Odnosząc się do zagadnienia żądania przez zakłady ubezpieczeń faktur źródłowych za zakup przez warsztat części zamiennych użytych do naprawy przekazujemy poniższe wyjaśnienia, które mają na celu w sposób przystępny wyjaśnić przedmiotową problematykę.

Należy zauważyć, iż do Biura Rzecznika Ubezpieczonych wpływa wiele skarg dotyczących tego problemu. Skargi te napływały zarówno ze strony poszkodowanych, jak i przedstawicieli warsztatów naprawczych. Jak się wydaje, żądanie przez zakłady ubezpieczeń od warsztatów naprawczych  faktur za zakup części użytych do naprawy wynika w głównej mierze ze z góry przyjętego założenia o nieuczciwych działaniach zarówno właścicieli zakładów naprawczych, jak i poszkodowanych zlecających naprawę. Bezspornym jest fakt, iż takie działania mają miejsce, jednak nieuprawnione i krzywdzące jest  stosowanie tego założenia w odniesieniu do każdego przypadku.

Przede wszystkim zwracamy uwagę, że zakres żądanych przez zakład ubezpieczeń dokumentów nie jest nieograniczony. Ubezpieczyciel, domagając się jakiegokolwiek dokumentu, powinien móc wykazać, iż jego żądanie jest niezbędne do dalszego prowadzenia postępowania. Wskazuje się, że skoro na zakładzie ubezpieczeń ciąży obowiązek przeprowadzenia postępowania likwidacyjnego, a roszczący ma ograniczone obowiązki dowodowe, ubezpieczyciel nie powinien żądać dokumentów, które może pozyskać samodzielnie (np. notatki policji). Za niedopuszczalne należy również uznać żądanie dokumentów, których uzyskanie wiązałoby się z nadmiernymi trudnościami dla zgłaszającego roszczenie.

W przypadku ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych, zgodnie z art. 16 ust. 2 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych, osoba objęta ubezpieczeniem obowiązkowym, uczestnicząca w zdarzeniu nim objętym, jest obowiązana m.in. do niezwłocznego powiadomienia o zdarzeniu zakładu ubezpieczeń, udzielając mu niezbędnych wyjaśnień i przekazując posiadane informacje. Przepis wyraźnie więc wskazuje, że omawiany obowiązek dotyczy jedynie tych informacji, które znajdują się w posiadaniu danej osoby. Możliwość zastosowania sankcji polegającej na ograniczeniu odszkodowania wypłacanego poszkodowanemu uzależniona jest - stosownie do art. 17 ustawy - od udowodnienia przez zakład ubezpieczeń następujących faktów: 1) roszczący nie przekazał informacji, która była w jego posiadaniu; 2) uczynił to z winy umyślnej lub rażącego niedbalstwa; 3) miało to wpływ na ustalenie istnienia lub zakresu odpowiedzialności cywilnej, bądź też na zwiększenie rozmiarów szkody. Wskazane warunki można odnieść do problematyki żądania faktur źródłowych. W takim przypadku ich spełnienie przez zakład ubezpieczeń jest jednak wątpliwe. Przede wszystkim faktury źródłowe nie stanowią o wykonaniu umowy zlecenia naprawy uszkodzonego pojazdu, lecz o umowie sprzedaży części zamiennych warsztatowi (np. przez hurtownię lub sklep motoryzacyjny). Ich niedostarczenie nie ma wpływu na ustalenie istnienia lub zakresu odpowiedzialności cywilnej, ani też na zwiększenie rozmiarów szkody. Poza tym serwis naprawczy nie ma obowiązku okazywania faktur źródłowych właścicielowi pojazdu, który zlecił dokonanie naprawy. Obowiązek taki nie wynika ani z umowy, której przedmiotem jest naprawa uszkodzonego pojazdu (chyba że strony umówią się inaczej), ani też z przepisów kodeksu cywilnego.

