Higiena pracy – jak wpływa na efektywność? Przepisy dotyczące BHP

Co to jest higiena pracy? Termin ten oznacza natężenie i stężenie różnych szkodliwych czynników występujących w miejscu działalności zarobkowej i ich skutków oddziaływających na człowieka. W ramach dbania o higienę pracy ustala się obowiązujące normy, uwzględniające ochronę zdrowia zatrudnionych (bezpieczeństwo i higiena pracy) i przeciwdziałanie występowania chorób zawodowych. Inaczej mówiąc, higiena pracy to działania, które mają na celu ochronę zdrowia i dobrostanu pracowników.

Współczesne bezpieczeństwo i higiena pracy stoją przed wyzwaniem przeciwdziałania nie tylko szkodliwym skutkom fizycznym, ale i psychicznym pracowników. Ujemne skutki mechanizacji, nowy charakter pracy umysłowej, częste występowanie wypalenia zawodowego wyznacza nową profilaktykę utrzymującą pozytywne nastawienie pracownika do wykonywanej aktywności zawodowej.

Definicja higieny pracy nie wyjaśnia jednak, jakie przepisy określił ustawodawca na temat bezpieczeństwa pracowników. Podstawowe zasady BHP zostały określone w Rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Do podstawowych obowiązków pracodawcy zapisanych w przepisach należy: organizować pracę w sposób, który zapewnia bezpieczne i higieniczne warunki, reagować na powstające potrzeby z zakresu zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy oraz doskonalić poziom ochrony zdrowia i życia pracowników. Osobą odpowiedzialną za stan bezpieczeństwa oraz warunki pracy w zakładzie jest pracodawca lub osoba kierująca zespołem zatrudnionych.

Choć praca w biurze wydaje się najmniej inwazyjna i najbardziej komfortowa, pracownicy mogą być narażeni na wiele negatywnych czynników wpływających na obniżenie higieny pracy. Jakie są przykładowe zasady higieny pracy w biurze? Biuro musi być ulokowane powyżej poziomu gruntu i zapewniać dostęp do światła naturalnego (słonecznego). Pracownicy mogą odmówić pracy, jeśli nie mają dostępu do odpowiedniego światła, również sztucznego. Tyczy się to także odpowiedniej temperatury w biurze.

Zła higiena pracy, czyli narażenie na hałas, wymuszona pozycja ciała podczas pracy, monotonia, niewłaściwe oświetlenie, czynniki stresowe, konflikty ze współpracownikami mogą doprowadzić do pogorszenia stanu zdrowia, obniżenia efektywności, rozkojarzenia, zdenerwowania. Może to prowadzić nawet do poważnego wypadku przy pracy.

Pracownik biurowy powinien mieć zagwarantowane odpowiednie miejsce do wykonywania obowiązków służbowych (konstrukcja biurka powinna umożliwiać naturalne ułożenie, kończyn, odpowiedni kąt obserwacji ekranu, dostateczną przestrzeń pracy). Higiena pracy przy komputerze obejmuje także konieczność korzystania z przerw, nawet co godzinę. Mają one pomóc rozluźnić mięśnie i zrelaksować oczy.

Pracodawcy i pracownicy zatrudnieni na stanowiskach robotniczych muszą przestrzegać dodatkowych zasad z zakresu BHP, w tym odpowiedniej higieny miejsca pracy. Wiąże się to z ewentualnymi szkodliwymi warunkami pracy (hałasem, obsługą ciężkich maszyn, kontaktem z chemią itp.).

Zatrudniający ma obowiązek poinformować pracownika o niebezpieczeństwach związanych z pracą na konkretnym stanowisku. Musi zapewnić pracownikowi czyste i bezpieczne pomieszczenia oraz stanowisko pracy dostosowane do potrzeb psychofizycznych danej osoby. Jeśli dane stanowisko tego wymaga, niezbędne jest zagwarantowanie odzieży ochronnej. Higiena pracy obejmuje także narażenie pracownika na szkodliwe warunki w miejscu aktywności zawodowej (np. na nadmierny hałas).

Zgodnie z Kodeksem pracy, czas pracy pracowników zatrudnionych na stanowiskach, w których występują przekroczenia czynników szkodliwych dla zdrowia, nie może przekraczać 8 godzin. Ponadto obowiązkiem pracodawcy jest zapewnienie osobie pracującej w środowisku pracy o natężonym hałasie środków ochrony indywidualnej. Powinien zagwarantować także procesy technologiczne, czyli maszyny i urządzenia niepowodujące nadmiernego hałasu.

