Trwa ładowanie...
Notowania
Przejdź na
Andrzej Fedorowicz
|
aktualizacja

Najbardziej spektakularne przedsięwzięcie przedwojennej Polski. Imponuje do dzisiaj

29
Podziel się:

Budowa Centralnego Okręgu Przemysłowego była nie tylko największą inwestycją międzywojennej Polski, lecz także mistrzostwem gospodarczej propagandy i autopromocji ówczesnego ministra skarbu oraz wicepremiera Eugeniusza Kwiatkowskiego. Z tego powodu COP kojarzy się dziś przede wszystkim z jego nazwiskiem, chociaż idea budowy miała znacznie więcej autorów.

Najbardziej spektakularne przedsięwzięcie przedwojennej Polski. Imponuje do dzisiaj
Elektrownia w Stalowej Woli, rok 1939 (Źródło: NAC - Henryk Poddębski)

Konieczność stworzenia własnego przemysłu zbrojeniowego stała się widoczna w czasie wojny z bolszewikami. Niemal całe uzbrojenie i amunicję trzeba było wówczas importować, dlatego w 1922 r. władze wojskowe stworzyły plan "trójkąta bezpieczeństwa" w widłach Wisły i Sanu, od południa otoczonego łańcuchem Karpat.

Pomysł odłożony na lata

Teren był położony poza zasięgiem ówczesnych sowieckich i niemieckich bombowców, dlatego właśnie tam postanowiono stworzyć centrum zbrojeniowe Polski. Plany te pozostały jednak na papierze. Ze względów praktycznych przemysł zbrojeniowy zaczął się koncentrować w stolicy. Działały w niej m.in. Państwowe Wytwórnie Uzbrojenia, Państwowe Zakłady Lotnicze i Państwowe Zakłady Inżynierii, a także wiele firm prywatnych.

O inwestycjach w odległych rejonach Małopolski nie myślano ani ze względu na ich małą atrakcyjność dla prywatnych inwestorów, problemy z zaopatrzeniem w prąd i surowce, ani niechęć kadry inżynierskiej do wyprowadzki w „dzikie” rejony II RP. Konieczność państwowych inwestycji oraz planowania gospodarczego stała się jednak widoczna w czasie Wielkiego Kryzysu.

Zobacz także: Nowa polityka przemysłowa. Wiceminister mówi, co po epidemii

W 1933 r. znane były już pozytywne efekty amerykańskiego New Dealu – wspieranego z budżetu państwa programu wielkich inwestycji. Miał on pobudzić gospodarkę, szczególnie w miejscach o wybitnie rolniczym charakterze, które w czasie kryzysu ucierpiały najmocniej.

Bracia Kosieradzcy

W 1935 r., po pięciu latach na bocznym torze polityki, Eugeniusz Kwiatkowski wrócił do rządu z pracy w zakładach chemicznych i objął funkcję wicepremiera oraz ministra skarbu. Plan polskiego New Dealu stworzył jednak nie on, ale zrobili to bracia Paweł i Władysław Kosieradzcy.

Pierwszy był inżynierem, wicedyrektorem w warszawskiej Fabryce Karabinów, drugi – ekonomistą i prawnikiem. Razem opracowali plan rozwoju gospodarczego na lata 1936–1940, który zakładał rozproszone po całym kraju inwestycje.

W czasie dyskusji z ministrem Kwiatkowskim cała trójka doszła jednak do wniosku, że należy je skupić w jednym rejonie ze względu na ograniczone środki. Tak wrócono do pomysłu "trójkąta bezpieczeństwa", planując jego rozszerzenie na sąsiednie województwa i wprowadzając nazwę Centralny Okręg Przemysłowy.

Propagandysta Wańkowicz

Spodziewając się oporu wojskowych uważających, że w sprawach przemysłu zbrojeniowego decyzje powinny podejmować Ministerstwo Spraw Wojskowych i Sztab Główny, Eugeniusz Kwiatkowski postanowił rozpocząć akcję propagandową.

