Uwaga na Turcję. Czeka ją niezwykle "trudne zadanie"

14 maja w Turcji odbędzie się pierwsza tura wyborów prezydenckich. Wspólny kandydat większości opozycji demokrata Kemal Kılıçdaroğlu wyprzedza w sondażach Recepa Erdoğana, premiera od 2003 r. i prezydenta od 2014 r.

Jak podkreślają eksperci Polskiego Instytutu Ekonomicznego, wczesne lata rządów Erdoğana były dla Turcji czasem szybkiego wzrostu gospodarczego i zwiększenia poziomu życia po trudnych latach 90. Między 2002 r. a 2012 r. PKB Turcji rosło ze średniorocznym tempem przekraczającym 5 proc., a inflacja spadła do poziomów jednocyfrowych po raz pierwszy od dekad.

Dalsza część artykułu pod materiałem wideo

Inflacja i kryzys kosztów życia to istotny temat kampanii wyborczej przed zaplanowanymi na 14 maja wyborami parlamentarnymi i prezydenckimi - zauważają specjaliści PKO BP.

Co ważne dla podróżujących do tego kraju Polaków, w porównaniu z poprzednim rokiem najsilniej rosną tam ceny w ochronie zdrowia, branży hotelarsko-gastronomicznej oraz ceny żywności (53,9 proc. rok do roku).

Statystyki jasno wskazują, że Turcja to jeden z najchętniej wybieranych kierunków przez naszych rodaków. W zeszłym roku do tego kraju przybyło ponad 1,1 mln turystów z Polski, czemu sprzyjała m.in. decyzja parlamentu o zniesieniu obowiązku wjazdu z paszportem dla Polaków.

Sprzyjać tej decyzji mogła też topniejąca wartość tureckiej waluty. Jeszcze dwa lata temu za 1 lirę płaciliśmy ok. 60 gr. Obecnie natomiast kosztuje ona już tylko ok. 21 gr.

Czasy niskiej inflacji, szybkiego wzrostu gospodarczego i rosnącego poziomu życia w Turcji jednak minęły. W kwietniu co prawda inflacja konsumencka (CPI) spadła do 43,7 proc. rok do roku (r/r) z 50,5 proc. miesiąc wcześniej i była nieznacznie niższa od oczekiwań, ale w porównaniu do marca ceny wzrosły o 2,4 proc.

- Spadek inflacji wynikał w dużym stopniu z efektu bazy, wspartego przez relatywnie stabilny kurs liry - wyjaśniają ekonomiści największego polskiego banku.

Wskazują oni, że wysoka baza (gwałtowne wzrosty inflacji z 2022 r.) będzie wspierać dalszy spadek inflacji w najbliższych miesiącach, niemniej jednak w połowie roku ten statystyczny efekt wygaśnie, co postawi trend hamowania wzrostu cen pod znakiem zapytania.

Turcja pod tym względem jest światowym fenomenem. Po zmagającej się z ciągłymi kryzysami Argentynie i kilkoma upadłymi państwami Afryki to kraj z najwyższą inflacją na globie.

W czasie gdy inflacja sięgała 85 proc. podporządkowany Erdoğanowi bank centralny obniżał stopy procentowe - o 10 pkt proc. od 2021 r. Było to działanie wbrew wszelkim podręcznikom do ekonomii. Podwyżka stóp mogłaby bowiem zwiększyć popyt na liry i uatrakcyjnić zawieranie denominowanych w nich kredytów oraz obniżyć astronomiczny wzrost inflacji. Tak się nie stało.

- Autorytarne zapędy Erdoğana i jego niekonwencjonalna polityka monetarna podkopały zaufanie inwestorów i agencji ratingowych do Turcji, co zwiększyło oprocentowanie nowych kredytów zagranicznych. Koszty obsługi długu wzrosły od 2019 r. około dwukrotnie - zauważają ekonomiści PIE.

Ktokolwiek wygra wybory prezydenckie będzie miał przed sobą trudne zadanie - dodają.

To prawda. Klęska gospodarcza Turcji najlepiej widoczna jest w bilansie płatniczym, czyli analizie pieniędzy, które wpływają i wypływają z tego kraju m.in. za pośrednictwem międzynarodowego handlu.

