Automatyczne zawarcie kolejnej umowy ubezpieczenia OC, a więc zawarcie umowy z mocy samego prawa, bez konieczności złożenia podpisu czy wyrażenia w inny sposób zgody przez właściciela pojazdu, zastępuje gdy posiadacz pojazdu nie później niż na jeden dzień przed upływem okresu 12 miesięcy, na który umowa ubezpieczenia OC komunikacyjnego została zawarta, nie powiadomi na piśmie zakładu ubezpieczeń o jej wypowiedzeniu. Klauzula prolongacyjna polega więc na tym, że w razie braku wypowiedzenia dotychczasowej umowy, nowa umowa zawierana jest automatycznie, a ochrona ubezpieczeniowa jest udzielana przez okres kolejnych 12 miesięcy. Jeżeli więc nie chcemy, aby z mocy samego prawa zawarta została nowa umowa ubezpieczenia obowiązująca przez kolejny rok, gdyż np. mamy zamiar zmienić ubezpieczyciela, musimy powiadomić na piśmie zakład ubezpieczeń o wypowiedzeniu umowy ubezpieczenia OC.

Od powyższej zasady automatyzmu są jednak wyjątki. Trzeba pamiętać, że do zawarcia następnej umowy nie dochodzi (nie będzie uruchomiona klauzula prolongacyjna), nawet jeśli wypowiedzenie nie zostało wysłane, jeżeli:

• nie została opłacona w całości określona w umowie składka za mijający okres 12 miesięcy,
• zakładowi ubezpieczeń cofnięto zezwolenie na wykonywanie działalności ubezpieczeniowej w zakresie obowiązkowego ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych,
• ogłoszono upadłość zakładu ubezpieczeń, ogłoszono lub zarządzono likwidację zakładu ubezpieczeń.

W tych przypadkach, odpowiedzialność zakładu ubezpieczeń kończy się z upływem okresu 12  miesięcy, na który została zawarta umowa.

Z dniem 11 lutego 2012 r. weszły w życie przepisy nowelizujące ustawę o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych, które w istotny sposób modyfikują opisane powyżej regulacje związane z zasadą automatyzmu (zwaną też klauzulą prolongacyjną, choć podkreślić należy, iż nie chodzi tu przedłożenie dotychczasowej umowy, lecz zawarcie umowy nowej z mocy samego prawa). Dlatego zaakcentować należy daleko idące różnice występujące w omawianej materii w dotychczasowym i w nowym stanie prawnym.

UWAGA: Według przepisów obowiązujących do dnia 10 lutego 2012 r., które mają w dalszym ciągu zastosowanie dla umów ubezpieczenia zawartych do tego dnia, wypowiedzenie umowy ubezpieczenia OC musi dotrzeć do ubezpieczyciela najpóźniej na jeden dzień przed końcem umowy. Nie ma zatem znaczenia sama data stempla pocztowego i nadanie przesyłki na poczcie na dzień przed końcem umowy. Wypowiedzenie takiej umowy - tj. zawartej do dnia 10 lutego 2012 r. - należy złożyć osobiście w oddziale zakładu ubezpieczeń (pamiętając, by zachować dowód złożenia pisma, najlepiej na jego kopii) lub wysłać z odpowiednim wyprzedzeniem (np. tygodniowym) listem poleconym za zwrotnym potwierdzeniem odbioru.

Natomiast nowe przepisy, obowiązujące od dnia 11 lutego 2012 r. i mające zastosowanie do umów ubezpieczenia zawartych począwszy od tej daty, wprowadziły następujące zmiany.

W przypadku nadania oświadczenia o wypowiedzeniu lub odstąpieniu od umowy ubezpieczenia obowiązkowego przesyłką listową, za chwilę jego złożenia uważa się datę nadania oświadczenia w polskiej placówce pocztowej operatora publicznego. Dlatego też oświadczenie o wypowiedzeniu umowy można wysłać ubezpieczycielowi najpóźniej na jeden dzień przed upływem okresu na który umowa została zawarta. Najlepiej uczynić to listem poleconym, zachowując potwierdzenie nadania przesyłki. Oświadczenie można oczywiście złożyć również osobiście w oddziale (pamiętając, by zachować dowód złożenia pisma, najlepiej na jego kopii).

Istotnym novum jest też przepis, zgodnie z którym zawiadomienia i oświadczenia składane w związku z zawartą umową ubezpieczenia agentowi ubezpieczeniowemu uznaje się za złożone zakładowi ubezpieczeń, w imieniu lub na rzecz którego agent ubezpieczeniowy działa. Zakład ubezpieczeń nie może wyłączyć ani ograniczyć upoważnienia agenta ubezpieczeniowego do odbierania oświadczeń o wypowiedzeniu i odstąpieniu od umowy ubezpieczenia. Nie jest przy tym istotne, czy oświadczenie jest składane agentowi, który uczestniczył w zawieraniu danej umowy ubezpieczenia, czy też innemu agentowi danego zakładu ubezpieczeń.

