Odnosząc się do zagadnienia zwrotu przez zakład Ubezpieczeń z OC posiadaczy pojazdów mechanicznych wydatków na najem pojazdu zastępczego przekazujemy poniższe wyjaśnienia, które mają na celu w sposób przystępny wyjaśnić przedmiotową problematykę.

W dniu 17 listopada 2011 r. w odpowiedzi na zagadnienia prawne przedstawione przez Rzecznika Ubezpieczonych w sprawie zwrotu przez ubezpieczyciela z OC komunikacyjnego poniesionych przez poszkodowanego, będącego osobą fizyczną nieprowadzącą działalności gospodarczej, wydatków na najem pojazdu zastępczego, Sąd Najwyższy podjął uchwałę o następującej treści:

,,Odpowiedzialność ubezpieczyciela z tytułu umowy obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za uszkodzenie albo zniszczenie pojazdu mechanicznego niesłużącego do prowadzenia działalności gospodarczej obejmuje celowe i ekonomicznie uzasadnione wydatki na najem pojazdu zastępczego; nie jest ona uzależniona od niemożności korzystania przez poszkodowanego z komunikacji zbiorowej."

W opinii Rzecznika Ubezpieczonych wskazana uchwała Sądu Najwyższego ma wyjątkowo doniosłe znaczenie dla skuteczności roszczeń poszkodowanych o zwrot poniesionych kosztów najmu pojazdu zastępczego, którzy wykorzystują pojazdy mechaniczne dla celów prywatnych i innych dóbr zastępczych w razie zniszczenia lub uszkodzenia rzeczy czynem niedozwolonym oraz dla dotychczas przyjętych modeli likwidacji szkód z OC komunikacyjnego. W związku z licznymi zapytaniami kierowanymi przez poszkodowanych do Rzecznika Ubezpieczonych, dotyczącymi znaczenia tej uchwały i jej rzeczywistych skutków, wniosków o przedstawienie przez Rzecznika publicznego stanowiska w sprawie refundacji kosztów najmu pojazdu mechanicznego po wydaniu przez Sąd Najwyższy w dniu 17 listopada 2011 r. uchwały w sprawie sygn. akt III CZP 05/11, Rzecznik przygotował stanowisko, w którym omówił sentencję uchwały i najważniejsze tezy SN oraz zaprezentował własny, szerszy komentarz do tego orzeczenia. Pełna treść tego stanowiska opublikowana została na stronie internetowej Rzecznika www.rzu.gov.pl w dziale ,,Aktualności".

Do najważniejszych tez Sądu Najwyższego i ocen, które można wyprowadzić z przedmiotowej uchwały można zaliczyć:

1. W ocenie SN szkodę majątkową stanowią wydatki poniesione przez poszkodowanego na najem pojazdu zastępczego w okresie remontu uszkodzonego pojazdu albo przez okres niezbędny do nabycia nowego pojazdu, jeżeli ich poniesienie było celowe i ekonomicznie uzasadnione.

2. Jeżeli poszkodowany nie mógł odtworzyć możliwości korzystania z pojazdu mechanicznego przy pomocy innego, wolnego pojazdu, znajdującego się w jego posiadaniu i nadającego się do wykorzystania, to wydatkiem celowym i ekonomicznie uzasadnionym jest koszt najmu pojazdu zastępczego o zasadniczo podobnej klasie do pojazdu zniszczonego lub uszkodzonego, jeśli stawki czynszu najmu odpowiadają stawkom obowiązującym na lokalnym rynku, a poszkodowany korzystał z pojazdu zastępczego w czasie remontu pojazdu lub w okresie niezbędnym do zakupu innego samochodu do realizacji czynności życia codziennego.

3. Refundacji podlegają wydatki rzeczywiście poniesione przez poszkodowanego na najem pojazdu zastępczego - czynsz najmu faktycznie zapłacony przez poszkodowanego lub niezaspokojony ale wymagalny.

4.  Nie jest dopuszczalne żądanie poszkodowanego wynajęcia pojazdu zastępczego przez ubezpieczyciela i jego dostarczenia.

5. SN nie potwierdził, że zasady odpowiedzialności cywilnej dopuszczają możliwość uzależniania zwrotu wydatków na najem pojazdu zastępczego od statusu poszkodowanego (czy jest on przedsiębiorcą, czy osobą fizyczną nieprowadzącą działalności gospodarczej), czy od celu wykorzystywania pojazdu mechanicznego (do celów komercyjnych lub prywatnych).

6. Uprawnienie poszkodowanego, będącego osobą fizyczną nieprowadzącą działalności gospodarczej, do żądania zwrotu wydatków poniesionych na najem pojazdu zastępczego zostało powiązane z obiektywną potrzebą odtworzenia możliwości korzystania z uszkodzonego lub zniszczonego pojazdu - brakiem innego, wolnego i nadającego się do wykorzystania pojazdu mechanicznego w mieniu poszkodowanego oraz autonomią woli poszkodowanego (zachowaniem się poszkodowanego), tj. wykorzystywaniem pojazdu zastępczego do realizacji czynności życia codziennego.