Zawód kierowcy kwalifikuje się jako średnio ciężka profesja, biorąc pod uwagę wysiłek psychiczny, jak i fizyczny, jaki ponosi kierowca. Stanowisko to wiąże się z zagrożeniami wpisanymi w ten zawód. Do najniebezpieczniejszych należą wypadek lub kolizja drogowa. Do czynników niebezpiecznych, które mogą u kierowców powodować natychmiastowe urazy, należą przede wszystkim zagrożenia fizyczne, spowodowane np. przez uszkodzenia pojazdów czy nawierzchni.

Zagrożeniem dla higieny pracy kierowcy mogą być: wielogodzinna praca w kabinie pojazdu niedostosowanej do cech fizycznych i psychicznych kierowców, przeciążenie ciała wynikające z nieodpowiedniej wymuszonej pozycji ciała, stres wywołany natężeniem ruchu drogowego oraz działaniem pod presją czasu.

Kierowca, szczególnie kierowca pojazdu ciężarowego, spędzającego w trasie długie godziny, powinien mieć zagwarantowane ergonomiczne miejsce pracy przystosowane do jego cech psychofizycznych, a także możliwość przerw w trakcie pracy. Dyskomfort kierowcy ma wpływ na sprawność kierującego, a więc i bezpieczeństwo ruchu drogowego.

Bezpieczeństwo i higiena pracy ważne są nie tylko z perspektywy bezpieczeństwa i zdrowia fizycznego, ale i psychicznego komfortu pracy. Na dobrą higienę pracy nakładają się także regularne badania pracownicze, możliwość korzystania z urlopów i zwolnień chorobowych itp. Według badań osoby zdrowsze, dbające o swoje samopoczucie, mające lepsze nawyki żywieniowe są bardziej produktywne w pracy. Na spadek efektywności wpływ mają zaś takie czynniki, jak: brak czasu, nadmierne wystawienie na stres, niewystarczające zasoby i wsparcie technologiczne.

Jakie są nawyki, które mogą poprawić bezpieczeństwo i higienę pracy? Przykłady to: organizacja szkoleń z zakresu radzenia sobie ze stresem. Integracje dla pracowników. Wprowadzenie regularnych badań profilaktycznych. Utrzymanie porządku i estetyki miejsca pracy. Podejmowanie inicjatyw pracowniczych. Przełamywanie monotonni w pracy. Zagwarantowanie pracownikom możliwości rozwoju, nauki, podejmowania nowych wyzwań. Przejrzysta polityka pracy w godzinach nadliczbowych. Możliwość awansowania na wyższe stanowiska.

Co daje pracownikowi odpowiednia higiena miejsca pracy? Im lepsze warunki, tym wyższa efektywność i zaangażowanie pracownika w powierzone mu obowiązki. Tworzy się wówczas lepsza atmosfera pracy, co stanowi ważny element motywacji. Pracownicy lepiej zarządzają swoim czasem i zyskują świadomość współodpowiedzialności za losy firmy.

Odpowiednia atmosfera w pracy wpływa także na ograniczenie rotacji kadr, zmniejszenie liczby nieobecności czy występowania chorób zawodowych. Jest to także istotny element budowania pozytywnego wizerunku przedsiębiorstwa. Miejsce pracy jest lepiej postrzegane przez przyszłych kandydatów.

Nieprzestrzeganie zasad BHP, w tym brak zorganizowania przyjaznego środowiska pracy, w wielu przypadkach skutkuje zaniżeniem efektywności, obniżoną gotowością do wypełniania obowiązków. Niechęcią do pracodawcy, współpracowników, zmęczeniem, znużeniem, stresem mogącym zwiększać ryzyko konfliktów lub wypadków w trakcie pracy. Mogą one skończyć się urazem pracownika, a nawet kalectwem czy nawet śmiercią.

Przestrzeganie zasad BHP jest także obowiązkiem pracownika. Zgodnie z obowiązującymi przepisami, odpowiedzialność za niedopełnienie obowiązków z zakresu bezpieczeństwa ponosi jednak ten, na kim ciąży obowiązek zapewnienia pracownikom bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Może to być pracodawca, kierownik zakładu pracy, osoba kierująca pracownikami, osoba pełniąca funkcje nadzorcze lub kontrolne w zakresie BHP.

Ten, kto nie dopełni obowiązku w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, może zostać oskarżony o narażenie człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia lub skutków dla zdrowia pracownika, mających postać obrażeń ciała. Może to oznaczać wykroczenie przeciwko prawom pracownika.

Do przestępstwa dochodzi w sytuacji, w której wskutek zaniechania obowiązków wynikających z odpowiedzialności za bezpieczeństwo i higienę pracy doszło do narażenia pracownika na utratę życia lub doznania ciężkiego uszczerbku na zdrowiu.