Nadchodzi kryzys, jakiego świat nie widział? Oto dlaczego dr Zagłada wieszczy finansową apokalipsę

Co się dzieje na światowych rynkach finansowych? Diagnoza Nouriela Roubiniego jest brutalna. Po latach masowego zadłużania się – gdy dług był tani, a perspektywy na kolejne lata wydawały się jeszcze lepsze – nadszedł zwrot, który zaskoczył przede wszystkim samych dłużników.

Swoją rolę odegrały: pandemia, która wywołała liczne gospodarcze szoki, włączając w to "tragiczną politykę zero COVID w Chinach", a także rosyjska inwazja na Ukrainę. Praktycznie na całym świecie w górę poszła inflacja, a banki centralne zaczęły masowo podnosić stopy procentowe.

Problemy w 2022 r. odczuwają miliony polskich kredytobiorców, bo wraz ze stopami procentowymi w górę poszły raty kredytu. Jednak w ostatnich latach, gdy kredyt wydawał się tani, w rekordowy sposób zadłużały się nie tylko nabywcy mieszkań. Robiły to też firmy czy państwa, a wszystkie zadłużające się podmioty napotkają teraz podobne problemy.

Polska nie była w ostatnich latach wyjątkiem. Rząd PiS wygenerował olbrzymi dług, argumentując, że nie ma powodu, by nie pożyczać, skoro warunki są tak korzystne. Gdy w październiku 2022 r. rentowności polskich obligacji sięgały 9 proc., sytuacja wokół polskiego długu zaczynała się robić nerwowa i mogliśmy mieć w Polsce przedsmak tego, co zdaniem Roubiniego, nastąpi w wielu miejscach na świecie.

Świat, w tym Polska, się zadłużał, choć eksperci wskazywali, że okres prosperity powinno się raczej wykorzystać do spłaty długu. Sytuacja jednak się zmieniła i to gwałtownie. Nikt nie ma wątpliwości, że otoczenie makroekonomiczne przestało być korzystne, co podkreśla także polski rząd, mówiąc o konieczności oszczędzania. – Zbliża się największy ze wszystkich kryzysów, a decydenci nie są w stanie nic z tym zrobić – diagnozuje obecną sytuację Roubini.

Światowa gospodarka zmierza w kierunku niespotykanego wcześniej splotu kryzysów, który nastąpi po dekadach zadłużania się na masową skalę, jakby żadne ryzyko nigdy nie miało się zmaterializować – stwierdza światowej sławy ekonomista Nouriel Roubini.

Jak wskazuje, "góry długu" powstały zarówno w sektorze prywatnym, jak i publicznym. Dodatkowo w sektorze publicznym rosnącym obciążeniem w krajach rozwiniętych, gdy społeczeństwo się starzeje, stają się zobowiązania wobec obywateli w postaci opieki zdrowotnej czy systemu emerytalnego. To także typowo polski problem. Świadczenia emerytów, których jest coraz więcej, wypłaca się u nas ze składek pracujących, których jest stosunkowo coraz mniej.

Roubini wskazuje na statystyki. Zadłużenie w skali świata wzrosło z 200 proc. światowego PKB w 1999 r. do 350 proc. w 2021 r. W krajach rozwiniętych ten stosunek wynosi 420 proc., w Chinach – 330 proc., ale – jak wskazują inni ekonomiści – PKB Chin może być zawyżone, a jeśli tak, to problem zadłużenia jest tam realnie znacznie większy.

Jak podkreśla Roubini, zaciągnięcie długu ma sens, gdy pożyczający wkładają uzyskany w ten sposób kapitał w inwestycje, które w przyszłości mają wygenerować wzrost gospodarczy wyższy niż koszty samego zadłużenia. Jednak gdy długiem finansujemy konsumpcję, żyjąc ponad stan, jest to najprostszy przepis na bankructwo.

