Odnosząc się do zagadnienia zmiany wysokości składki w ubezpieczeniu odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych przekazujemy poniższe wyjaśnienia, które mają na celu w sposób przystępny wyjaśnić powyższą problematykę.

Z dniem 11 lutego 2012 r. wszedł w życie nowy przepis dodany w ustawie o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych, oznaczony jako art. 8a, w następującym brzmieniu:

,,Art. 8a. 1. Jeżeli ubezpieczający nie podał zakładowi ubezpieczeń znanych sobie okoliczności, o które zakład ubezpieczeń zapytywał przed zawarciem umowy ubezpieczenia obowiązkowego i które pociągają za sobą istotną zmianę prawdopodobieństwa wypadku ubezpieczeniowego, zakład ubezpieczeń ma prawo żądać odpowiedniej zmiany wysokości składki ubezpieczeniowej z uwzględnieniem zwiększenia prawdopodobieństwa wypadku ubezpieczeniowego wskutek okoliczności niepodanych do jego wiadomości.

2. W razie zawarcia przez zakład ubezpieczeń umowy ubezpieczenia obowiązkowego mimo braku odpowiedzi na poszczególne pytania, pominięte okoliczności uważa się za nieistotne".

Przepis ten ma zastosowanie do umów ubezpieczenia obowiązkowego, zawartych od 11 lutego 2012 r. Został on wprowadzony do ustawy z uwagi na brak możliwości zastosowania do umów ubezpieczenia obowiązkowego przepisów zawartych w art. 815 § 3 i 816 k.c., które pozwalają w zależności od okoliczności: uwolnić się ubezpieczycielowi od odpowiedzialności w przypadku podania przez ubezpieczającego okoliczności, które nie były zgodne z wiedzą ubezpieczającego, a o które ubezpieczyciel pytał przed zawarciem umowy albo żądać w czasie trwania umowy podwyższenia składki z uwagi na ujawnienie okoliczności pociągających za sobą istotną zmianę prawdopodobieństwa wypadku objętego ochroną.

W odniesieniu do umów zawartych od 11 lutego 2012 r. przepis powyższy przyznał zakładom ubezpieczeń prawo żądania odpowiedniej zmiany wysokości składki ubezpieczeniowej, w sytuacji, gdy ubezpieczający podał nieprawdziwe informacje odpowiadając na pytania ubezpieczyciela zadane mu przed zawarciem umowy ubezpieczenia.

Powyższe uprawnienie zakładu ubezpieczeń może znaleźć zastosowanie m.in. do przypadków, w których deklaracja ubezpieczającego o wysokości posiadanych zniżek lub liczbie szkód mających miejsce w poprzednich latach, w oparciu o którą skalkulowana została wysokość należnej składki, okazała się niezgodna z rzeczywistą wiedzą ubezpieczającego.

Z tych względów niepodanie prawdziwych informacji na temat dotychczasowej szkodowości w ubezpieczeniu OC może być podstawą do podwyższenia składki, jeżeli ma ona istotny wpływ, tzn. pozostaje w związku przyczynowym ze zwiększeniem prawdopodobieństwa wypadku.

Zawarte w przepisie sformułowanie: ,,odpowiednia zmiana wysokości składki" oznacza, że ubezpieczyciel może zmienić wysokość składki, jeżeli wykaże istnienie związku przyczynowego, np. między zatajoną szkodowością a zwiększeniem się prawdopodobieństwa wystąpienia wypadku oraz występowanie znacząco wyższego ryzyka w stosunku do tego o jakim wiedział przed zawieraniem umowy.

Warto podkreślić, iż zakłady ubezpieczeń coraz częściej sięgają po dane znajdujące się w Ośrodku Informacji Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego, a tym samym mające sprawnie weryfikować uprawnienia posiadaczy pojazdów do zniżek przysługujących kierowcom, np. za bezwypadkową jazdę. Ośrodek Informacji Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego (OI UFG) gromadzi bowiem dane o ubezpieczeniach komunikacyjnych OC i AC, ­zdarzeniach zgłoszonych do firm ubezpieczeniowych (np. o wypadkach lub kolizjach) oraz  odszkodowaniach, wypłaconych z tych polis.

