Komu przysługuje urlop wypoczynkowy?
Urlop wypoczynkowy jest zagwarantowanym prawem każdej osoby zatrudnionej na podstawie umowy o pracę. Natomiast umowa-zlecenie czy umowa o dzieło jest umową cywilnoprawną, regulowaną na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego. W kodeksie tym nie ma postanowień dotyczących udzielania zleceniobiorcom czy wykonawcom umów o dzieło urlopu wypoczynkowego. Swoboda kształtowania kontraktów stanowi, że strony mogą uzgodnić ze sobą prawo do urlopu wypoczynkowego osoby pracującej na umowie cywilnoprawnej.
Ile urlopu wypoczynkowego przysługuje pracownikowi?
Pracownik ma prawo do skorzystania z corocznego, nieprzerwanego, płatnego urlopu wypoczynkowego. Jego wymiar uzależniony jest od ogólnego stażu pracy i wynosi:
- 20 dni w przypadku stażu wynoszącego mniej niż 10 lat,
- 26 dni w przypadku stażu ponad 10 lat.
Co wlicza się do urlopu wypoczynkowego? Urlop na żądanie. Jest jego integralną częścią. Pracownik ma prawo do wykorzystania maksymalnie 4 dni urlopu na żądanie w roku kalendarzowym.
Staż brany pod uwagę przy wskazywaniu wymiaru urlopu wypoczynkowego obejmuje nie tylko okresy zatrudnienia, ale również zalicza się do niego ukończenie konkretnych szkół:
- przy ukończeniu zasadniczej lub równorzędnej szkoły zawodowej – doliczany jest czas trwania nauki, nie więcej niż 3 lata,
- przy ukończeniu średniej szkoły zawodowej – czas trwania nauki, nie więcej niż 5 lat,
- przy ukończeniu średniej szkoły ogólnokształcącej – 4 lata,
- przy ukończeniu szkoły policealnej – 6 lat,
- przy ukończeniu szkoły wyższej – 8 lat.
Wskazane powyżej okresy nie sumują się, ale pod uwagę bierze się najkorzystniejszą dla pracownika opcję, która wynika z tytułu ukończenia ostatniej szkoły. Dlatego wyższy wymiar urlopu wypoczynkowego dla dyplomowanego magistra, który przepracował już 2 lata, będzie wynosił automatycznie 26 dni.
Co ponadto wlicza się do stażu urlopu wypoczynkowego? Staż urlopowy zależy także od okresów:
- czynnej służby wojskowej,
- służby w policji lub w innych formacjach,
- za które pracownik otrzymywał odszkodowanie z tytułu skrócenia wypowiedzenia umowy o pracę,
- pobierania zasiłku dla bezrobotnych,
- prowadzenia gospodarstwa rolnego lub wykonywanie pracy w gospodarstwie współmałżonka,
- urlopu bezpłatnego,
- zatrudnienia u pracodawcy zagranicznego,
- wykonywania pracy nakładczej itp.
Jednak nowy zatrudniony, czyli osoba, która podjęła swoją pierwszą w życiu pracę, w roku kalendarzowym, w którym ją zaczęła, nabywa prawo do urlopu wypoczynkowego z upływem każdego miesiąca, w wymiarze 1/12 wymiaru urlopu przysługującego po przepracowaniu roku. Natomiast w kolejnych latach prawo do urlopu zatrudniony nabywa w całości w pierwszym dniu roku kalendarzowego.
Jakie prawa przysługują pracownikowi w związku z urlopem wypoczynkowym?
Zasadniczo urlop wypoczynkowy udzielany jest w dni, które są pracujące, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy w wymiarze godzinowym. Obowiązują określone zasady wyliczania urlopu wypoczynkowego. Niepełny dzień takiego urlopu zawsze podlega zaokrągleniu w górę, do pełnego dnia. Dotyczy to w szczególności nowych zatrudnionych, u których udzielany jest urlop w wymiarze 1/12 pełnego co miesiąc. Przy przyznawaniu go zasadniczo jeden jego dzień odpowiada 8 godzinom pracy.
Przedsiębiorca udziela pracownikowi urlopu zwykle na jego wniosek. Może zostać podzielony, z zastrzeżeniem, że część wypoczynku musi trwać nie mniej niż 14 kolejnych dni kalendarzowych, wliczając w to weekendy i święta. Terminy są ujmowane w planie urlopowym, a jeśli go nie ma – w porozumieniu z zatrudnionym. Pracodawca powinien wziąć pod uwagę wnioski pracowników co do terminu urlopu, ale nie musi zawsze się do nich przychylać.
Zgodnie z art. 171 Kodeksu pracy zatrudniony może zamienić w niektórych przypadkach urlop wypoczynkowy na ekwiwalent pieniężny. Zanim do tego dojdzie, muszą być spełnione odpowiednie warunki. Pracownik zasadniczo powinien wykorzystać urlop wypoczynkowy w danym roku kalendarzowym, w którym nabył do niego prawo. Artykuł 168 Kodeksu pracy stanowi, że urlopu niewykorzystanego w terminie ustalonym zgodnie z art. 163 należy pracownikowi udzielić najpóźniej do dnia 30 września następnego roku. W pierwszej kolejności przedsiębiorca przyznaje urlop zaległy. Może to zrobić nawet wtedy, gdy pracownik nie wyraża na to zgody.
Zatrudniony nie ma możliwości zrzec się prawa do urlopu wypoczynkowego czy odmówić jego wykorzystania, jeśli został on mu udzielony z mocy prawa.
Pracodawca ma prawo do odwołania podwładnego z urlopu, ale musi mieć ku temu ważny powód. Powinien powołać się na okoliczności, które nie mogły być przewidziane z chwilą rozpoczynania przez zatrudnionego urlopu, a obecność właśnie takiej osoby w zakładzie okazuje się niezbędna. Przełożony musi w takim przypadku pokryć koszty poniesione przez pracownika w bezpośrednim związku z odwołaniem go z urlopu, na podstawie przedstawionych dokumentów. Zatrudniony nie może kwestionować odwołania z urlopu i musi stawić się w pracy, ponieważ jest to polecenie służbowe.