Pożyczki pod inwestycje też wiążą się z ryzykiem, bo nawet najlepsze plany mogą okazać się niewypałem. Tymczasem doświadczenie wskazuje – podkreśla Roubini – że opowieść o sensownym zadłużaniu zbyt często staje się wymówką, by zaciągać zły dług. Korporacje wykorzystują tani dług, by rozrastać się zbyt szybko i ignorują przy tym argumenty ekonomiczne. Rządy z kolei finansują za zaciągnięte pożyczki tzw. białe słonie, czyli inwestycje (zwykle w infrastrukturę) mające często wielki rozmach, ale na dłuższą metę bezużyteczne.

Jak wskazuje ekspert, winni ekonomicznych grzechów są politycy z całego spektrum, różnią ich tylko sposoby ich popełniania. I tak przez dekady prawicowe rządy obniżały podatki bez cięcia wydatków, a lewicowe - tworzyły hojne programy społeczne bez ich podwyższania. Równocześnie luźna polityka monetarna pozwalała zadłużać się osobom prywatnym na niebezpieczną dla nich skalę czy utrzymywać się na powierzchni firmom zombie, które w zdrowym otoczeniu powinno się pozwolić upaść.

Teraz jednak inflacja zakończy ten finansowy świt żywych trupów – diagnozuje Roubini.

O co chodzi? Firmy zombie, czyli takie, które bez łatwo dostępnego długu zbankrutowałyby z powodu nierentowności, były przez lata sztucznie podtrzymywane przy życiu, a zjawisko to miało charakter masowy. Gdy teraz zostaną od tego odcięte, upadną.

Banki centralne, by walczyć z inflacją, są obecnie zmuszone podnosić stopy procentowe, a koszty obsługi długu rosną. W rezultacie wielu indywidualnych dłużników znalazło się w czymś w rodzaju zaciskającego się finansowego imadła, gdy muszą płacić coraz wyższe raty przy rosnących kosztach życia. Podobna jest sytuacja korporacji czy rządów, gdy rosną koszty obsługi długu przy malejących – z powodu pogarszających się warunków ekonomicznych – wpływach. Dla firm zombie oznacza to po prostu bankructwo.

W ocenie Roubiniego, sytuacja, której będziemy musieli sprostać obecnie, to połączenie niespotykanej od lat 70. XX wieku stagflacji (spowolnienie gospodarcze przy rosnącej inflacji) ze wszystkimi najgorszymi aspektami kryzysu finansowego.

Ponieważ zwrot w kierunku luźnej polityki monetarnej byłby przy obecnej wysokiej inflacji dolewaniem oliwy do ognia, Roubini prognozuje, że nikt nikogo tym razem nie wykupi, jak stało się to w 2008 r., gdy rządy ruszyły na pomoc mającym problemy bankom. W rezultacie czeka nas twarde lądowanie, czyli "głęboka, długotrwała recesja z równocześnie trwającym kryzysem finansowym".

Jak podkreśla ekonomista, w obecnej sytuacji to i tak optymistyczny scenariusz. Pesymistyczny zakłada, że rządy krajów rozwiniętych, które pożyczają we własnej walucie, aby "ratować" sytuację, odpuszczą walkę z inflacją. Przykładem takiego działania może być ostatni kryzys w Anglii, gdzie gwałtownie w górę zaczął spadać kurs funta i interweniował Bank Anglii, przekładając własne plany zaostrzania polityki monetarnej.

Taki scenariusz to jednak – jak przestrzega Roubini – igranie z ogniem. Gdy inflacyjny ogień wymknie się spod kontroli, skutki (samonakręcająca się spirala hiperinflacji) mogą być jeszcze bardziej opłakane.

Roubini znany jest ze swojego pesymistycznego nastawienia, a na rynku ekonomicznych idei popularna jest też teoria o miękkim lądowaniu. Przy takim scenariuszu inflacja szybko ustąpi, a ofiar będzie niewiele, bo banki centralne zakończą cykl podwyżek, a gospodarka spowolni tylko na chwilę. Jak jednak wskazują w rozmowie z money.pl eksperci, Polska może mieć większe problemy, by zdławić inflację niż kraje, gdzie ta nie przekroczyła granicy 10 proc. lub przekroczyła ją tylko nieznacznie.