Odnosząc się do zagadnienia wypłaty kwoty podatku VAT w odszkodowaniach wypłacanych w ramach dobrowolnego ubezpieczenia autocasco przekazujemy poniższe wyjaśnienia, które mają na celu w sposób przystępny wyjaśnić przedmiotową problematykę.

Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów w wyroku z dnia 23 października 2006 r. (sygn. akt XVII AmC 147/05), uznał za niedozwolone i zakazał UNIQA Towarzystwu Ubezpieczeń S.A. w Łodzi stosowania w obrocie z konsumentami postanowień wzorca umowy o nazwie ,,Ogólne warunki ubezpieczenia - Ubezpieczenie Auto Casco" o treści następującej: 

,,Wycena kosztów naprawy obejmuje: 

a) koszt robocizny ustalony wg wartości netto (bez uwzględnienia podatku) w oparciu o: 

- naprawcze normy czasowe określone przez producenta pojazdu lub inne, uznane przez UNIQA TU S.A., 

- średnią stawkę za 1 roboczogodzinę, stosowaną na terenie działalności jednostki terenowej, która zawarła umowę ubezpieczenia lub w miejscu naprawy pojazdu, pod warunkiem braku możliwości dokonania naprawy na terenie działalności ww. jednostki, 

b) koszty części zamiennych i materiałów według wartości netto (tzn. bez uwzględnienia podatku, cła, akcyzy, itp.) ustalonych na podstawie katalogów Eurotax, Audatex lub innych uznanych przez UNIQA TU S.A.(...)". 

W uzasadnieniu wskazanego wyżej wyroku, SOKIK stwierdził, m.in. iż: ,,Kwestionowane postanowienie określające główne świadczenie strony jakim jest odszkodowanie, dotyczy ustalenia szkody i odszkodowania wg wartości netto w oparciu o metodę kosztorysową, co oznacza, że zarówno koszt robocizny, jak też części zamiennych i materiałów uwzględniany przez pozwaną (przyp. UNIQA TU S.A.) nie obejmuje podatku VAT. Inny zapis OWU ustala jednak odrębne zasady odszkodowania dla ubezpieczonych, którzy dokonują naprawy samochodu, odrębne, bo uwzględniające podatek VAT w wysokości odszkodowania. Tymczasem obowiązek naprawienia szkody powstaje z chwilą wyrządzenia szkody i nie jest uzależniony od tego czy poszkodowany dokonał naprawy rzeczy. Decyzja poszkodowanego o dokonaniu naprawy samochodu bądź jej zaniechaniu nie ma wpływu na wysokość doznanego uszczerbku majątkowego. Dlatego też, z tych względów określenie innych reguł odszkodowania, w zależności od tego czy dokonywana jest naprawa samochodu, czy też nie, w oderwaniu od wysokości szkody tożsamej w obu przypadkach, trudno uznać za postanowienie jednoznacznie określające świadczenie główne".

Przedmiotowe postanowienie zakwestionowane przez SOKiK w wyroku z dnia 23 października 2006 r. (sygn. akt XVII AmC 147/05) zostało wpisane przez Prezesa UOKiK do rejestru klauzul niedozwolonych (abuzywnych) pod numerem 1265. (rejestru klauzul niedozwolonych).

Podobne zapisy w zakresie nieuwzględnienia kwoty podatku VAT w ramach ubezpieczenia autocasco dotyczące Zakładu Ubezpieczeń Compensa oraz Concordia zostały wpisane do rejestru klauzul niedozwolonych pod numerami 2001 i 2012. W szczególności w wyroku z dnia 10 czerwca 2008 r. Sąd Okręgowy w Warszawie - Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów (sygn. akt XVII Amc 300/07) uznał ze niedozwolone postanowienia wzorca o treści: ,,Jeżeli naprawa pojazdu nie została udokumentowana imiennymi rachunkami wysokość odszkodowania nie uwzględnia podatku VAT ". Powyższy zapis został umieszczony w dniu 23 sierpnia 2010 r. w rejestrze klauzul abuzywnych, pod numerem 2001. W wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie - Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z dnia 5 marca 2009 r. (sygn. akt XVII Amc 155/08), Sąd uznał za niedozwolone następujące postanowienie: ,,Ustalenie wartości szkody (w przypadku wybrania wariantu kosztorysowego) następuje na podstawie wyceny dokonanej przez ubezpieczyciela. Wyceny dokonuje się w oparciu o zasady systemu Audatex (bez uwzględnienia podatku VAT)". Przedmiotowy zapis został umieszczony w dniu 1 września 2010 r. w rejestrze klauzul abuzywnych, pod numerem 2012.

