Odnosząc się do zagadnienia wypłaty kwoty podatku VAT w odszkodowaniach wypłacanych w ramach dobrowolnych ubezpieczeń odpowiedzialności cywilnej przekazujemy poniższe wyjaśnienia, które mają na celu w sposób przystępny wyjaśnić przedmiotową problematykę.

Kodeks cywilny w art. 361 § 2 wprowadza zasadę pełnego odszkodowania, w myśl której odpowiedzialny za szkodę musi pokryć wszelkie straty spowodowane zdarzeniem, a także korzyści, które poszkodowany mógł uzyskać, a nie uzyskał ponieważ szkodę mu wyrządzono. Należne poszkodowanemu odszkodowanie powinno odpowiadać wysokości doznanej przez niego szkody i rekompensować mu uszczerbek, jaki dotknął  jego prawnie chronione dobra lub interesy. Nie ulega zatem żadnej wątpliwości, że w przypadku zaistnienia zdarzenia powodującego powstanie szkody, poszkodowani powinni otrzymać jej pełną rekompensatę. Ta funkcja kompensacyjna świadczenia naprawczego została w sposób szczególnie wyraźny zaakcentowana w art. 363 § 1 k.c., który stanowi iż ,,Naprawienie szkody powinno nastąpić według wyboru poszkodowanego, bądź przez przywrócenie stanu poprzedniego, bądź przez zapłatę odpowiedniej sumy pieniężnej". Poszkodowany zatem bez względu w jakiej formie wybierze sposób naprawienia szkody ma prawo żądać przywrócenia takiego stanu praw i interesów jaki istniał przed zdarzeniem wyrządzającym szkodę. Podatek VAT ma charakter cenotwórczy, ponieważ jego rozmiar może w zasadniczy sposób wpływać na wysokość ceny towaru lub usługi. Jeżeli zgodnie z art. 3 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 5 lipca 2001 r. o cenach (Dz. U. nr 97, poz. 1050 z późn. zm.), cena stanowi wartość wyrażoną w jednostkach pieniężnych, którą kupujący zobowiązany jest zapłacić przedsiębiorcy za towar lub usługę, a w cenie tej uwzględnia się także podatek od towarów i usług, to miernikiem wysokości odszkodowania ustalonego według cen kosztów naprawy będzie tak określona cena naprawy pojazdu obejmująca podatek VAT (uzasadnienie do uchwały Sądu Najwyższego z dnia 17 maja 2007 r. (sygn. akt III CZP 150/06).

Zgodnie z zasadą pełnego odszkodowania regulującą zakres odpowiedzialności cywilnej sprawcy szkody wyrażoną w art. 361 § 2 k.c., odpowiedzialny za szkodę musi pokryć wszelkie straty spowodowane zdarzeniem. Zatem poszkodowany winien otrzymać kwotę w pełni rekompensującą jego straty. Jeśli poszkodowany nie ma prawa do odliczenia podatku VAT zawartego w kosztach naprawy, a zakład ubezpieczeń wypłaci odszkodowanie nieobejmujące tego podatku, poszkodowany naprawiając pojazd będzie więc musiał sam ponieść koszty podatku VAT. W konsekwencji, otrzymane odszkodowanie nie pokryje w pełni poniesionej straty, co oznacza, że zostaje naruszona wspomniana wyżej fundamentalna zasada pełnego odszkodowania.

Ponadto zgodnie z art. 17a ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej (Dz. U. nr 124, poz. 1151 z późn. zm.) ,,W przypadku okazania zakładowi ubezpieczeń przez podmiot któremu przysługuje odszkodowanie, niebędący podatnikiem podatku od towarów i usług faktury za naprawę szkody komunikacyjnej, zakład ubezpieczeń jest zobowiązany uwzględnić w odszkodowaniu ten podatek". Zdaniem Rzecznika przepis ten - nie rozstrzygając kwestii uwzględniania podatku VAT w odszkodowaniu ustalonym metodą kosztorysową - stanowi jedynie potwierdzenie nigdy niekwestionowanego faktu, iż przedstawienie faktur przez osobę niebędącą podatnikiem podatku VAT musi skutkować wypłatą odszkodowania wraz z podatkiem. Natomiast przyjęcie wadliwej interpretacji, którą prezentują niektóre zakłady ubezpieczeń, że w przypadku braku faktur za naprawę, odszkodowanie będzie wypłacone w kwotach netto jest nieuzasadnione. Z faktu, iż po okazaniu faktur istnieje obowiązek uwzględnienia przez zakład ubezpieczeń w odszkodowaniu podatku VAT nie wynika, co próbują czynić niektóre zakłady ubezpieczeń, iż bez okazania tych faktur takiego obowiązku nie ma. Brzmienie bowiem cytowanego przepisu w żaden sposób nie pozwala na dokonywanie jego interpretacji odwrotnej (na podstawie wnioskowania a contrario), co jednoznacznie potwierdził Sąd Najwyższy uchwałą siedmiu sędziów z dnia 17 maja 2007 r. (sygn. akt. III CZP 150/06) wskazując, iż omawiany wyżej art. 17a ustawy o działalności ubezpieczeniowej - nie może uzasadniać uwzględniania podatku VAT wyłącznie w przypadku dokonania naprawy i udokumentowania tego faktu fakturami.