Z kolei w odniesieniu do ubezpieczenia dobrowolnego, jakim jest autocasco, obowiązki ubezpieczonego należy ustalać w oparciu o treść zawartej umowy i jej ogólnych warunków. Najczęściej obowiązki ubezpieczonego, ubezpieczającego lub osoby uprawnionej do korzystania z pojazdu w razie powstania szkody polegającej na uszkodzeniu pojazdu polegają m.in. na przedstawieniu posiadanych dowodów dotyczących zajścia wypadku ubezpieczeniowego lub poniesionych kosztów. Ogólne warunki ubezpieczenia powinny też precyzować przesłanki zastosowania przez ubezpieczyciela sankcji za niedopełnienie wskazanych obowiązków.

Bez wątpienia to zakład ubezpieczeń musi udowodnić fakty, które wpływają na wyłączenie lub ograniczenie odpowiedzialności, jak też fakt naruszenia przez roszczącego obowiązków uzasadniających odmowę zapłaty odszkodowania lub jego zmniejszenie. Jeżeli zatem uprawniony do odszkodowania z ubezpieczenia OC korzysta z prawa do wykazania wysokości szkody i po dokonaniu naprawy uszkodzonego pojazdu w wybranym przez siebie warsztacie naprawczym przedkłada fakturę VAT dokumentującą poniesione koszty, wówczas wysokość roszczenia należy uznać za udowodnioną. Zakład ubezpieczeń, który podważa wiarygodność przedłożonej mu faktury VAT i wynikający z niej fakt zamontowania w pojeździe części zamiennych, powinien to udowodnić, bowiem to na nim spoczywa ciężar udowodnienia faktu przeciwnego.

Żądanie faktur źródłowych stwierdzających rodzaj i źródło pochodzenia części jest natomiast pozbawionym podstaw prawnych ingerowaniem w obszar działalności gospodarczej przedsiębiorcy i związanej z tą działalnością tajemnicy handlowej, takiej jak np. wysokość marży nakładanej przez przedsiębiorcę na cenę oferowanej usługi w celu wypracowania zysku. Właścicieli zakładów naprawczych niezwiązanych z ubezpieczycielem umową o dokonywanie napraw bezgotówkowych, nie wiąże z tym zakładem ubezpieczeń żaden stosunek prawny. W konsekwencji  tym bardziej nie istnieje tu obowiązek okazywania przez nich ubezpieczycielowi  faktur źródłowych dotyczących zakupu części.  Warsztat nie ma także obowiązku okazywać tych faktur również i właścicielowi pojazdu, dlatego też dziwi stawiane niejednokrotnie przez zakład ubezpieczeń żądanie dostarczenia przez niego tych dokumentów. Nadto, zasadność tych żądań jest chybiona także ze względu na przydatność zawartych w fakturze informacji co do źródła i rodzaju nabytych przez warsztat części, bowiem okazanie faktury źródłowej za zakup części nie jest równoznaczne z wykorzystaniem przez warsztat takich właśnie części przy naprawie pojazdu.