W opinii Rzecznika Ubezpieczonych we wszystkich wyżej wymienionych prawomocnych orzeczeniach SOKiK jednoznacznie zostały zakwestionowane zapisy stosowane przez zakłady ubezpieczeń, dotyczące sposobu ustalenia wysokości odszkodowania dla ubezpieczonego konsumenta w kwocie netto (bez podatku VAT), w ramach umowy ubezpieczenia autocasco, w sytuacji kiedy szkoda rozliczana jest na podstawie kosztorysu naprawczego, bez przedstawiania faktur za naprawę pojazdu.

W ocenie Rzecznika Ubezpieczonych, wpisanie przedstawionych wyżej postanowień umownych w kwestii podatku VAT do rejestru klauzul niedozwolonych pod numerem 1265, 2001 oraz 2012,  oznacza, że od tej chwili postanowienia te są zakazane we wszystkich wzorcach umów stosowanych przez zakłady ubezpieczeń. Zakaz stosowania postanowień wpisanych do rejestru, o którym mowa w art. 479⁴⁵ k.p.c. dotyczy nie tylko tego przedsiębiorcy, przeciwko któremu zapadł wyrok w sprawie o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone, lecz również innych przedsiębiorców z danej branży (tak m.in. w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 13 lipca 2006 r. (sygn. akt III SZP 3/06).

Skutkiem cywilnoprawnym uznania postanowienia umownego za niedozwolone lub stosowania przez ubezpieczyciela postanowienia o treści tożsamej do postanowienia uznanego za niedozwolone i wpisanego do rejestru klauzul abuzywnych jest to, że nie wiąże ono strony umowy od chwili zawarcia umowy.

Reasumując zatem, w ocenie Rzecznika Ubezpieczonych istnieją podstawy prawne do tego aby ubezpieczający/ubezpieczeni będący osobami fizycznymi, którzy nie mają prawa do dokonania odliczenia kwoty podatku VAT, mogli występować do zakładów ubezpieczeń z roszczeniem o wypłatę odszkodowania z podatkiem VAT lub o dopłatę kwoty podatku VAT w związku z wypłatą odszkodowania z tytułu ubezpieczenia autocasco na podstawie kosztorysu naprawczego bez podatku VAT. Za powyższą konkluzją przemawiają następujące okoliczności:

-  prawomocność orzeczeń Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z dnia 23 października 2006 r. (sygn. akt XVII AmC 147/05), z dnia 10 czerwca 2008 r. (sygn. akt XVII AmC 300/07), oraz z dnia 5 marca 2009 r. (sygn. akt XVII 155/08);

-  pierwsze orzeczenia zapadające w orzecznictwie sądów powszechnych (wyrok Sądu Rejonowego w Jeleniej Górze z dnia 18 października 2010 r., sygn. akt II Cupr 204/10), zasadzające dopłatę kwoty podatku w VAT dochodzoną w ramach umowy ubezpieczenia autocasco przez ubezpieczającego nie prowadzącego działalności gospodarczej i nie będącego zarejestrowanym podatnikiem podatku VAT;

-  brak możliwości dokonania potrącenia kwoty podatku naliczonego (podatku VAT) przez ubezpieczającego/ubezpieczonego w trakcie nabywania części zamiennych bądź też usług koniecznych do wykonania naprawy uszkodzonego pojazdu;

a pomocniczo również,

-  nieprawomocne decyzje Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (źródło: http://www.uokik.gov.pl/decyzje_prezesa_uokik3.php), w których Prezes uznał, iż skutek stosowania określonych w decyzjach wzorców umownych przez m.in. PZU S.A., Generali TU S.A. TUiR Warta S.A. jest identyczny jak skutek stosowania klauzuli wpisanej do rejestru postanowień wzorców umownych uznanych za niedozwolone pod numerem 1265.

Dodatkowo, jeżeli chcecie Państwo rozszerzyć swoją wiedzę i uzyskać szerszy zakres informacji na omawiany wyżej temat zapraszamy do zapoznania się z następującymi opracowania i treściami:

- Bartłomiej Chmielowiec - Podatek VAT w rozliczeniu kosztorysowym w ramach ubezpieczenia autocasco - Monitor Ubezpieczeniowy nr 45 - czerwiec 2011

- Paweł Wawszczak - Klauzule abuzywne w działalności ubezpieczeniowej. Cz. 2 - Monitor Ubezpieczeniowy nr 46 - wrzesień 2011

- Orzecznictwo Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów dotyczące problematyki podatku VAT w ubezpieczeniu autocasco

Zapraszamy również do skorzystania z pomocnego w przedmiotowym zagadnieniu wzoru pisma.

W przypadku, gdyby Państwa problemy wymagały szerszego wyjaśnienia zapraszamy do skorzystania z porad ekspertów udzielanych podczas dyżurów telefonicznych. Dyżury te odbywają się od poniedziałku do piątku pod numerem telefonu: 22 333-73-28 w godzinach 8.00 - 16.00 oraz 17.00 - 19.00.

Opracowanie przygotował Bartłomiej Chmielowiec, główny specjalista w Biurze Rzecznika Ubezpieczonych