Czym jest ubóstwo energetyczne i jak z nim walczyć?

Co to jest ubóstwo energetyczne? To zjawisko, które polega na doświadczeniu przez określone osoby i grupy trudności w zaspokojeniu podstawowych potrzeb energetycznych w miejscu zamieszkania za rozsądną cenę. Na ubóstwo energetyczne składa się brak możliwości zaspokojenia komfortu termicznego i zaopatrzenia w energię niezbędnych sprzętów. 

Co ciekawe, w Polsce obowiązuje ustawowa definicja terminu ubóstwa energetycznego. Znalazła się ona w ustawie o dodatku osłonowym z 17 grudnia 2021 roku. Artykuł 5gb ust. 1 określa, że ubóstwo energetyczne oznacza sytuację, w której gospodarstwo domowe prowadzone przez jedną osobę lub przez kilka osób wspólnie w samodzielnym lokalu mieszkalnym lub w budynku mieszkalnym jednorodzinnym, w którym nie jest wykonywana działalność gospodarcza, nie może zapewnić sobie wystarczającego poziomu ciepła, chłodu i energii elektrycznej do zasilania urządzeń i do oświetlenia. Dodatkowo dla spełnienia warunków uznania, że dane gospodarstwo domowe dotknięte jest tego rodzaju ubóstwem, łącznie muszą być spełnione następujące warunki:

• osiąganie niskich dochodów,
• ponoszenie wysokich wydatków na cele energetyczne,
• zamieszkiwanie w lokalu lub w budynku o niskiej efektywności energetycznej.

Z czego wynika ubóstwo energetyczne? Niekoniecznie musi ono iść w parze z ubóstwem ekonomicznym, choć najczęściej rzeczywiście ma to miejsce. Wśród powodów, które decydują o dotknięciu danej osoby czy osób ubóstwem energetycznym, można wymienić:

• zła sytuacja finansowa,
• bardzo niska efektywność energetyczna zamieszkiwanych domów czy mieszkań,
• zły stan techniczny domów czy mieszkań,
• stosowanie starych pieców i innych źródeł ciepła,
• korzystanie z nieenergooszczędnych urządzeń domowych i sprzętów,
• problemy z rozsądnym gospodarowaniem energią elektryczną i z jej oszczędzaniem. 

W 2022 roku szacuje się, że 10 proc. gospodarstw domowych w Polsce nie jest w stanie opłacać na bieżąco rachunków za energię czy dostarczać dostatecznie dużo ciepła do swoich domów. Można więc określić, że co dziesiąte gospodarstwo dotyka w pewnym stopniu ubóstwo energetyczne. 

W Polsce funkcjonują różne programy redukcji tego problemu dla osób, które spełniają kryteria do uznania ich za gospodarstwa domowe dotknięte tym kłopotem. 

W naszym kraju istnieje dokument Bank Dobrych Praktyk. Przeciwdziałanie ubóstwu energetycznemu w Polsce. Zawiera podsumowanie najważniejszych praktyk, które służą redukcji ubóstwa energetycznego. Od 2022 roku obowiązuje zakaz wstrzymania w naszym kraju dostaw energii elektrycznej odbiorcy wrażliwemu oraz osobom z przewlekłą niewydolnością oddechową, które wymagają wentylacji mechanicznej, gdy mają zaległości w płatnościach za energię elektryczną w miesiącach zimowych.

Pojawiła się też możliwość zwrócenia się przez tzw. odbiorcę wrażliwego do sprzedawcy energii elektrycznej czy paliw gazowych z wnioskiem o zastosowanie programu wsparcia wobec zaległych i bieżących należności.

Prócz tego kontynuowany jest w Polsce program "Czyste Powietrze" i uruchamiane są w jego ramach nabory wniosków o najwyższe dofinansowanie do 90 proc. kosztów kwalifikowanych inwestycji np. polegających na wymianie pieca. Tak wysokie przysługują osobom mającym najniższe dochody. 

Jednostki samorządu terytorialnego i organizacje lokalne mają docierać do osób dotkniętych ubóstwem energetycznym w Polsce i informować je o zasadach uczestnictwa w programach takich jak "Czyste Powietrze" czy "Stop smog". 

Można śmiało powiedzieć, że efektem występowania ubóstwa energetycznego jest to, że rodzina czy pojedyncze osoby żyją w domu czy w mieszkaniu, gdzie jest zimno lub wilgotno w okresie grzewczym, a latem panuje w nim wysoka temperatura. Łatwo wówczas doprowadzić do zagrzybienia mieszkania, a grzyb i pleśń na ścianach czy oknach powodują m.in. alergie i rozwój chorób układu oddechowego. 

Niski komfort życia gospodarstw domowych, które dotknięte są problemem ubóstwa energetycznego, może przejawiać się nie tylko w braku dostępu lub ograniczonym dostępie do ciepłej wody użytkowej, ciepła czy oświetlenia. Zdarza się, niestety dość często, że w takich domach nie ma podstawowych urządzeń elektrycznych, jak:

• automatyczna pralka,
• lodówka,
• kuchenka gazowa.

Ubodzy energetycznie nie korzystają z komputera czy internetu. Są często niesamodzielni życiowo i wymagają pomocy – rodziny, przyjaciół, ale i ośrodków powołanych do tego celu. 

Bardzo ważne jest udzielenie ukierunkowanej pomocy osobom dotkniętym ubóstwem energetycznym i wbrew pozorom nie chodzi tu wyłącznie o wsparcie finansowe. To tylko doraźne rozwiązanie, które nie przyniesie długofalowych skutków. Warto dofinansować wymianę starych pieców, tak zwanych kopciuchów, czy poprawę warunków technicznych w domach i mieszkaniach, łącznie z nową termoizolacją. Można też zaopatrzyć ludzi ubogich energetycznie w energooszczędne urządzenia grzewcze czy w sprzęty pobierające mniej energii. Ważne jest także edukowanie ludzi w zakresie oszczędzania energii i rozsądnego gospodarowania budżetem domowym.