Rentowność polskich firm w 2024 roku najniższa od dekady

Pogorszenie wyników finansowych przedsiębiorstw było skutkiem przede wszystkim obniżenia nominalnej sprzedaży przy utrzymującej się wysokiej strukturze kosztów. Według danych GUS, wzrost kosztów pracy istotnie wpłynął na marże firm. Udział kosztów pracowniczych w kosztach ogółem wzrósł z 14,2 proc. w 2014 roku do 16,3 proc. w 2024 roku. Podwyżki płacy minimalnej i stawek godzinowych oraz utrzymująca się wysoka kosztochłonność działalności ograniczały możliwości inwestycyjne przedsiębiorstw.

Polski Instytut Ekonomiczny wskazuje w swoim raporcie, że realne nakłady inwestycyjne obniżyły się o 7,8 proc. Spadek ten był dodatkowo wzmacniany przez dominujący udział finansowania ze środków własnych. Obniżenie zysków bezpośrednio ograniczało zdolność firm do finansowania rozwoju. Lata 2020-2024 charakteryzowały się dużą zmiennością i wyraźnym zróżnicowaniem sektorowym rentowności, co było efektem oddziaływania szeregu czynników zewnętrznych i wewnętrznych.

Okres ten naznaczony był istotnymi wstrząsami gospodarczymi. Pandemia COVID-19, gwałtowny wzrost kosztów energii i surowców, wysoka inflacja oraz geopolityczne skutki wojny w Ukrainie wpłynęły na spadek rentowności firm w Polsce.

W ujęciu branżowym największe obniżenie rentowności odnotowały branże kapitałochłonne i pracochłonne. Przetwórstwo przemysłowe, budownictwo, handel oraz transport i gospodarka magazynowa znalazły się w najtrudniejszej sytuacji. W tych sektorach obserwowano spadki marż EBITDA, rotacji aktywów oraz osłabienie efektu dźwigni finansowej, które łącznie skutkowały pogorszeniem wskaźników ROA i ROE.

Firmy przetwórstwa przemysłowego najwyższą rentowność notowały w latach 2021-2022, czyli po pandemii COVID-19. W 2024 roku wskaźnik rentowności obrotu netto zaliczył trzeci rok ze spadkiem wartości, osiągając poziom 3,7 proc. Tylko niespełna trzy czwarte firm zajmujących się przetwórstwem przemysłowym wykazywało zysk w 2024 roku, co było jednym z najsłabszych wyników w porównaniu z innymi branżami. Wskaźnik poziomu kosztów w firmach przetwórczych był jednym z najwyższych i wynosił 96,4 proc.

W budownictwie rentowność po trzech latach utrzymywania się na wysokim poziomie zanotowała spadek do 5,3 proc. dla rentowności obrotu netto. Według raportu Polskiego Instytutu Ekonomicznego, prawie 86 proc. firm budowlanych osiągnęło zyski, co stanowiło najwyższy wynik w porównaniu z innymi branżami. Wskaźnik poziomu kosztów w przedsiębiorstwach budowlanych wynosił 93,4 proc.

Firmy handlowe w latach 2014-2024 w porównaniu z innymi branżami miały najniższą rentowność. W 2024 roku wszystkie wskaźniki rentowności w firmach handlowych zanotowały spadek – rentowność obrotu netto osiągnęła zaledwie 2,4 proc., a sprzedaży 3,2 proc. Jedynie 78,5 proc. firm handlowych osiągnęło zyski, co stanowiło jeden z najniższych wyników w porównaniu z innymi branżami i najniższy wynik dla firm handlowych w ostatniej dekadzie. Wskaźnik poziomu kosztów wynosił 97,1 proc. i był najwyższy w porównaniu z innymi branżami.

Transport i gospodarka magazynowa była po handlu drugą branżą z najniższą rentownością. W 2024 roku wszystkie wskaźniki rentowności zmniejszyły się – obrotu netto do 3,4 proc., a sprzedaży do 2,7 proc. Jedynie 71 proc. firm z branży transportu i gospodarki magazynowej osiągnęło zysk, co stanowiło najsłabszy wynik w porównaniu z innymi branżami. Wskaźnik poziomu kosztów wynosił 95,6 proc., co było jednym z wyższych wyników.

Branże usługowe oparte na wiedzy – informacja i komunikacja oraz pozostała działalność usługowa – mimo wzrostu kosztów pracy i spadku marż, zachowały relatywnie wysoką rentowność i stabilność finansową. Duża rotacja aktywów, efekty skali oraz ostrożne zarządzanie płynnością i zadłużeniem sprzyjały stabilności tych sektorów, choć charakteryzowały się dużą rozpiętością wyników – podkreśla raport Polskiego Instytutu Ekonomicznego.

Branża zakwaterowania i gastronomii, po silnym spadku w 2020 roku związanym z pandemią, odnotowała dynamiczne odbicie w latach 2022-2023. W 2024 roku tempo wzrostu rentowności wyhamowało. Rentowność obrotu netto wyniosła 9,2 proc., a sprzedaży 8,6 proc. Niespełna 80 proc. firm zajmujących się zakwaterowaniem i gastronomią osiągnęło zysk. Wskaźnik poziomu kosztów wynosił niespełna 90 proc. i był najniższy w porównaniu z innymi branżami.