Wynajął w tym celu publicystę Melchiora Wańkowicza, którego artykuły i książki ("COP ognisko siły – Centralny Okręg Przemysłowy" oraz "Sztafeta. Książka o polskim pochodzie gospodarczym") przedstawiały inwestycję jako przedsięwzięcie znacznie wykraczające poza potrzeby militarne kraju.

Miała to być misja o charakterze historycznym i cywilizacyjnym, na zawsze zmieniająca oblicze Polski. Wańkowicz nie tylko przekonał rzesze ludzi do idei COP, lecz także wyeksponował rolę Kwiatkowskiego jako jego autora. W 1938 r. nakręcono również film dokumentalny "C.O.P. – Stalowa Wola" w reżyserii Jerzego Gabryelskiego, który wyświetlano w kinach jako dodatek do najpopularniejszych wówczas zagranicznych produkcji.

Inwestycje za miliard

Centralny Okręg Przemysłowy miał powstać na terenie części województw kieleckiego, krakowskiego, lubelskiego oraz lwowskiego i objąć obszar 60 tys. km 2 , zamieszkanych przez 6 mln ludzi. Jego centrum stanowiły Sandomierz i zbudowane w jego sąsiedztwie nowe miasto – Stalowa Wola.

Prace rozpoczęto w 1937 r. z wielkim rozmachem. W Stalowej Woli powstawały huta i zakłady zbrojeniowe, w Dębicy – fabryka kauczuku syntetycznego i opon Stomil, w Lublinie – fabryka samochodów, w Mielcu i Rzeszowie – zakłady lotnicze, w Starachowicach i Radomiu – fabryki broni. Rozpoczęto też budowę kilku elektrowni wodnych, m.in. w Czorsztynie, Rożnowie, Porąbce, Solinie, Myczkowcach i Łukawcu oraz gazociągu z Gorlic do Ostrowca.

Inwestycje, których wartość wynosiła 1 mld ówczesnych złotych, ruszyły jednocześnie w ponad 40 miejscowościach. Między innymi dzięki nim w ciągu kolejnych trzech lat gospodarka Polski rosła o 10 proc. rocznie, a pracę w przemyśle znalazło 110 tys. osób.

Do 1939 r. udział przemysłu w PKB wzrósł do 50 proc. (dekadę wcześniej było to 30 proc.), a ukończono tylko 26 z 36 zaplanowanych fabryk, hut i elektrowni. Motorem COP był przemysł zbrojeniowy, w tym fabryki samolotów, broni i amunicji.

Na deskach kreślarskich powstawały projekty nowoczesnych myśliwców, karabinów, dział i czołgów, które do 1942 r. miały zmienić polskie wojsko w nowoczesną armię.

15-letno plan gospodarczy

W grudniu 1938 r. wicepremier Kwiatkowski przedstawił w Sejmie perspektywiczny plan gospodarczy na 15 lat. Jego finałem miała być likwidacja gospodarczego podziału kraju na Polskę A i Polskę B w latach 1952–1953.

Przy czym Polska B obejmowała wówczas ponad połowę terytorium Rzeczypospolitej – województwa białostockie, wileńskie, poleskie, nowogródzkie, wołyńskie, tarnopolskie, stanisławowskie i lwowskie.

Tam także planowano duże inwestycje, m.in. elektrownie wodne na Dniestrze, gazociągi z zagłębia borysławskiego i fabryki celulozy na Polesiu. Najbardziej ambitny plan gospodarczy w historii Polski przerwała wojna.

Tekst stanowi fragment książki Andrzeja Fedorowicza pod tytułem Druga Rzeczpospolita w 100 przedmiotach, która ukazała się nakładem Wydawnictwo Fronda.