W opinii Rzecznika Ubezpieczonych nie ma znaczenia w ramach jakiego ubezpieczenia (OC posiadacza pojazdu mechanicznego czy też dobrowolnej umowy OC) byłaby likwidowana szkoda, poszkodowany ma bowiem prawo (wynikające z przepisów kodeksu cywilnego ), aby szkoda została w pełni zrekompensowana, również wtedy kiedy wysokość odszkodowania została wyliczona na podstawie kosztorysu naprawczego. Nie sposób w ocenie Rzecznika znaleźć jakiejkolwiek logicznej argumentacji, aby poszkodowany był odmiennie traktowany w przypadku likwidacji szkody w ramach dobrowolnego ubezpieczenia OC sprawcy szkody niż poszkodowany dochodzący odszkodowania w ramach ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych.

Skoro podatek VAT jest składnikiem ceny, poszkodowany, który nie ma prawa do dokonania obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego (nie może dokonać odliczenia podatku VAT) powinien otrzymać kwotę odszkodowania, niezależnie czy ustalonego na podstawie faktury czy na podstawie kosztorysu naprawczego wraz z kwotą podatku VAT, bo tylko wówczas zostanie zrealizowana zasada pełnej kompensacji szkody.

W trakcie realizacji ustawowych obowiązków Rzecznik Ubezpieczonych zaobserwował również praktykę uzależniania wypłaty kwoty podatku VAT od żądania przedłożenia oryginałów faktur do akt szkodowych i pozostawienia ich w dyspozycji ubezpieczyciela w tych aktach. W ocenie Rzecznika, praktyki takie należy uznać za sprzeczne z powszechnie obowiązującymi przepisami prawa.

Stosownie do treści art. 17a ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej (Dz. U. nr 124, poz. 1151 z późn. zm.) ,,W przypadku okazania zakładowi ubezpieczeń przez podmiot, któremu przysługuje odszkodowanie, niebędący płatnikiem podatku od towarów i usług, faktury (faktur) za naprawę szkody komunikacyjnej, zakład ubezpieczeń jest zobowiązany uwzględnić w odszkodowaniu podatek od towarów i usług". Należy zatem wskazać, iż brak jest normy prawnej, która umożliwia zakładowi ubezpieczeń żądania pozostawienia oryginału faktury w dyspozycji ubezpieczyciela. Wprost przeciwnie, przywołany art. 17a ustawy o działalności ubezpieczeniowej wskazuje na okazanie faktury zakładowi ubezpieczeń jako warunek wypłaty odszkodowania wraz z podatkiem. Zgodnie ze Słownikiem Języka Polskiego PWN (Wydawnictwo Naukowe PWN Sp. z o.o., Warszawa 1995, s. 479), słowo okazać, okazywać oznacza przedstawiać coś do obejrzenia, pokazać jakiś dokument. Zatem sformułowanie ,,okazanie" oznacza przedstawienie, pokazanie faktury, nie jest zaś równoznaczne z oddaniem ubezpieczycielowi oryginału faktury. Należy również wskazać, iż faktura dokumentująca zakup towaru czy też usługi, jest dokumentem niezbędnym poszkodowanym w innych aspektach życia codziennego: prowadzenia dokumentacji księgowej, podatkowej, zgłoszenia reklamacji, dochodzenia praw wynikających z gwarancji, rękojmi, czy też dochodzenia odszkodowania w sytuacji nienależytego wykonania zobowiązania przez kontrahenta sprzedającego towar czy też wykonującego usługę naprawy. Zatem również wykładnia celowościowa art. 17a ustawy o działalności ubezpieczeniowej, nie pozwala przyjąć interpretacji, iż zakład ubezpieczeń może żądać od poszkodowanego oddania faktury VAT za naprawę uszkodzonego pojazdu lub też innego mienia, jako warunek wypłaty kwoty podatku VAT.

Reasumując zatem, zakład ubezpieczeń może żądać, aby poszkodowany przedstawił oryginał faktury do wglądu, może sporządzić kopię faktury i potwierdzić przez swoich pracowników za zgodność z oryginałem, natomiast brak jest podstaw prawnych, aby ubezpieczyciel żądał oddania oryginału faktury VAT celem dołączenia do dokumentacji akt szkodowych, jako warunek wypłaty kwoty odszkodowania wraz z podatkiem VAT czy też warunek dopłaty kwoty podatku VAT, w sytuacji kiedy odszkodowanie ustalone jest na podstawie przedstawianych faktur za naprawę pojazdu.

Zapraszamy również do skorzystania z pomocnego w przedmiotowym zagadnieniu wzoru pisma.

W przypadku, gdyby Państwa problemy wymagały szerszego wyjaśnienia zapraszamy do skorzystania z porad ekspertów udzielanych podczas dyżurów telefonicznych. Dyżury te odbywają się od poniedziałku do piątku pod numerem telefonu: 22 333-73-28 w godzinach 8.00 - 16.00 oraz 17.00 - 19.00.

Opracowanie przygotował Bartłomiej Chmielowiec, główny specjalista w Biurze Rzecznika Ubezpieczonych