Odnosząc się do zagadnienia rozliczenia składki za niewykorzystany okres ochrony ubezpieczeniowej w przypadku sprzedaży samochodu przekazujemy poniższe wyjaśnienia, które mają na celu w sposób przystępny wyjaśnić przedmiotową problematykę.

W związku z nowelizacją ustawy dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (Dz. U. nr 124, poz. 1152 z późn. zm.), która weszła w życie 11 lutego 2012 r. należy zwrócić uwagę, że omawiane zagadnienie ma różne rozwiązania w zależności od tego kiedy umowa ubezpieczenia została zawarta. Inny stan prawny, a tym samym zasady rozliczania składki dotyczą umów ubezpieczenia zawartych do 10 lutego 2012 r., a inny umów zawartych od 11 lutego 2012 r.

Stan prawny dotyczący umów zawartych do 10 lutego 2012 r.

Zgodnie z art. 31 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, UFG i PBUK z chwilą nabycia pojazdu na nabywcę przechodzą prawa i obowiązki związane z umową ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych (tzw. OC komunikacyjne). Zasadą jest ciągłość ochrony ubezpieczeniowej, co w praktyce oznacza możliwość korzystania przez nabywcę z umowy OC komunikacyjnego zbywcy do końca okresu ubezpieczenia, na który umowa została zawarta (art. 31). Jeżeli taka umowa nie zostanie rozwiązana w okresie 30 dni od daty nabycia pojazdu (art. 31) ani nie zostanie złożone wypowiedzenie najpóźniej na jeden dzień przed końcem okresu na który umowa była zawarta (art. 28) z mocy prawa zawarta zostanie nowa umowa ubezpieczenia OC na okres 12 miesięcy (zobacz Co to takiego ,,automatyczne zawarcie kolejnej umowy" czy też ,,klauzula prolongacyjna" w ubezpieczeniu odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych?). Wraz ze sprzedażą pojazdu, zbywca każdorazowo ma obowiązek przekazania nabywcy dokumentów potwierdzających zawarcie umowy ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych (zwykle będzie to dokument polisy). Na zbywcy ciąży również obowiązek powiadomienia zakładu ubezpieczeń w terminie 30 dni o fakcie zbycia pojazdu i o danych osobowych nabywcy (art. 32 ust. 1) Dopóki zakład ubezpieczeń nie zostanie powiadomiony o fakcie zbycia pojazdu i o danych osobowych nabywcy, zbywca odpowiada solidarnie z nabywcą za zapłatę składki. Odpowiedzialność solidarna oznacza, iż zakład ubezpieczeń może dochodzić całości lub części długu od byłego i nowego posiadacza  łącznie, od jednego z nich albo od każdego z osobna. Zaspokojenie ubezpieczyciela przez jednego z nich zwalnia z odpowiedzialności drugiego.

Jeżeli nabywca korzysta z ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych zbywcy (nie wypowiedział umowy w ciągu 30 dni od nabycia pojazdu - art. 31 ust. 1 ustawy) zakład ubezpieczeń może dokonać ponownej kalkulacji składki (rekalkulacji), a na żądanie nabywcy ma obowiązek wykonać rekalkulację. Rekalkulacja powinna uwzględniać ryzyko ubezpieczeniowe związane z nabywcą, tj. czynniki wpływające na wysokość składki (tzn. dotychczasowy przebieg ubezpieczenia, wiek, marka pojazdu, okres posiadania prawa jazdy, etc). Jeżeli ryzyko ubezpieczeniowe będzie większe niż w przypadku zbywcy zakład ubezpieczeń wystąpi do nabywcy o dopłatę składki. Gdy ryzyko będzie mniejsze należy wystąpić do zakładu ubezpieczeń o zwrot nadpłaconej części składki. Warto zwrócić uwagę, że rekalkulacja może być dokonana w dowolnym momencie (oczywiście przed upływem okresu 3 lat od nabycia, tj. przed upłynięciem terminu przedawnienia (zobacz Co to jest przedawnienie roszczeń i jak długo biegnie jego okres przy umowie ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych? W jakim czasie od wypadku mogę z ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych skutecznie dochodzić roszczeń?). W naszej ocenie rekalkulacja powinna być dokonywana w oparciu o te same taryfy, które były używane przy zawieraniu umowy ubezpieczenia. Niestety, zdarza się w praktyce, że zakłady ubezpieczeń dokonują rekalkulacji składki przy użyciu taryf mających zastosowanie do umów zawieranych w dniu wykonywania ponownego obliczenia wysokości składki (tzn. rekalkulacj).

Jeżeli nabywca nie chce korzystać z ubezpieczenia OC komunikacyjnego zbywcy może wypowiedzieć umowę ubezpieczenia, ale w ściśle oznaczonym terminie 30 dni od daty nabycia pojazdu (art. 31 ust. 1). W tym przypadku odpowiedzialność zakładu ubezpieczeń ustaje po 30 dniach od daty nabycia pojazdu. W takim przypadku zbywca pojazdu może wystąpić do zakładu ubezpieczeń o zwrot części składki z tytułu niewykorzystanego okresu ochrony ubezpieczeniowej, przy czym należy przedstawić kopię dokumentu ubezpieczenia.

