- Po raz pierwszy jednym z kryteriów przy podziale środków UE będzie praworządność - mówił szef Rady Europejskiej Charles Michel. Co innego z kolei powiedział po szczycie premier Mateusz Morawiecki. Sugerował, że "udało się utrzymać te zagadnienia osobno".
Eksperci jednak nie mają wątpliwości: wypłaty będą uzależnione od praworządności. Takie bowiem są po prostu ustalenia po szczycie. Czy więc Polska może stracić miliardy z unijnych grantów? Jak będzie wyglądał w praktyce "test praworządności"? Prof. Artur Nowak-Far ze Szkoły Głównej Handlowej, były wiceszef MSZ, zastrzega, że szczegóły nowych zasad jeszcze nie są znane. Wtóruje mu prof. Robert Grzeszczak z Uniwersytetu Warszawskiego, ekspert prawa europejskiego. - Nie wiemy na przykład, jak przez kolejne 7 lat kształtować będą się budżety roczne - mówi prof. Grzeszczak.
Prof. Artur Nowak-Far przestrzega, że może się okazać, iż Polska będzie tracić gigantyczne środki i to nie tylko na przyszłe projekty. - Ucierpieć mogą także te inwestycje, które już trwają - mówi money.pl profesor. Jak wyjaśnia, może to być budowa drogi czy linii kolejowej. Unia może po prostu uciąć finansowanie. Wtedy polskie władze będą miały dwie opcje - zostawić taką rozkopaną inwestycję albo dokończyć ją za krajowe środki. - To byłaby wielka niedogodność. W takim przypadku trzeba by przesuwać przecież środki budżetowe - zauważa profesor z SGH.
I dodaje, że podobne "straszaki" już można znaleźć w prawie unijnym. Jest na przykład powiązanie środków z Funduszu Spójności z dyscypliną budżetową. Unijne przepisy dają możliwość zawieszenia czy nawet wycofania takich środków. - Państwa jednak robią wszystko, by wyjść z problemów, gdy są zagrożone - wskazuje Artur Nowak-Far. I prognozuje, że podobnie Polska będzie teraz postępować. Będzie się starała - jak to określa profesor - "wykaraskać z problemów z praworządnością".
"Chcemy, ale nie możemy"
Jak może wyglądać w praktyce "blokada środków"? - Może być problem z realizacją grantów. To znaczy będziemy mogli składać wnioski, ale środki mogą być po prostu niewypłacane. Unia może powiedzieć: "chcieliśmy, ale nie możemy". Trzeba jednak zaznaczyć, że w tym wszystkim nie chodzi o to, żeby nie wypłacać pieniędzy. Przecież Unia je ma i chce je przeznaczyć również na Polskę, na przykład na rozwój infrastruktury. Ten "test praworządności" ma mieć raczej wymiar wychowawczy, żeby Polska się opamiętała. Piłka będzie po stronie rządu - komentuje prof. Robert Grzeszczak z Wydziału Prawa i Administracji UW.
Kto najbardziej straci na ewentualnych cięciach? - Zasadą będzie to, aby to rząd tracił pieniądze, a nie żeby cierpieli sami obywatele. Czyli prawdopodobnie środki na walkę z wykluczeniem mogą się ostać. Ale jeśli na przykład rząd będzie chciał szukać w Brukseli dofinansowania budowy elektrowni atomowej, to może już być problem. W grze są więc naprawdę miliardy złotych - dodaje prof. Grzeszczak.
Czytaj też: Szczyt UE ws. budżetu. Jest porozumienie
Decyzje w sprawie praworządności mają być ustalane większością kwalifikowaną. Tak zapowiedziała szefowa Komisji Europejskiej Ursula von der Leyen. Teoretycznie więc Polska i Węgry nie będą mogły tu niczego zatrzymać. - Chyba, że uda się zbudować szerszą koalicję. Tego bym nie wykluczał. Mogą nas tu poprzeć Bułgarzy, Słowacy, państwa bałtyckie. Nie jest więc tak, że wszystko jest tu przesądzone - mówi nam anonimowo doradca wielu polskich polityków do spraw europejskich.
Na czym polega większość kwalifikowana w głosowaniach w UE? Spełnione muszą zostać dwa warunki - "za" musi zagłosować 55 proc. państw członkowskich – czyli 15 z 27 państw. Wniosek muszą też poprzeć państwa członkowskie reprezentujące co najmniej 65 proc. ogółu ludności UE.
Zapisz się na nasz specjalny newsletter o koronawirusie.
Masz newsa, zdjęcie, filmik? Wyślij go nam na #dziejesie