PIE wyjaśnia, że od wielu lat stałym elementem gospodarki tureckiej jest ujemne saldo w handlu międzynarodowym, wynikające w dużej mierze z importu towarów konsumpcyjnych.

Turcja więc znacznie więcej pieniędzy wydaje na zakup towarów, niż zarabia, sprzedając swoje produkty. W 2022 r. ten deficyt sięgnął 44 mld dol., czyli ponad 4 proc. PKB.

Ze względu na niski popyt na lirę turecką i bardzo duży popyt na waluty obce wśród Turków i tureckiego rządu, potrzebne choćby do spłaty zadłużenia czy zapłacenia za towary importowane, mamy do czynienia z gwałtowną deprecjacją waluty tureckiej. O ile w 2008 r. 1 lira była warta 80 amerykańskich centów, obecnie wymienia się ją za 5 centów - wyliczają eksperci PIE.

Tak radykalny spadek notowań spowodował bankructwa przedsiębiorstw i ubóstwo gospodarstw domowych zapożyczonych za granicą. Do tego znacznie wzrosły ceny towarów importowanych, przyczyniając się do inflacji. Bank centralny Turcji wyprzedaje swoje rezerwy walutowe i złota dla powstrzymania dalszego spadku kursu, ale nie przynosi to większych efektów.

Obecny prezydent nie ma więc łatwego zadania. Tegoroczne wybory parlamentarne i prezydenckie będą najpoważniejszym od 20 lat sprawdzianem dla rządzącej koalicji oraz prezydenta Recepa Tayyipa Erdoğana.

Jak tłumaczy Aleksandra Maria Spancerska z Polskiego Instytutu Spraw Międzynarodowych (PISM), tureckie społeczeństwo jest zmęczone rządami Partii Sprawiedliwości i Rozwoju (AKP) dowodzonej przez Erdoğana. - Dostrzega ono korupcję wśród obozu rządowego, a także wyraża złość wobec pogłębiających się różnic ekonomicznych w kraju - twierdzi ekspertka.

Głównym oponentem Erdoğana został wspomniany Kemal Kılıçdaroğlu, lider Republikańskiej Partii Ludowej (CHP), partii wchodzącej w skład najważniejszej opozycyjnej koalicji tzw. Stołu Sześciu. Kılıçdaroğlu chce przywrócić system parlamentarno-gabinetowy i zapobiec dalszej konsolidacji autorytarnych wpływów w tureckim systemie politycznym.

Dla Unii Europejskiej zwycięstwo Stołu Sześciu w wyborach parlamentarnych byłoby korzystne, m.in. ze względu na deklaracje tureckiej opozycji, że będzie respektować decyzje Europejskiej Konwencji Praw Człowieka - ważne w kontekście poprawy sytuacji w Turcji w zakresie praw człowieka. Z punktu widzenia NATO istotny jest postulat korekty podejścia do Rosji. Dotychczasowa dyplomacja liderów prowadzona przez Erdoğana i Putina miałaby zostać przeniesiona na płaszczyznę instytucjonalną, co sprzyjałoby większej transparentności procesów decyzyjnych - podkreśla Aleksandra Maria Spancerska.

Wybory w Turcji są ważne także dla Polski. Z politycznego punktu widzenia. Według specjalistki PISM jeśli władzę obejmie opozycja, to może spowodować, że rządzący będą zainteresowani większym zaangażowaniem naszego kraju w proces normalizacji relacji Turcji z Unią, m.in. by przyspieszyć modernizację unii celnej i zliberalizować przepisy wizowe.

- Długofalowo będzie to wymagało od UE zaproponowania Turcji nowego formatu współpracy. Większe zaangażowanie Polski może zostać docenione przez nową władzę i stać się szansą na dalszą intensyfikację rozwoju współpracy polsko-tureckiej - mówi ekspertka.

- Jeśli sukces wyborczy odniesie obecna koalicja rządowa i Erdoğan, można spodziewać się kontynuacji dobrych relacji z Turcją, co znajdzie odzwierciedlenie m.in. na płaszczyźnie gospodarczej, a także w sektorze zbrojeniowym - dodaje.

Damian Szymański, dziennikarz i zastępca szefa redakcji money.pl