Nierzadko zdarza się, iż wobec niedostarczenia faktur źródłowych, pomimo niewykazania przez ubezpieczyciela faktu użycia do naprawy innych części, niż wskazane w fakturze naprawy, zakład ubezpieczeń wypłaca jednak kwoty niższe, tj. ustalone po dokonaniu korekt tej faktury. W ostatecznym rozrachunku praktyki te prowadzą do pokrzywdzenia osób uprawnionych do odszkodowania poprzez jego pomniejszenie. Nieuznawanie bowiem przez zakład ubezpieczeń pełnej kwoty należnej warsztatowi oznacza de facto przerzucenie na poszkodowanego części kosztów związanych z likwidowaniem poniesionej przez niego szkody, gdyż  zakłady naprawcze, wobec pokrycia przez ubezpieczyciela jedynie części tych kosztów, występują do samych poszkodowanych o zapłatę reszty należności. W przypadku obowiązkowego ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych wartość wszelkich czynności, których podjęcie jest niezbędne w procesie dokonywania naprawy winna odzwierciedlać ceny faktycznie obserwowane na rynku lokalnym, gdyż dopiero wówczas odszkodowanie będzie równe poniesionej szkodzie. Orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 16 czerwca 2003 r. (sygn. akt III CZP 32/03) jasno stwierdza, iż nie można w tym kontekście mówić o cenach uśrednionych, lecz stosowanych w indywidualnej naprawie dokonywanej w wybranym przez poszkodowanego zakładzie naprawczym. Tymczasem ceny zawarte  w systemach takich jak Eurotax, czy Audatex, będących podstawą wyliczeń dokonywanych przez ubezpieczycieli - w tym korekt faktur stwierdzających koszt naprawy -  są właśnie cenami uśrednionymi. Powołana uchwała stwierdza także, iż w przypadku zaakceptowania przez ubezpieczyciela zasadności i sposobu dokonania naprawy, ubezpieczyciel nie powinien kwestionować wysokości tych kosztów. Jest to także równoznaczne z przyznaniem poszkodowanemu prawa do swobodnego wyboru zakładu naprawczego, z którego usług chce skorzystać. Praktyka zakładów ubezpieczeń polegająca na kwestionowaniu kosztów naprawy w oparciu o domniemanie próby wyłudzenia jest krzywdząca zarówno dla zakładów naprawczych, jak i poszkodowanych, i w ostateczności jest przyczyną naruszenia zawartej w art. 361 § 2 k.c. zasady pełnego odszkodowania.  

Z całą pewnością, w przypadku wykazania przez zakład ubezpieczeń próby wyłudzenia ze strony warsztatu, zakład ubezpieczeń winien zawiadomić o tym fakcie prokuraturę. Nadto, gdy zaistnieje uzasadnione podejrzenie udziału w tym procederze także poszkodowanego, zawiadomienie winno obejmować również i tę okoliczność. Zapobieganie przestępczości ubezpieczeniowej i jej zwalczanie powinno zatem odbywać się w inny, legalny i skuteczniejszy sposób niż żądanie faktur źródłowych zakupu części zamiennych, w szczególności poprzez ściślejszą współpracę zakładów ubezpieczeń z Policją i prokuraturą, jak również organami kontroli podatkowej i skarbowej.

Dodatkowo, jeżeli chcecie Państwo rozszerzyć swoją wiedzę i uzyskać szerszy zakres informacji na omawiany powyżej temat, zachęcamy również do zapoznania się z artykułem Tomasza Młynarskiego pt. ,,Żądanie przez zakłady ubezpieczeń w związku z likwidacją szkód komunikacyjnych faktur źródłowych zakupu części zamiennych".

Z kolei w zakładce ,,Orzecznictwo" zostały zamieszczone orzeczenia Sądu Najwyższego i sądów powszechnych związane z określeniem uprawnień przysługujących poszkodowanemu w związku ze szkodą w pojeździe: zob. zwłaszcza Zasada pełnego odszkodowania (jakie koszty zobowiązany jest zwrócić poszkodowanemu ubezpieczyciel), a także Wybór sposobu naprawienia szkody

W przypadku, gdyby Państwa problemy wymagały szerszego wyjaśnienia zapraszamy do skorzystania z porad ekspertów udzielanych podczas dyżurów telefonicznych. Dyżury te odbywają się od poniedziałku do piątku pod numerem telefonu: 22 333-73-28 w godzinach 8.00 - 16.00 oraz 17.00 - 19.00.

Opracowanie przygotowała Ewa Kiziewicz, główny specjalista w Biurze Rzecznika Ubezpieczonych, aktualizacji i uzupełnień dokonał Tomasz Młynarski, główny specjalista w Biurze Rzecznika Ubezpieczonych