Poszkodowany może dochodzić swoich roszczeń odszkodowawczych albo bezpośrednio od sprawcy szkody (nawet, jeżeli jest on ubezpieczony w zakresie OC komunikacyjnego) albo też od zakładu ubezpieczeń z którym sprawca zawarł umowę ubezpieczenia OC. Powyższą zasadę określa się jako actio directa. Warto zauważyć, iż możliwe jest dochodzenie roszczeń przez poszkodowanego od obu wskazanych powyżej podmiotów jednocześnie. Wówczas sytuacja prawna podmiotów odpowiedzialnych za szkodę będzie podobna do sytuacji dłużników solidarnych, co oznacza, że zaspokojenie wierzyciela przez któregokolwiek z dłużników zwalnia pozostałych. W sytuacji, gdy sprawca z własnych środków zapłaci poszkodowanemu odszkodowanie może on domagać się od zakładu ubezpieczeń zwrotu wypłaconej kwoty, ponieważ wiąże go z zakładem ubezpieczeń umowa, na podstawie której zakład ubezpieczeń zobowiązał się do wypłaty odszkodowania w granicach jego odpowiedzialności cywilnej.

Należy jednakże podkreślić, że zaspokojenie lub uznanie przez osobę objętą ubezpieczeniem obowiązkowym odpowiedzialności cywilnej roszczenia o naprawienie wyrządzonej przez nią szkody nie ma skutków prawnych względem zakładu ubezpieczeń (Polskiego Biura Ubezpieczycieli Komunikacyjnych, Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego), który nie wyraził na to uprzednio zgody. Oznacza to, że nawet jeśli sprawca, poczuwając się do odpowiedzialności za szkodę, sam wypłacił odszkodowanie poszkodowanemu, zakład ubezpieczeń i tak zbada zasadność zgłoszonych roszczeń pod kątem istnienia swojej odpowiedzialności oraz wysokości świadczenia. Podstawą wypłaty przez zakład ubezpieczeń odszkodowania z tytułu ubezpieczenia obowiązkowego mogą być bowiem własne ustalenia zakładu ubezpieczeń, ugoda zawarta z uprawnionym do odszkodowania lub prawomocny wyrok sądu. 

Odpowiadając na zadane pytanie wskazać również można, iż obecny kodeks karny przewiduje możliwość orzeczenia przez sąd względem sprawcy przestępstwa związanego z bezpieczeństwem w ruchu drogowym tzw. kompensacyjnych środków karnych: obowiązku naprawienia szkody (w całości albo w części) oraz nawiązki. W praktyce stosowania prawa powstały liczne wątpliwości co do określenia zakresu odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń, z którym sprawca zawarł umowę ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych, w przypadku orzeczenia jednego ze wskazanych środków karnych.

W powyższej kwestii wypowiadał się Sąd Najwyższy. W uchwale z dnia 21 grudnia 2006 r. Sąd ten stwierdził, iż sprawca wypadku komunikacyjnego, od którego zasądzono nawiązkę na podstawie art. 46 § 2 k.k. i art. 48 k.k. nie może domagać się od ubezpieczyciela - na podstawie umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów - zwrotu nawiązki zapłaconej pokrzywdzonemu (sygn. akt III CZP 129/06). W wyroku z dnia 13 maja 2005 r. Sąd Najwyższy wskazał, że sprawcy wypadku komunikacyjnego, którego odpowiedzialność odszkodowawcza objęta została umową obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej, nie przysługuje wobec zakładu ubezpieczeń roszczenie o zwolnienie go przez ubezpieczyciela z obowiązku naprawienia szkody wobec poszkodowanego (sygn. akt IV CK 796/04). Jednakże, co należy uznać za zmianę wcześniejszych zapatrywań, w uchwale z dnia 13 lipca 2011 r. Sąd stwierdził, iż sprawca wypadku komunikacyjnego, wobec którego zastosowano środek karny polegający na obowiązku naprawienia szkody (art. 46 § 1 w związku z art. 39 pkt 5 k.k.), może domagać się od ubezpieczyciela - na podstawie umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów - zwrotu świadczenia zapłaconego na rzecz pokrzywdzonego (sygn. akt III CZP 31/11).

Odpowiedź na pytanie przygotował r.pr w BRU Aleksander Daszewski, uzupełnień dokonał Tomasz Młynarski, główny specjalista w BRU