Firmy z branży informacja i komunikacja w ostatniej dekadzie miały jedne z wyższych wskaźników rentowności w porównaniu z innymi branżami. Rekordowo wysoką, dwucyfrową rentowność notowały w 2021 roku, w związku ze wzrostem zapotrzebowania na rozwiązania umożliwiające pracę zdalną. W 2024 roku była jedną z dwóch branż, w których wskaźnik rentowności obrotu wzrósł rok do roku – do 8,1 proc. Nieco ponad 80 proc. firm z branży osiągnęło zysk. Wskaźnik poziomu kosztów wynosił prawie 90 proc., co było jednym z najniższych wyników.

Panelowe modele ekonometryczne oparte na danych z ponad 14 tysięcy firm potwierdzają, że najważniejszymi czynnikami podnoszącymi rentowność aktywów są marża EBITDA oraz rotacja aktywów. Szczególnie istotny efekt rotacji aktywów obserwowano w branży zakwaterowania i gastronomii, w której szybkie wykorzystanie aktywów jest kluczowe. Koszty pracownicze negatywnie oddziaływały na rentowność, najsilniej w sektorach pracochłonnych, jak budownictwo i przetwórstwo.

Wysokie zadłużenie powodowało pogorszenie ROA, zwłaszcza w usługach oraz budownictwie, wskazując na ograniczoną zdolność tych przedsiębiorstw do obsługi długu. Płynność bieżąca pozytywnie wpływała na rentowność większości sektorów, co podkreśla wagę elastycznego zarządzania kapitałem obrotowym. Efekt skali był dodatni i istotny w przetwórstwie oraz w sektorze informacja i komunikacja.

Badania ankietowe przeprowadzone wśród małych, średnich i dużych przedsiębiorstw z siedmiu analizowanych branż potwierdzają, że w 2024 roku tempo poprawy i pogorszenia rentowności było niemal równomierne. 29 proc. firm deklarowało spadek, a 28 proc. wzrost rentowności względem roku poprzedniego. Największy udział deklaracji o spadku zanotowano w budownictwie i pozostałej działalności usługowej, a deklaracji o wzrostach – w branży informacji i komunikacji.

Przedsiębiorcy podkreślali dominujący wpływ na wyniki firm czynników zewnętrznych, zwłaszcza sytuacji gospodarczej i cen surowców lub energii, przewyższający znaczenie czynników wewnętrznych. Spośród tych ostatnich najważniejsze były motywacja i zaangażowanie pracowników oraz efektywne zarządzanie płynnością finansową – wskazuje raport Polskiego Instytutu Ekonomicznego.

Firmy, które odnotowały wzrost rentowności, lepiej oceniały swoją sytuację finansową i były bardziej aktywne inwestycyjnie. Częściej decydowały się na ekspansję na rynki zagraniczne, automatyzację procesów, rozwój nowych produktów i wdrażanie technologii, w tym sztucznej inteligencji. Firmy ze spadkiem rentowności wskazywały na bariery takie jak rosnące koszty pracy, niedobory kompetentnych pracowników oraz wzrost cen energii.

Mimo trudności, również te podmioty inwestowały w badania i rozwój, szukając nowych źródeł wzrostu i środków wyjścia z kryzysu. Polski Instytut Ekonomiczny podkreśla w swoim raporcie, że rentowność w gospodarce nie jest jednolita – wyróżniają się trzy typy sektorów: te o niskich marżach i wysokich kosztach, kapitałochłonne z umiarkowaną rotacją i dużą presją kosztową oraz usługi oparte na wiedzy, gdzie dominują efekty skali i elastyczność.

Kluczowe dla wysokiej rentowności są efektywność operacyjna i dyscyplina kosztowa. Sektory kapitałochłonne muszą wzmacniać produktywność majątku i kontrolować koszty pracy, a dla branż usługowych, bazujących na zasobach ludzkich i kapitale wiedzy, istotna jest kontrola wzrostu kosztów pracy i zadłużenia. Utrzymanie rentowności wymaga dostosowania strategii do specyfiki branży i modeli biznesowych, przejawiających się zarówno w sprawności operacyjnej, jak i inwestycjach w nowe technologie, automatyzację czy rozwój kompetencji pracowników.

Trwała poprawa rentowności wymaga połączenia efektywności operacyjnej, kontrolowanej struktury finansowania oraz stabilnego otoczenia gospodarczego. Odpowiednio zaprojektowana strategia może nie tylko chronić przedsiębiorstwa przed skutkami spowolnienia, lecz także przygotować je do dalszego rozwoju i wzrostu w bardziej konkurencyjnym, nieprzewidywalnym środowisku. Rentowność staje się kluczowym wskaźnikiem kondycji i konkurencyjności polskich przedsiębiorstw, a jej wzrost warunkiem koniecznym odbudowy inwestycji, produktywności i pozycji rynkowej w długim terminie – podsumowuje raport Polskiego Instytutu Ekonomicznego.