Bardzo istotną zmianą jest regulacja, która przewiduje, iż zawarcie kolejnej umowy z mocy samego prawa przestaje mieć zastosowanie do sytuacji przejścia lub przeniesienia prawa własności pojazdu mechanicznego, którego posiadacz zawarł umowę ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych. Na posiadacza pojazdu, na którego przeszło lub zostało przeniesione prawo własności, przechodzą oczywiście prawa i obowiązki poprzedniego posiadacza wynikające z tej umowy, ale ulega ona rozwiązaniu z upływem okresu, na który została zawarta, chyba że posiadacz, na którego przeszło lub zostało przeniesione prawo własności, wypowie ją na piśmie jeszcze w trakcie jej obowiązywania. W takim przypadku umowa ulega rozwiązaniu z dniem jej wypowiedzenia.

Warto zwrócić uwagę, iż obecnie przepis ustawy posługuje się sformułowaniem ,,przejście lub przeniesienie prawa własności pojazdu mechanicznego", co obejmuje zarówno jego zbycie (na skutek umowy sprzedaży, darowizny itd.), ale także dziedziczenie, a więc przejście praw i obowiązków zmarłego z chwilą jego śmierci na inne osoby. Tym samym z chwilą śmierci spadkodawcy, który w związku z posiadaniem pojazdu mechanicznego zawarł obowiązkową umowę ubezpieczenia OC, wszyscy spadkobiercy wchodzą w prawa i obowiązki z tej umowy.

UWAGA: Nowy posiadacz pojazdu (niezależnie czy nabył go na podstawie umowy, czy też odziedziczył) musi bezwzględnie zadbać o zawarcie w odpowiednim czasie kolejnej umowy ubezpieczenia pojazdu, bowiem z mocy prawa nie dojdzie do zawarcia kolejnej umowy. Tym samym, jeżeli posiadacz nie zadba o zawarcie kolejnej umowy, narazi się na daleko idące konsekwencje finansowe (nałożenie przez Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny opłaty za niedopełnienie obowiązku ubezpieczenia, a w razie powstania szkody - zwrot odszkodowania wypłaconego poszkodowanemu przez UFG).

Kolejną zmianą jest przepis, zgodnie z którym w razie zawarcia umowy ubezpieczenia na podstawie zasady automatyzmu zakład ubezpieczeń jest obowiązany potwierdzić zawarcie umowy dokumentem ubezpieczenia (polisą) w terminie 14 dni od dnia jej zawarcia - zasada ta będzie obowiązywać, tak jak i poprzednie uregulowania, wyłącznie w stosunku do umów zawartych pod rządami nowych przepisów.

Ponadto, nie później niż 14 dni przed upływem okresu 12 miesięcy, na który umowa ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych została zawarta, zakład ubezpieczeń jest obowiązany do wysłania ubezpieczającemu informacji o ubezpieczeniu na kolejny okres ubezpieczenia. Informacja ta musi w szczególności zawierać:

1)   określenie wysokości składki ubezpieczeniowej w przypadku, gdy dojdzie do zawarcia następnej umowy ubezpieczenia,

2)  pouczenie, że wysokość składki może ulec zmianie, jeżeli po wysłaniu informacji przez zakład ubezpieczeń wyjdą na jaw okoliczności mające wpływ na wysokość składki, oraz wskazanie tych okoliczności;

3)  pouczenie o prawie wypowiedzenia dotychczasowej umowy ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych oraz o formie, możliwym sposobie oraz terminie złożenia tego wypowiedzenia;

4)  pouczenie o skutkach tego wypowiedzenia oraz o skutkach braku tego wypowiedzenia.

Przedmiotowa informacja powinna być wysłana w postaci elektronicznej przy wykorzystaniu środka komunikacji elektronicznej, jeżeli przy zawarciu umowy ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych ubezpieczający wyraził zgodę na składanie mu oświadczeń w takiej postaci, lub w formie pisemnej, w sposób umożliwiający niezwłoczne poinformowanie ubezpieczającego.

Na tle opisanej regulacji zrodziło się pytanie czy obowiązek informacyjny omówiony powyżej dotyczy wszystkich umów ubezpieczenia OC, zawartych zarówno pod rządami poprzednich przepisów, jak i już po wejściu w życie nowelizacji ustawy. W piśmiennictwie wyrażono pogląd, iż obowiązek ten dotyczy wykonywania wyłącznie umów zawartych pod rządami nowego prawa, co oznacza, że obowiązek informacyjny zaktualizuje się dopiero wówczas, gdy kończyć się będą umowy ubezpieczenia zawarte począwszy od dnia wejścia w życie przepisów nowelizacji (M. Orlicki, Problem ,,podwójnego ubezpieczenia" w świetle znowelizowanych przepisów ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, UFG i PBUK, ,,Prawo Asekuracyjne" 2011, nr 4, s. 12).

Należy także podkreślić, że ubezpieczyciel ponosi odpowiedzialność za szkodę wynikającą z niedopełnienia obowiązku wystawienia i doręczenia dokumentu ubezpieczenia lub wadliwego wykonania tego obowiązku, a także nienależytego wykonania obowiązku informacyjnego o którym była mowa powyżej (art. 471 k.c.).

Co niezwykle istotne, znowelizowane przepisy umożliwiają również posiadaczowi pojazdu wypowiedzenie umowy ubezpieczenia zawartej począwszy od dnia 11 lutego 2012 r. w trybie automatyzmu na wypadek zaistnienia tzw. podwójnego ubezpieczenia. Więcej na ten temat w odpowiedzi na kolejne pytanie.

Odpowiedź na pytanie przygotował r.pr w BRU Aleksander Daszewski, aktualizacji dokonał Tomasz Młynarski, główny specjalista w BRU