Niegodność dziedziczenia. Kiedy zachodzi?

Podstawą określenia tego, czym jest niegodność dziedziczenia, jest Kodeks cywilny, a dokładnie artykuł. KC wskazuje, co się z tym wiąże. Celem uznania niegodności dziedziczenia jest niedopuszczenie do sytuacji, gdy osoba działająca przeciwko spadkodawcy dziedziczyłaby po nim. 

Za niegodnego dziedziczenia może być uznany spadkobierca – ustawowy lub testamentowy, a nawet zapisobierca zwykły lub windykacyjny. Ponadto może być za niego uznany uprawniony do zachowku, nawet jeśli w danym stanie faktycznym taka osoba nie jest powołana do dziedziczenia i nie otrzymała żadnego zapisu w testamencie.

Właściwie każdy, kto ma w tym interes majątkowy lub prawny, zgodnie z art. 929 Kodeksu cywilnego może żądać stwierdzenia niegodności dziedziczenia i wystąpić z takim powództwem do sądu. Mogą to być zatem:

• podmioty, które wejdą w miejsce niegodnego do dziedziczenia spadku,
• osoby bliskie zmarłego, dla których to dojście spadkobiercy do dziedziczenia jest obrazą pamięci zmarłego,
• prokurator.

Dodatkowo Sąd Najwyższy wskazuje szerokie grono osób, które mogą wystąpić z powództwem o stwierdzenie niegodności dziedziczenia. Każda osoba z kręgu spadkobierców ustawowych może to zrobić w przypadku, gdy w konkretnym stanie faktycznym nie zostałaby powołana do dziedziczenia. 

Zanim spadkobierca zostanie uznany za niegodnego dziedziczenia, koniecznie jest przeprowadzenie odpowiedniego postępowania w sądzie, dlatego należy wnieść wcześniej powództwo z żądaniem o takiej treści. Niegodność nie może być rozstrzygana w postępowaniu prowadzonym o stwierdzenie nabycia spadku. Dlatego niegodność dziedziczenia i stwierdzenie nabycia spadku muszą być przeprowadzone na dwóch różnych sprawach sądowych.

Istnieją ścisłe ramy czasowe tego, kiedy można żądać uznania spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia. Wskazuje na to art. 929 Kodeksu cywilnego. Z takim żądaniem można wystąpić do sądu w terminie:

• jednego roku od dnia, w którym dowiedziano się o przyczynie niegodności,
• nie później niż przed upływem 3 lat od daty otwarcia spadku.

Przy czym termin roczny, o którym mowa w pierwszym punkcie, biegnie odrębnie dla każdej osoby zainteresowanej uznaniem kogoś za niegodnego dziedziczenia. Natomiast 3-letni jest uniwersalny i liczony od momentu otwarcia spadku, bez względu na to, czy którakolwiek z zainteresowanych osób wie o przyczynie nieważności. Jeśli miną oba terminy wskazane powyżej, nie ma już możliwości wniesienia powództwa o uznanie spadkobiercy za niegodnego. 

Jeśli sąd uzna spadkobiercę za niegodnego dziedziczenia, będzie to niosło za sobą określone skutki prawne. Wówczas niegodny spadkobierca zostanie wyłączony od dziedziczenia tak, jakby nie dożył otwarcia spadku. 

W przypadku dziedziczenia ustawowego w miejsce spadkobiercy niegodnego wejdzie spadkobierca powołany do dziedziczenia ustawowego w dalszej kolejności. Natomiast przy dziedziczeniu testamentowym do dziedziczenia może dojść tzw. spadkobierca podstawiony, zgodnie z art. 963 Kodeksu cywilnego. Gdyby było kilku spadkobierców testamentowych, to udział osoby niegodnej dziedziczenia może przypaść pozostałym spadkobiercom testamentowym w drodze przyrostu z art. 965 Kodeksu cywilnego. Może dojść także do dziedziczenia ustawowego. Czy wydziedziczenie i niegodność dziedziczenia są tym samym? W wielu przypadkach można tak powiedzieć.

Właściwie wiele wspólnego mają ze sobą niegodność dziedziczenia i zachowek. Jeśli zapisobierca zostanie uznany za niegodnego, będzie traktowany tak, jakby nigdy nie powstało dla niego roszczenie o wykonanie zapisu. Jeśli uprawniony do zachowku może być uznany za niegodnego dziedziczenia, nie będzie mógł nabyć zachowku. 

Zgodnie z prawem spadkobierca może być uznany za niegodnego dziedziczenia, jeśli:

• dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy,
• podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności,
• umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił lub przerobił jego testament albo świadomie skorzystał z podrobionego lub przerobionego przez inną osobę testamentu.

Niegodnym dziedziczenia może być na przykład zabójca spadkodawcy.