Andrzej Fedorowicz – dziennikarz-freelancer. Pasjonat historii techniki, wyjątkowych biografii i podróży. Publikował w czasopismach takich jak m.in. "Super Express", "Focus", "Polityka", "Newsweek Historia", "Uważam Rze Historia", "Wsieci Historii". Autor m.in. książek Podróżnicy. Wielkie wyprawy Polaków, Buntowniczki. Niezwykłe Polki, które robiły, co chciały oraz Druga Rzeczpospolita w 100 przedmiotach. Zmarł w grudniu 2020 roku.

Masz newsa, zdjęcie lub filmik? Prześlij nam przez dziejesie.wp.pl
historia
gospodarka
Oceń jakość naszego artykułu:
Twoja opinia pozwala nam tworzyć lepsze treści.
Źródło:
WielkaHISTORIA.pl
KOMENTARZE
(29)
WYRÓŻNIONE
Kumar
4 lata temu
A co teraz takiego mamy czym możemy się pochwalić w technice i przemyśle , chyba ilość afer ? A również ilość smogu na 1 mieszkańca .
...
4 lata temu
TERAZ BŁASZCZAK PRODUKUJE ŁAWECZKI NIEPODLEGŁOŚCI, POMNIKI, MASZTY DO FLAG I WIELE MILIONÓW INWESTUJE W .... MUZEA
Ryś poprawnie...
4 lata temu
Fajna rzecz. Modna i korzystna politycznie dla PiS. No ale taka była rzeczywistość...niemcy wiedzieli że mają mało czasu....
NAJNOWSZE KOMENTARZE (29)
Okozaok
4 lata temu
Cóż wtedy walczyli o odzyskanie niepodległości, w rządzie Polacy myślący. Dziś od 89r melepety sprzedajne, albo korpo Merkel lub imperium ojca. Potrzebujemy rząd Polaków, którzy będą myśleć o Polsce i Polakach a nie o własnej kieszeni czy o zbawieniu za kasę.
Ktos_35
4 lata temu
Polecam kazdemu przeczytac ksiazke Dr. John Coleman Conspirators hierarchy: The cometee of 300. Duzo ciekawych rzeczy sie mozna dowiedziec miedzy innymi jak to bylo z ta solidarnoscia. No i co czeka swiat w niedalekiej przyszlosci.
lpp
4 lata temu
A PiS zamyka stocznię, huty i kopalnie. O koniach już nikt nie pamięta, te przynajmniej można wypuścić na łąkę, coś tam zawsze uskubią...
Dobra zmiana
4 lata temu
Państwo PiS jest pazerne i teraz się cofamy w średniowiecze kleru i jeszcze mówią że staliśmy z kolan !! Smutne
olo
4 lata temu
i co z tego "Dawnych wspomnień czar pozostał" Zbrojeniówki już nie ma pozostały montownie. Wańkowicz za cara Mikołaja II służył w elitarnej carskiej Lejgwardii . Wielu Polaków odbudowujących naszą państwowość służyło ,piastowało wysokie stanowiska u zaborców . W Rosji carskiej 20 % generalicji stanowili Polacy . Mało kto wie,że 90% szyn zużywanych do budowy kolei w Rosji pochodził z hut i stalowni nalężących do spółki zarządzanej przez Polaka ,Żyda i Niemca. Kierbedz budował mosty na największych rzekach Rosji. Polakiem był Gogol autor "Rewizora" . Pierwszym hymnem Federacji Rosyjskiej od 1991 do 2000 roku była polska pieśń religijna napisana przez Polaka. Matką cara Iwana Grożnego była polka . Żoną cara Piotra Wielkiego była polka znana jako caryca Katarzyna I . Potiomkin ,który jak mówią był de fakto mężem carycy Katarzyny II ,który podbił Krym był polskim szlachcicem o nazwisku Potępski. Jak się poczyta tą prawdziwą historie polski nie te pisaną i zakłamaną na dorażne potrzeby opcji politykierskiej zarządzającej w danym czasie polską . To człowiek przyznaje rację Giedrojciowi ,który stwierdził,że "Polaka ma jedną z najbardziej zakłamanych historii na świecie"
...
Następna strona