Zwrot składki będzie przysługiwał tylko w przypadku, gdy zakład ubezpieczeń nie wypłacił lub nie jest zobowiązany do wypłaty odszkodowania za szkody objęte tą polisą (art. 41 ust. 2 ustawy). Zwrot składki przysługuje za każdy pełny miesiąc niewykorzystanego okresu ubezpieczenia (przyjmując, że składka za 1 miesiąc jest równa 1/12 składki należnej za okres 12 miesięcy).

Bez względu na moment złożenia wypowiedzenia w okresie 30 dni od daty nabycia pojazdu, umowa ubezpieczenia rozwiązuje się z upływem 30 dni od daty nabycia pojazdu (art. 31 ust. 1). Tym samym termin 30-dniowy jest terminem w którym nabywca bez względu na dokonanie wypowiedzenia posiada ochronę ubezpieczeniową z poprzedniej polisy. (art. 31 ust. 1 zdanie ostatnie).

W świetle powyższego, po stronie osób, które chcą sprzedać swój samochód rodzą się praktyczne pytania - Co robić aby nie stracić przy sprzedaży pojazdu z uwagi na to, że nie otrzymuje się od zakładu ubezpieczeń zwrotu składki za niewykorzystany okres ubezpieczenia, gdy z ubezpieczenia korzysta nabywca? Jak w tej sytuacji najlepiej zabezpieczyć swoje interesy? Przede wszystkim należy pamiętać, iż sprzedając samochód wraz z ważną polisą, umożliwiamy nabywcy korzystanie z naszej polisy, z której za niewykorzystany okres nie otrzymamy zwrotu składki od zakładu ubezpieczeń. Aby nie stracić w tej sytuacji niewykorzystanej części składki, można jej równowartość uwzględnić w trakcie rokowań z nabywcą, doliczając ją np. do ceny pojazdu.

Natomiast, gdy nabywca stwierdził, że dotychczasową umowę ubezpieczenia wypowie możemy spodziewać się zwrotu składki za niewykorzystany okres ubezpieczenia od zakładu ubezpieczeń. Jednakże trzeba mieć na uwadze i to, że nabywca może deklarować w trakcie rokowań związanych z kupnem pojazdu wypowiedzenie umowy ubezpieczenia, a w praktyce tego nie zrealizować. Prawo zapewnia mu bowiem pełną swobodę wyboru sposobu postępowania w ciągu 30 dni od chwili nabycia pojazdu. W takim wypadku celem zabezpieczenia własnego interesu warto w umowie sprzedaży pojazdu zamieszczać klauzulę, która zobowiązuje nabywcę w przypadku nie wypowiedzenia umowy, do zwrotu określonej kwoty, której wysokość odpowiada części składki za niewykorzystany przez nas okres ubezpieczenia, a którą w przypadku wypowiedzenia otrzymalibyśmy od zakładu ubezpieczeń. W przypadku sporu z tytułu rozliczenia składki tego typu klauzula umowna powinna znacznie ułatwić skuteczne dochodzenie należnej nam kwoty.

Stan prawny dotyczący umów ubezpieczenia zawartych od 11 lutego 2012 r.

W przypadku nabycia pojazdu, którego zbywca miał zawartą umowę ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych zasadą jest również, że na nowego posiadacza pojazdu przechodzą prawa i obowiązki wynikające z tej umowy (art. 31 ust. 1). Oznacza to m.in., że od momentu zakupu ponosi on odpowiedzialność za zapłatę składki oraz, że umowa ubezpieczenia trwać będzie do końca okresu na który była zawarta.

W nowym stanie prawnym wobec umowy, z której prawa i obowiązki przeszły na nabywcę, nie zadziała klauzula prolongacyjna, tzn. z chwilą rozwiązania umowy nie zostanie zawarta z mocy prawa nowa umowa na okres 12 miesięcy (art. 28) (zobacz Co to takiego ,,automatyczne zawarcie kolejnej umowy" czy też ,,klauzula prolongacyjna" w ubezpieczeniu odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych?). Nowy posiadacz pojazdu może rozwiązać umowę ubezpieczenia, z której prawa i obowiązki na niego przeszły, ze skutkiem na dzień złożenia wypowiedzenia, przy czym wypowiedzenie powinno być w formie pisemnej (tj. opatrzone własnoręcznym podpisem lub tzw. bezpiecznym podpisem elektronicznym). Taki nowy posiadacz pojazdu musi pamiętać, aby zawrzeć nową umowę ubezpieczenia, aby uniknąć sankcji związanych z brakiem spełnienia obowiązku objęcia ochroną ubezpieczeniową w zakresie obowiązkowego ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych.

Jeżeli nowy posiadacz pojazdu rozwiąże umowę (art. 31) zwrot części składki z tytułu niewykorzystanego okresu ochrony ubezpieczeniowej należy się osobie, która przeniosła prawo własności pojazdu (zbywcy). Taki zwrot powinien być dokonany przez zakład ubezpieczeń (bez żądania ze strony posiadacza) najpóźniej w terminie 14 dni od daty rozwiązania umowy.

