Oba stany zakładają skierowanie dodatkowych sił w celu uniknięcie kryzysu, ale oba zakładają też ograniczenie działalności firm oraz zawieszenie niektórych swobód obywatelskich. Stan klęski i stan wyjątkowy mogą być wprowadzone na terenie całego kraju lub na konkretnych obszarach.
W przypadku wprowadzenia któregokolwiek stanu, rządzący muszą dokładnie rozpisać katalog restrykcji i obowiązków, jakie nakładają na obywateli i firmy. A wybór mają szeroki.
Wielu komentatorów tłumaczy brak wprowadzenia stanu klęski żywiołowej bądź wyjątkowego koniecznością wypłaty odszkodowań. To możliwe – bo przepisy nakładają na władze konieczność wyrównania strat poniesionych przez obywateli i firmy w związku z ograniczeniami.
Stan klęski żywiołowej
Decyzję o jego wprowadzeniu podejmuje rząd. Stan może trwać do 30 dni, jego przedłużenie wymaga zgody Sejmu. W obecnej sytuacji wprowadzenie stanu klęski uzasadniałoby "masowe występowanie chorób zakaźnych u ludzi". Ta definicja jest uszyta wprost pod epidemię.
Stan klęski żywiołowej | Stan wyjątkowy | |
|---|---|---|
Przyczyna | M.in. "masowe występowanie chorób zakaźnych u ludzi" | Szczególne zagrożenia konstytucyjnego ustroju państwa, bezpieczeństwa obywateli lub porządku publicznego, […] które nie może być usunięte poprzez użycie zwykłych środków konstytucyjnych |
Kto wprowadza | Premier | Prezydent na wniosek premiera |
Czas trwania | Do 30 dni, na przedłużenie musi zgodzić się Sejm | Do 90 dni, na przedłużenie musi zgodzić się Sejm. Stan wyjątkowy można przedłużyć tylko raz, na maksymalnie 60 dni |
Ograniczenia swobód obywatelskich | Zakazy i nakazy przyjęcia "określonego sposobu przemieszczania się", obowiązek kwarantanny, zakaz imprez masowych i strajków. Nie ma zakazu zgromadzeń. | Godzina policyjna, użycie wojska do tłumienia niepokojów, zakaz zgromadzeń, imprez masowych, strajków, cenzura prewencyjna, kontrola rozmów telefonicznych i korespondencji (w tym elektronicznej), możliwość zawieszenia działalności partii i wszelkich stowarzyszeń |
Ograniczenia gospodarcze | Zakaz działalności firm i branż, regulacja cen, reglamentacja dóbr, nakaz oddelegowania pracowników do walki z kryzysem | Zamykanie szkół (również wyższych), ograniczenia w obrocie pieniężnym, ograniczenia w transporcie |
Zgodnie z prawem walką z epidemią podczas stanu klęski miałyby się zająć samorządy.
Obecnie w rządowych rozporządzeniach dotyczących obostrzeń znajduje się wiele elementów wprost wyjętych ze stanu klęski żywiołowej. Są to m.in. zawieszanie działalności niektórych firm lub całych branż, obowiązek kwarantanny, zakazy i nakazy "określonego sposobu przemieszczania się" (choć obecnie są one bardzo nieprecyzyjne i niejasne – dotyczą seniorów i młodzieży), zakaz imprez masowych a także nakaz używania środków ochrony osobistej.
Prawo o stanie klęski żywiołowej dodatkowo dawałoby rządowi możliwość wprowadzenia reglamentowania żywności, zakazu podnoszenia cen. Ale z drugiej strony rząd musiałby też znieść ograniczenia dotyczące zgromadzeń religijnych – bo tego stan klęski nie zabrania.
Stan wyjątkowy
Wniosek o jego wprowadzanie składa rząd, sama decyzja należy do prezydenta. Stan może trwać do 90 dni, można go przedłużyć raz, na maksymalnie 60 dni – ale tylko za zgodą Sejmu. Stan wyjątkowy wprowadza się w "sytuacji szczególnego zagrożenia konstytucyjnego ustroju państwa, bezpieczeństwa obywateli lub porządku publicznego, […] które nie może być usunięte poprzez użycie zwykłych środków konstytucyjnych”.
Władza mogłaby tłumaczyć się albo bezpieczeństwem obywateli, albo koniecznością zaprowadzenia porządku – na przykład podczas coraz bardziej masowych protestów.
Prawo daje rządowi możliwość zastąpienia władz samorządowych, które nie radzą sobie z zagrożeniem, komisarzami.
W katalogu możliwych restrykcji jest godzina policyjna, użycie wojska do tłumienia niepokojów, zakaz zgromadzeń, imprez masowych, strajków, cenzura prewencyjna, kontrola rozmów telefonicznych i korespondencji (w tym elektronicznej).
Wprowadzenie stanu wyjątkowego daje też możliwość zawieszenia praw obywatelskich – na przykład organizowania wszelkich zgromadzeń, imprez masowych, strajków i akcji protestacyjnych. Na dodatek można zawiesić działalność wszelkich partii i stowarzyszeń, fundacji a nawet związków zawodowych oraz zakazać rejestracji nowych.