Ukrócenie nadużyć pracodawców. Rząd chce wzmocnić uprawnienia PIP

Ministerstwo Rodziny Pracy i Polityki Społecznej przygotowało założenia do nowelizacji ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy. Zostały one przedstawione we wtorek 19 sierpnia. Zmiany są realizacją jednego z tzw. kamieni milowych w ramach KPO. Zgodnie ze zobowiązaniem "A71G", wzmocnienie PIP miałoby nastąpić między innymi przez uprawnienie Inspekcji do wydawania decyzji administracyjnych o przekształceniu nieprawidłowo zawartych umów cywilnoprawnych (np. zlecenia) w umowy o pracę.

Obecnie, co podkreśla resort pracy, przy stwierdzeniu, że stosunek prawny łączący osobę wykonującą pracę z podmiotem powierzającym pracę nie ma charakteru cywilnoprawnego, lecz w istocie jest stosunkiem pracy, organ PIP może skierować wystąpienie lub wydać polecenie w sprawie zmiany podstawy prawnej świadczenia pracy. Może wnieść do sądu pracy powództwo o ustalenie, że strony łączyła umowa o pracę, a także uruchomić procedurę wykroczeniową, gdyż czyn taki stanowi wykroczenie określone w art. 281 par. 1 pkt 1 Kodeksu pracy.

Jak podkreśla MRPiPS, możliwe do zastosowania przez PIP środki prawne nie są efektywne na tyle, by można było w sposób skuteczny przeciwdziałać naruszeniom przepisów prawa pracy, jakich dopuszczają się podmioty zatrudniające w zakresie doboru formy zatrudnienia. Zgodnie z ww. przepisem Kodeksu pracy, kto - będąc pracodawcą lub działając w jego imieniu - zawiera umowę cywilnoprawną w warunkach, w których (...) powinna być zawarta umowa o pracę podlega karze grzywny od 1000 zł do 30 tys. zł.

Najważniejsze zmiany, które zostały przewidziane w nowelizacji ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy:

1. Wprowadzenie skuteczniejszego mechanizmu przeciwdziałania nieuprawnionemu zastępowaniu umów o pracę umowami cywilnoprawnymi, w postaci przyznania PIP kompetencji do stwierdzania istnienia stosunku pracy, w sytuacji, kiedy zawarto umowę cywilnoprawną w warunkach, w których zgodnie z art. 22 par. 1 Kodeksu pracy powinna być zawarta umowa o pracę.

Kompetencja do wydawania decyzji dotyczących stwierdzania istnienia stosunku pracy w takiej sytuacji zostanie przekazana okręgowym inspektorom pracy. Od decyzji będzie przysługiwało odwołanie do sądu pracy w trybie dodawanego w Kodeksie postępowania cywilnego (KPC) postępowania odrębnego w sprawach odwołań od decyzji okręgowych inspektorów pracy. Decyzje w tych sprawach mają podlegać natychmiastowemu wykonaniu w zakresie skutków, jakie przepisy prawa pracy wiążą z nawiązaniem stosunku pracy. W zakresie pozostałych skutków (podatkowych, z zakresu ubezpieczeń społecznych) decyzje będą podlegały wstrzymaniu do dnia upływu terminu na wniesienie odwołania, a w przypadku wniesienia odwołania do dnia przekazania odwołania do sądu pracy.

2. Wymiana informacji i danych między ZUS, PIP i KAS na potrzeby kontroli i analizy ryzyka.

3. Usprawnienie kontroli PIP poprzez wprowadzenie kontroli zdalnych i wykorzystania urządzeń technicznych umożliwiających przeprowadzenie czynności kontrolnych na odległość, wprowadzenie postaci elektronicznej dokumentacji sporządzanej podczas kontroli, w szczególności protokołów kontroli.

4. Rozwiązania w zakresie wysokości kar grzywny za wykroczenia przeciwko prawom pracownika mające na celu zapewnienie skuteczniejszej ochrony pracowników i mające pełnić funkcję odstraszającą dla pracodawców nieprzestrzegających przepisów prawa pracy.

Planowany termin przyjęcia projektu przez Radę Ministrów to czwarty kwartał 2025 roku.

Wprowadzenie rozwiązań przewidzianych w komentowanym projekcie ustawy stanowi realizację dwóch kamieni milowych. Pierwszy z nich został zapisany jako "wejście w życie reformy Państwowej Inspekcji Pracy i reformy Kodeksu pracy", a drugi "działania na rzecz budowania zdolności Państwowej Inspekcji Pracy w ramach reformy 'Ograniczenie segmentacji rynku pracy', zawartej w Krajowym Planie Odbudowy i Zwiększania Odporności".

Zgodnie z pierwszym kamieniem milowym, wzmocnienie PIP miałoby nastąpić przez:

• uprawnienie PIP do wydawania decyzji administracyjnych o przekształceniu nieprawidłowo zawartych umów cywilnoprawnych w umowy o pracę
• umożliwienie wymiany danych pomiędzy PIP, Zakładem Ubezpieczeń Społecznych i Krajową Administracją Skarbową, na potrzeby kontroli,
• wprowadzenie możliwości przeprowadzania przez PIP zdalnych kontroli,
• wprowadzenie obowiązku sporządzania przez PIP rocznych i wieloletnich planów działań dla kontroli celowych na podstawie analizy ryzyka,
• co najmniej dwukrotne zwiększenie maksymalnej wysokości grzywny, jaką PIP może nałożyć w postępowaniu mandatowym.

Oskar Sobolewski, ekspert emerytalny i rynku pracy w HRK Payroll Consulting