Jeżeli nowy posiadacz zdecyduje się korzystać z umowy ubezpieczenia OC do końca okresu, na który była zawarta przez poprzedniego właściciela pojazdu, zakład ubezpieczeń może dokonać ponownej kalkulacji składki (rekalkulacji), a na żądanie nabywcy ma obowiązek wykonać rekalkulację. Rekalkulacja powinna uwzględniać ryzyko ubezpieczeniowe związane z nabywcą, tj. czynniki wpływające na wysokość składki (tzn. dotychczasowy przebieg ubezpieczenia, wiek, marka pojazdu, okres posiadania prawa jazdy, etc). Jeżeli ryzyko ubezpieczeniowe będzie większe niż w przypadku zbywcy zakład ubezpieczeń wystąpi do nabywcy o dopłatę składki. Gdy ryzyko będzie mniejsze należy wystąpić do zakładu ubezpieczeń o zwrot nadpłaconej części składki. Warto zwrócić uwagę, że rekalkulacja może być dokonana w dowolnym momencie (oczywiście przed upływem okresu 3 lat od nabycia, tj. przed upłynięciem terminu przedawnienia - (zobacz Co to jest przedawnienie roszczeń i jak długo biegnie jego okres przy umowie ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych? W jakim czasie od wypadku mogę z ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych skutecznie dochodzić roszczeń?).

W naszej ocenie rekalkulacja powinna być dokonywana w oparciu o te same taryfy, które były używane przy zawieraniu umowy ubezpieczenia. Niestety, zdarza się w praktyce, że zakłady ubezpieczeń dokonują rekalkulacji składki przy użyciu taryf mających zastosowanie do umów zawieranych w dniu wykonywania ponownego obliczenia wysokości składki.

Reasumując :

1) zasady zwrotu składki należy oceniać wg stanu prawnego obowiązującego w dniu zawarcia umowy ubezpieczenia (umowy zawarte do 10 lutego 2012 r. lub umowy zawarte od 11 lutego 2012 r.);

2) zwrot składki na rzecz zbywcy pojazdu nastąpi jedynie w przypadku, gdy nabywca wypowie umowę ubezpieczenia zawartą wcześniej przez zbywcę; zwrot składki będzie przysługiwał za okres od dnia rozwiązania umowy do końca okresu ubezpieczenia (art. 31 ust. 1);

3) w pozostałych przypadkach rozwiązania umowy ubezpieczenia przed upływem okresu 12 miesięcy (np. wyrejestrowanie pojazdu, oddanie pojazdu do stacji demontażu, odstąpienie od umowy ubezpieczenia zawartej za pomocą środków porozumiewania się na odległość^[1] i in.) zwrot części składki przysługuje aktualnemu posiadaczowi pojazdu;

4) W przypadku umów zawartych do 10 lutego 2012 r. zwrot ten przysługuje jednak tylko w przypadku, gdy zakład ubezpieczeń nie wypłacił lub nie jest zobowiązany do wypłaty odszkodowania za szkody powstałe w okresie trwania umowy ubezpieczenia (art. 41 ust. 2). W przypadku umów zawartych po tej dacie nie ma takiego ograniczenia.

5) jeżeli nabywca deklaruje, że wypowie umowę ubezpieczenia zbywca aby zabezpieczyć sobie zwrot składki od kupującego powinien to ustalić w drodze umownej (np. jako element umowy sprzedaży pojazdu). Oznacza to, że nabywca w umowie powinien zobowiązać się do pokrycia kosztów części składki za korzystanie z polisy zbywcy gdyby zmienił zdanie i nie wypowiedział dotychczasowej umowy ubezpieczenia;

6) jeżeli nabywca zdecyduje się korzystać z umowy ubezpieczenia OC zbywcy i jej nie wypowie (w przypadku umów zawieranych do 10 lutego 2012 r. w przeciągu 30 dni od daty nabycia pojazdu, w przypadku umów zawieranych od 11 lutego 2012 r. przed końcem okresu, na który była zawarta) zakład ubezpieczeń może rozliczyć z nim składkę w wyniku ponownej kalkulacji jej wysokości; zakład ubezpieczeń dokona zwrotu składki, jeżeli kupujący ma zniżki wyższe niż sprzedający albo zażąda od kupującego dopłaty, jeżeli zniżki ma on niższe aniżeli miał je sprzedający (art. 31 ust. 2); na żądanie posiadacza nowego pojazdu zakład ubezpieczeń ma obowiązek dokonać rekalkulacji.

W przypadku, gdyby Państwa problemy wymagały szerszego wyjaśnienia zapraszamy do skorzystania z porad ekspertów udzielanych podczas dyżurów telefonicznych. Dyżury te odbywają się od poniedziałku do piątku pod numerem telefonu: 22 333-73-28 w godzinach 8.00 - 16.00 oraz 17.00 - 19.00.

Opracowanie przygotował Marcin Bielecki, specjalista w Biurze Rzecznik Ubezpieczonych

[1] Ustawa z dnia 2 marca 2000 r. o ochronie niektórych praw konsumentów oraz o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny (Dz. U. nr 22, poz. 271).