7. Zaprezentowane przez SN rozumienie szkody w postaci poniesionych wydatków na najem pojazdu zastępczego spowoduje, że roszczenia poszkodowanych wykorzystujących pojazdy mechaniczne do celów prywatnych będzie miało charakter powszechny; zasadą będzie refundacja a odmowa lub redukcja wysokości odszkodowania będzie miała charakter wyjątkowy.

8.  SN w pełni podzielił zaprezentowany przez Rzecznika Ubezpieczonych pogląd, że korzystanie przez poszkodowanego z własnego pojazdu mechanicznego nie może być odtworzone przez wykorzystywanie środków komunikacji publicznej, są to bowiem odmienne sposoby korzystania z rzeczy. Innymi słowy, nie można uzależniać refundacji kosztów najmu pojazdu zastępczego od konieczności wykazania przez poszkodowanego, że nie mógł on skorzystać ze środków komunikacji publicznej lub korzystanie z nich było niedogodne.

9. SN potwierdził swoje dotychczasowe stanowisko, że należne odszkodowanie z tytułu poniesionych kosztów najmu może być pomniejszone o zaoszczędzone przez poszkodowanego wydatki na eksploatację swojego pojazdu, tj. o wydatki, które zostałyby poniesione, gdyby samochód nie został uszkodzony lub zniszczony; przy czym SN w dotychczasowym orzecznictwie odrzucił dopuszczalność pomniejszenia wysokości należnego odszkodowania o tzw. ,,kilometrówki". W ocenie Rzecznika Ubezpieczonych brak jest także podstaw do ryczałtowego pomniejszenia kwoty odszkodowania o z góry przyjętą, stałą wartość procentową (np. 15%, czy 20%), nawet jeśli tego rodzaju potrącenie stosowane jest w niektórych systemach prawnych. Ocena wysokości zaoszczędzonych wydatków powinna odbywać się z uwzględnieniem okoliczności konkretnego przypadku.

10. Zdaniem SN najem pojazdu zastępczego nie jest celowy i ekonomicznie uzasadniony, jeżeli poszkodowany posiada inny, wolny i nadający się do wykorzystania pojazd mechaniczny lub wynajmując pojazd zastępczy nie zamierza z niego korzystać lub nie korzystał w okresie naprawienia szkody.

11. Odszkodowanie z tytułu poniesionych kosztów najmu pojazdu zastępczego nie jest uwarunkowane tytułem własności do rzeczy. Uprawnionym do świadczenia odszkodowawczego z powyższego tytułu może być właściciel pojazdu lub jego posiadacz, legitymujący się tytułem prawnym do władania rzeczą, który to utracił możliwość korzystania z rzeczy wskutek czynu niedozwolonego.

12. W ocenie SN do oceny roszczenia osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej można stosować dotychczasowe wytyczne, które ukształtowały się na tle najmu pojazdu zastępczego do kontynuowania działalności gospodarczej. Oznacza to m.in., że:

-  okres uzasadnionego i celowego najmu obejmuje rzeczywisty czas remontu uszkodzonego pojazdu (przy szkodzie częściowej) lub okres niezbędny do nabycia innego pojazdu mechanicznego (przy szkodzie całkowitej);

-  ubezpieczyciel może ponosić odpowiedzialność za poniesione wydatki na najem pojazdu mechanicznego również w przypadku opóźnienia w wypłacie odszkodowania za szkodę w pojeździe;

-  okres najmu będący konsekwencję biernego zachowania się poszkodowanego w rozpoczęciu naprawy uszkodzonego pojazdu lub zwłoka zakładu naprawczego w remoncie samochodu nie może obciążać ubezpieczyciela.

Dodatkowo, jeżeli chcecie Państwo rozszerzyć swoją wiedzę i uzyskać szerszy zakres informacji na omawiany wyżej temat zapraszamy do zapoznania się ze stanowiskiem Rzecznika Ubezpieczonych w sprawie najmu pojazdu zastępczego w świetle uchwały SN z dnia 17 listopada 2011 r. (III CZP 05/11).

W przypadku, gdyby Państwa problemy wymagały szerszego wyjaśnienia zapraszamy do skorzystania z porad ekspertów udzielanych podczas dyżurów telefonicznych. Dyżury te odbywają się od poniedziałku do piątku pod numerem telefonu: 22 333-73-28 w godzinach 8.00 - 16.00 oraz 17.00 - 19.00.

Opracowanie przygotował Paweł Wawszczak, główny specjalista w Biurze Rzecznika Ubezpieczonych