W stosunku do obowiązkowych umów ubezpieczenia zawartych do 10 lutego 2012 r. problematyczne było zastosowanie zarówno art. 815 § 3 k.c., jak i art. 816 k.c.

Zgodnie z art. 815 § 1 k.c. ubezpieczający obowiązany jest podać do wiadomości ubezpieczyciela wszystkie znane sobie okoliczności, o które ubezpieczyciel zapytywał w formularzu oferty albo przed zawarciem umowy w innych pismach. W razie zawarcia przez ubezpieczyciela umowy ubezpieczenia mimo braku odpowiedzi na poszczególne pytania, pominięte okoliczności uważa się za nieistotne. W świetle cytowanego uregulowania obowiązkiem ubezpieczającego jest udzielenie odpowiedzi na pytania zadane przez ubezpieczyciela przed zawarciem umowy. Ciężar dowodu co do tego, że podane przez ubezpieczającego okoliczności nie były zgodne z jego wiedzą został przerzucony na ubezpieczyciela. W literaturze przedmiotu podnosi się brak możliwości zastosowania przez zakład ubezpieczeń sankcji w postaci podwyższenia składki, w związku z wykazaniem naruszenia obowiązku deklaracji, wynikającego z art. 815 § 1 k.c. Zgodnie z dalszym brzemieniem przepisu ubezpieczyciel uprawniony jest jedynie do odmowy przyjęcia odpowiedzialności za skutki okoliczności, które z naruszeniem paragrafów poprzedzających nie zostały podane do jego wiadomości^[1]. Sankcja określona w art. 815 § 3 k.c. godziłaby w istotę obowiązkowego ubezpieczenia OC, jaką jest zapewnienie ochrony osobom poszkodowanym czynem niedozwolonym, i jako taka nie może być do tych ubezpieczeń stosowana.

Z kolei art. 816 k.c. daje stronom umowy prawo żądania odpowiedniej zmiany wysokości składki w razie ujawnienia okoliczności, która pociąga za sobą istotną zmianę prawdopodobieństwa wypadku. Jednocześnie w razie zgłoszenia takiego żądania przez jedną ze stron druga strona może w terminie 14 dni wypowiedzieć umowę ze skutkiem natychmiastowym.

Zastosowanie tego przepisu, np. do umów obowiązkowego ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych również budziło wątpliwości, ze względu na fakt, iż możliwość rozwiązania ich w trakcie jej trwania doznaje wyraźnych ograniczeń zawartych w art. 33 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, UFG i PBUK. Ograniczenia te zgodnie z zamiarem ustawodawcy miały stanowić zamknięty katalog przypadków rozwiązania umowy ubezpieczenia[2].

W przypadku, gdyby Państwa problemy wymagały szerszego wyjaśnienia zapraszamy do skorzystania z porad ekspertów udzielanych podczas dyżurów telefonicznych. Dyżury te odbywają się od poniedziałku do piątku pod numerem telefonu: 22 333-73-28 w godzinach 8.00 - 16.00 oraz 17.00 -  19.00.

Opracowanie przygotowała: Anna Dąbrowska, główny specjalista w Biurze Rzecznika Ubezpieczonych

[1] K. Ludwichowska, Przepisy kodeksu cywilnego a regulacje ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych w zakresie ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych, Rozprawy Ubezpieczeniowe 2008, nr 5; J. Nawracała, Uwagi na tle art. 815 § 3 k.c., Prawo Asekuracyjne 2006, nr 3.

[2] Por. np. pkt 18 uzasadnienia do projektu ustawy o zmianie ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych oraz niektórych innych ustaw(druk sejmowy nr 3960).