"Lokalne Programy Rewitalizacji tylko w ograniczonym zakresie przyczyniły się do rozwiązania problemów zdegradowanych obszarów miast" - wskazał NIK w opublikowanym w środę raporcie dot. wyników kontroli rewitalizacji zdegradowanych obszarów miast. Lokalny Program Rewitalizacji był niezbędny, by gmina mogła stanąć do organizowanego przez marszałka województwa konkursu i przedstawić projekt, a potem otrzymać współfinansowanie inwestycji z unijnych środków. Środkami z Unii Europejskiej, przyznawanymi w ramach Regionalnych Programów Operacyjnych na realizację kompleksowych projektów rewitalizacji miast, w okresie 2007-2013 dysponowali marszałkowie województw.
Kontrola wykazała, że programy te często traktowano jedynie jako formalność konieczną przy ubieganiu się o dofinansowanie miejskich inwestycji ze środków europejskich. "Później z wielu projektów składających się na całość programu, realizowano tylko te, na które otrzymano wsparcie. Często były one ze sobą niepowiązane i w głównej mierze dotyczyły poprawy stanu technicznego budynków czy dróg" - podkreślono w raporcie.
Jak wskazano w raporcie, powodu braku spójności prowadzonych projektów, działania gmin nie przełożyły się na zlikwidowanie zjawisk kryzysowych, ani trwale nie poprawiły warunków życia mieszkańców na tych obszarach.
NIK zwraca w raporcie uwagę, że marszałkowie województw w badanym okresie nie byli w stanie ocenić, czy przedstawiane w konkursach LPR zapewnią uzyskanie zakładanych efektów rewitalizacji. "Akceptując wnioski o dofinansowanie projektów marszałkowie w większości nie oceniali całych Programów, tylko przyglądali się pojedynczym projektom złożonym do konkursu" - czytamy w raporcie. W ocenie Izby LPR, w praktyce służyły wyłącznie jako załącznik do wniosku o uzyskanie dofinansowania ze środków UE dla pojedynczego projektu, co kończyło się realizacją jednej inwestycji.
Kontrola NIK wykazała także, że czasami środki unijne przeznaczone na rewitalizację były wydatkowane po prostu na bieżące, najpotrzebniejsze remonty i modernizacje (np. Biała Podlaska, gdzie przeprowadzono modernizację budynku Komendy Miejskiej Państwowej Straży Pożarnej). NIK zauważył, że projekty realizowane w ramach LPR najczęściej dotyczyły pojedynczych, oddalonych od siebie lokalizacji i przyczyniały się jedynie do uporządkowania przestrzeni w ich najbliższym otoczeniu (np. Płock, gdzie inwestycje były rozproszone i dotyczyły 48 pojedynczych budynków w różnych częściach miasta).
Jak wynika z przeprowadzonej kontroli w opracowywaniu zarówno programów jak i poszczególnych projektów rewitalizacji nie uczestniczyła w pełni społeczność lokalna - gminy prowadziły konsultacje społeczne w celu określenia zjawisk kryzysowych na danym terenie, ale odbywało się to najczęściej poprzez wypełnianie anonimowych ankiet. "Rzadko organizowano spotkania i bezpośrednie konsultacje z mieszkańcami" - podkreśla NIK w raporcie.
Gminy nie przestrzegały też konieczności monitorowania przebiegu realizacji Programów ani sporządzania i przekazywania sprawozdań, choć były do tego zobligowane. W efekcie gminy - gospodarze programów, nie posiadały pełnej informacji na temat stopnia realizacji projektów, ani tego czy przyczyniły się one do osiągnięcia zamierzonych celów rewitalizacji.
NIK zwraca uwagę także na przykłady zintegrowanych i kompleksowych działań, które przyniosły trwałe efekty dla mieszkańców. Jako przykład Izba podaje Olkusz, gdzie odnowiono rynek i inne obiekty w pobliżu m.in. Muzeum Pożarnictwa oraz ratusz, parkingi, chodniki i uruchomiono Punkt Informacji Turystycznej. "Prowadzone w ramach programu projekty były ze sobą powiązane i przyczyniły się do zwiększenia atrakcyjności turystycznej miasta" - podkreśla NIK.
W październiku 2015 r. zakończono prace nad ustawą o rewitalizacji, która -jak wskazuje NIK - dała ramy prawne dla rewitalizacji w Polsce, których w okresie objętym kontrolą brakowało.
NIK rekomenduje, żeby w celu skutecznego prowadzenia procesu rewitalizacji z wykorzystaniem środków europejskich w latach 2014-2020, zostały podjęte działania przez ministra rozwoju, który powinien m.in. doprecyzować wymagania formalne dot. weryfikacji projektów rewitalizacyjnych oraz zmodyfikować system wyboru projektów rewitalizacji przez zastosowanie dwuetapowego trybu konkursowego. Z kolei marszałkowie województw powinni określać warunki dla projektów ubiegających się o wsparcie środkami UE tak, aby były one powiązane z celami programu i były spójne z innymi projektami. Natomiast wójtowie, burmistrzowie oraz prezydenci miast powinni zmienić podejście do rewitalizacji oraz wykorzystać potencjał i możliwości lokalnych społeczności w procesie rewitalizacji.
