Czym jest wypalenie zawodowe?
Wypalenie zawodowe dotyczy coraz większej liczby osób, dzięki czemu zjawisko to przestaje być lekceważone. W Polsce nasileniu występowania wypalenia zawodowego sprzyjała pandemia. Jego negatywne skutki mogą dotknąć każdego i na każdym stanowisku - od szeregowego pracownika po menadżera wielkiej korporacji. Najbardziej narażeni są jednak pracownicy, których praca wiąże się ze stresem lub częstymi intensywnymi kontaktami z ludźmi.
Według definicji wypalenie zawodowe to reakcja organizmu głównie na przewlekły stres, którego źródłem jest praca. Towarzyszą mu: niezadowolenie i brak wiary we własne dokonania, niezadowolenie z rezultatów swojej pracy, niski poziom zaangażowania, obojętność, poczucie marnowania czasu.
Do najczęstszych przyczyn wypalenia zawodowego należą: nadmiar obowiązków, długotrwały stres, niskie wynagrodzenie, niska kultura pracy, nieefektywne zarządzanie zespołem, niemożność sprostania nakładanym wymaganiom, monotonia pracy, rywalizacja ze współpracownikami, brak możliwości rozwoju zawodowego, zaburzona równowagę między pracą a życiem osobistym.
Jakie są objawy wypalenia zawodowego?
Pierwsze objawy mogą być ledwo zauważalne i bagatelizowane przez większość pracowników. Większość uważa, że zmęczenie, przeciążenie, zniechęcenie do wykonywanych obowiązków jest nieodłączną częścią życia zawodowego. Jeśli jednak negatywne skutki będą się długo utrzymywać lub nasilać, może to wpłynąć nie tylko na jakość pracy, ale i na zdrowie psychiczne pracownika.
W związku z tym najczęstsze objawy wypalenia zawodowego to m.in.: ciągłe zmęczenie, apatia, brak energii, poczucie obciążenia, spadek zaangażowania, niskie poczucie własnej wartości, niechęć do wykonywanych zadań, rozdrażnienie, negatywne podejście do współpracowników czy klientów. W zaawansowanej fazie wypalenia zawodowego mogą pojawić się również: problemy ze snem, problemy z koncentracją, bóle głowy i wszystkie negatywne skutki nadmiernej podatności na stres.
Jakie są fazy wypalenia zawodowego?
Dyskusje ekspertów na temat zróżnicowania i diagnostyki wypalenia zawodowego wciąż trwają. Przebieg wypalenia nie jest więc usystematyzowany i może wyglądać inaczej w zależności od osoby.
Christina Maslach, psycholożka społeczna zajmująca się zagadnieniem wypalenia zawodowego zwraca jednak uwagę na jego 3 główne wymiary: emocjonalny (większe zmęczenie, drażliwość, obniżona aktywność), interpersonalny (dystans w kontaktach ze współpracownikami) oraz poznawczy (utrata wiary we własne możliwości i dokonania).
Pierwszą zauważalną fazą wypalenie będzie więc poczucie zmęczenia. Po nim mogą nastąpić problemy w kontaktach międzyludzkich. Jeśli syndrom będzie się rozwijał, pracownik może zauważyć wzmożoną aktywność wewnętrznego krytyka, który będzie zaniżał wartość zawodowych dokonań.
Kto jest narażony na wypalenie zawodowe?
Wypalenie zawodowe może dotknąć każdego. Im jednak większy ekspozycja pracownika na stres, tym większe szanse wypalenia. Aby się przed nim uchronić, ważna jest dobra higiena pracy. Jej podstawą musi być rozsądne oddzielanie spraw zawodowych od życia prywatnego. Zjawisko dotyka więc częściej osób, które: za bardzo angażują się w wykonywaną pracę, są nadmiernie ambitne i za dużo od siebie wymagają, spychają na dalszy plan swoje osobiste potrzeby, nie są asertywne i przyjmują na siebie dodatkowe obowiązki oraz zadania.
Istotnym czynnikiem, które wypływa na możliwość wypalenia, jest częsta i intensywna praca z ludźmi. Zawody, które szczególnie są narażone na wypalenie zawodowe to: nauczyciele, psychologowie, terapeuci, pracownicy socjalni, trenerzy, lekarze, sprzedawcy, menadżerowie itp.
Czym grozi wypalenie zawodowe?
Skutki wypalenia zawodowego mogą być poważne, dlatego nawet pierwsze jego objawy nie powinny być bagatelizowane. Mogą być odczuwalne nie tylko na tle psychicznym, ale i fizycznym. Z czasem mogą przeszkodzić w wykonywaniu codziennych obowiązków. Ciągłe zmęczenie, brak motywacji z rezultatów swojej pracy zaczną odbijać się na życiu osobistym pracownika. W najgorszych przypadkach może to nawet skutkować stanami depresyjnymi czy CFS, czyli zespołem przewlekłego zmęczenia.
Towarzyszące wypaleniu objawy somatyczne i psychosomatyczne, życie w ciągłym napięciu często powodują obniżenie odporności, które prowadzi do różnego rodzaju chorób. Może się to objawiać np.częstymi przeziębieniami.
Gdzie można szukać pomocy?
Wypalenie zawodowe najczęściej nie jest stanem krótkotrwałym. Należy odróżniać go od chwilowego załamania. Nieleczone może trwać nawet latami, podczas gdy negatywne skutki będą się pogłębiać. Ważne więc, by osoby dotknięte tym zjawiskiem szukały odpowiedniej pomocy.
Przy wypaleniu zawodowym ważna jest reakcja pracodawcy, którego obowiązkiem jest zapewnienie pracownikowi jak najlepszych warunków do pracy. Odpowiednia higiena, zmiana środowiska lub piastowanego stanowiska może pomóc, jednak przy wypaleniu zawodowym warto zwrócić się o pomoc do psychologa. Terapia pomoże odszukać przyczynę wypalenia i złego samopoczucia oraz znaleźć najlepsze rozwiązanie.
Warto wspomnieć, że od 2022 r. wypalenie zawodowe obowiązuje jako choroba zawodowa. Choroby zawodowe upoważniają do skorzystania ze zwolnienia lekarskiego. Zostało wpisane przez WHO do Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-11.
Czy można więc otrzymać L4 na wypalenie zawodowe? W praktyce może być to trudne do wykonania, przynajmniej w najbliższym czasie. Eksperci ostrzegają, że uznanie wypalenia zawodowego za chorobę wymagałoby zaś zmiany prawa. To, czy objawy wypalenia są na tyle poważne, by mogły zakwalifikować pracownika do zwolnienia lekarskiego i pobierania wynagrodzenia chorobowego, zadecyduje jednak lekarz.
Wypalenie zawodowe to kolejna choroba cywilizacyjna, z którą musi mierzyć się współczesne społeczeństwo. Ważne, by nie bagatelizować jej objawów i zasięgać pomocy. Aby przeciwdziałać jak najczęstszemu występowaniu wypalenia, warto pielęgnować równowagę między życiem prywatnym i zawodowym, dbać o odpowiednią higienę pracy i o jak najlepsze kontakty ze współpracownikami oraz przełożonymi. Niektóre firmy, także w Polsce, szukają remedium, wprowadzając czterodniowy tydzień pracy.
Warto pamiętać, że przeciwdziałanie wypaleniu to zadanie nie tylko do pracownika. Równie istotna jest świadomość, troska oraz odpowiednie reagowanie pracodawców.