Podatki w firmie
Wadliwość czynności prawnej w rozumieniu KSH a konsekwencje
podatkowe
Zarówno w praktyce jak i orzecznictwie odnoszącym się do art. 15 ust
1 uCIT niejednokrotnie podnosi się, iż poniesione przez spółkę wydatki nie
mogą być uznane za koszt uzyskania przychodu w sytuacji, gdy źródłem takiego
zobowiązania była np. wadliwa w rozumieniu KSH, czynność osób reprezentujących
spółkę.
Zgodnie z obowiązującym art. 17 § 1 KSH "jeżeli do dokonania czynności prawnej
przez spółkę ustawa wymaga uchwały wspólników albo walnego zgromadzenia
bądź rady nadzorczej, czynność prawna dokonana bez wymaganej uchwały jest
nieważna". Również art. 230 KSH stanowi, iż "rozporządzenie prawem lub zaciągnięcie
zobowiązania do świadczenia o wartości dwukrotnie przewyższającej wysokość
kapitału zakładowego wymaga uchwały wspólników, chyba że umowa spółki stanowi
inaczej. Przepisu art. 17 § 1 nie stosuje się".
Z kolei na gruncie prawa podatkowego ustawodawca często odwołuje się do
wadliwości cywilnoprawnej podejmowanych czynności, wyciągając z niej określone
negatywne skutki, szczególnie w obszarze uprawnień podatkowych.
Przykładem powyższego może być zarówno praktyka jak i orzecznictwo odnoszące
się do art. 15 ust 1 uCIT, gdzie niejednokrotnie podkreśla się, iż poniesione
przez spółkę wydatki nie mogą być uznane za koszt uzyskania przychodu w
sytuacji gdy źródłem takiego zobowiązania była np. wadliwa czynność osób
reprezentujących spółkę. Także uVAT w art. 88 ust 3a pkt 4c odmawia prawa
odliczenia podatku naliczonego jeżeli faktura potwierdza czynność, do której
mają zastosowanie przepisy w zakresie art. 58 i 83 kodeksu cywilnego. Szczególnie
odnośnie art. 58 kc, który reguluje kwestię czynności prawnej sprzecznej
z ustawą albo mającą na celu obejście ustawy istnieje istotne ryzyko uznania,
iż czynność podjęta z naruszeniem art. 230 KSH może pociągać negatywne skutki
podatkowe.
Mając na uwadze powyższe, zasadnym jest postawienie pytania czy wadliwe
czynności cywilnoprawne wpływają bezpośrednio i wprost na uprawnienia oraz
obowiązki podatkowe, a jeśli tak, to jaki jest zakres takiego wpływu. Powyższe
pytanie jest tym istotniejsze, że praktyka organów podatków wskazuje na
negowanie przez nie czynności podjętych np. z naruszeniem art. 230 KSH,
a w konsekwencji wywodzenie z nich negatywnych skutków wobec podatników.
Po pierwsze podkreślić należy, iż podstawowym celem prawa cywilnego i handlowego
jest zapewnienie bezpieczeństwa i pewności obrotu stron stosunków cywilnoprawnych,
natomiast celem prawa podatkowego jest zapewnienie środków finansowych budżetowi
poprzez ich egzekucję od podatników. Tym samym na pierwszy rzut widać, iż
cele obu dziedzin prawa są zupełnie odmienne. Pomimo tego prawo podatkowe
niejednokrotnie stara się posługiwać instrumentami cywilnymi również w celach
fiskalnych, co widać na ww. przykładach oraz wyciąganych wobec podatników
konsekwencjach ze względu na wadliwość czynności cywilnoprawnej.
Po drugie, prawo cywilne rozróżnia różne rodzaje wadliwości czynności prawnych,
np. nieważność bezwzględną, wadliwość uzależnioną od potwierdzenia czynności
przez mocodawcę czy też wadliwość odnoszącą się jedynie do określonych konsekwencji,
z których podmiot wywodzi skutki prawne. W przeciwieństwie do prawa cywilnego,
prawo podatkowe przynajmniej w podstawowym zamierzeniu stara się być "czarno-białe",
tym samym zasadniczo nie dopuszcza możliwości poprawienia pierwotnie wadliwych
czynności, a jedynie tworzy dodatkową procedurę ich korygowania poprzez
dodatkową czynność.
Mając na uwadze powyższą rozbieżność i bezkrytyczne próby wyciągania przez
inspektorów fiskusa podatkowych konsekwencji z czynności cywilnych obarczonych
wadami, w jednym z pism Minister Finansów wyjaśnił niektóre wątpliwości
dotyczące podatkowych skutków zastosowania art. 230 KSH.
Zdaniem Ministra "prawna skuteczność uchwały wspólników zmieniającej umowę
spółki nie zależy od wpisu przedmiotowej uchwały (i zmiany umowy) do rejestru,
chyba że kodeks wyraźnie tak stanowi (np. art. 262 § 4 KSH). Tym samym,
jeżeli uchwałą wspólników, zmieniającą umowę spółki, zostaje przyznane zarządowi
prawo do dokonywania czynności rozporządzających lub zobowiązujących w szerszym
niż kodeksowy zakresie, zarząd spółki nabywa prawo do dokonywania czynności
rozporządzających lub zobowiązujących, o których mowa w art. 230 KSH, z
chwilą podjęcia stosownej uchwały przez wspólników".
Podsumowując Minister stwierdził: w konsekwencji nie można mówić o negatywnych
skutkach w podatku dochodowym od osób prawnych czynności, o których mowa
w art. 230 KSH podjętych na podstawie stosownej uchwały wspólników zdziałanych
przed dniem zarejestrowania uchwały, gdyż wpis do rejestru nie ma znaczenia
dla ważności i skuteczności takiej uchwały'.
Pomimo, że zasadniczą myśl pisma Ministra należy zaakceptować, jednak pismo
to nie daje odpowiedzi na pytania w zakresie wyznaczenia rodzaju wadliwości
czynności cywilnej oraz granicy jej wpływu na rozstrzygnięcia podatkowe. Zagadnienie
to jest tym istotniejsze, iż poszukiwania tych odpowiedzi należy szukać w obszarach
z pogranicza prawa podatkowego i cywilnego, gdzie interes fiskalny najczęściej
sprzeciwia się interesom podmiotów prawa handlowego i cywilnego.
Jacek Dobrucki