Ubezpieczenie życiowe

Poniżej prezentujemy ogólne informacje nt. ubezpieczeń na życie i dożycie, ubezpieczeń posagowych ? zaopatrzenia dzieci, ubezpieczeń o charakterze inwestycyjnym z funduszem kapitałowym. Dodatkowo jeśli chcecie Państwo rozszerzyć swoją wiedzę i uzyskać szerszy zakres informacji na omawiany poniżej temat zapraszamy również do zapoznania się z odpowiedziami na najczęstsze pytania w odniesieniu do w/w ubezpieczeń życiowych. Więcej informacji

 

Umowa ubezpieczenia na życie należy do umów nazwanych, co oznacza, że została ona uregulowana w powszechnie obowiązujących przepisach prawa. W przypadku umowy ubezpieczenia na życie przepisy znajdują się w szczególności w tytule XXVII, dziale I i III kodeksu cywilnego oraz w ustawie z dnia 22 maja 2003r. o działalności ubezpieczeniowej (tekst jednolity Dz. U.  z 2010 roku Nr 11, poz. 66), w szczególności w przepisach artykułów 9, 12-13a, 15-16, 18-26.

Charakter umowy ubezpieczenia na życie i jej podmioty

Umowa ubezpieczenia na życie, podobnie jak wszystkie inne umowy ubezpieczenia ma charakter umowy dwustronnie zobowiązującej odpłatnej. Po zawarciu takiej umowy po obu stronach powstają określone prawa i obowiązki. Stronami umowy ubezpieczenia na życie, zgodnie z regulacją kodeksu cywilnego są: ubezpieczyciel oraz ubezpieczający.

Ubezpieczycielem zgodnie z powołaną wyżej ustawą o działalności ubezpieczeniowej może być krajowy lub zagraniczny zakład ubezpieczeń, spełniający wymogi nałożone tą ustawą.

Ubezpieczającym jest osoba, która zawiera umowę ubezpieczenia i zobowiązuje się do zapłaty składki ubezpieczeniowej. Ubezpieczający może zawrzeć umowę ubezpieczenia na życie we własnym imieniu i na własny rachunek (wówczas jest on jednocześnie ubezpieczającym i ubezpieczonym, tj. osobą, której życie lub zdrowie objęte jest ochroną ubezpieczeniową) lub na cudzy rachunek. W tym drugim przypadku  ubezpieczonym, czyli osobą, której życie lub zdrowie objęte jest ochroną ubezpieczeniową, jest osoba trzecia, natomiast składkę ubezpieczeniową zobowiązany jest opłacić ubezpieczający. Przy czym odpowiedzialność ubezpieczyciela rozpoczyna się w tym wypadku nie wcześniej niż następnego dnia po tym, gdy ubezpieczony oświadczył stronie wskazanej w umowie, że chce skorzystać z zastrzeżenia na jego rzecz ochrony ubezpieczeniowej, określając przy tym również wysokość sumy ubezpieczenia.

W ubezpieczeniach na życie występuje  także  uposażony. Uposażonym jest osoba wskazana przez ubezpieczającego (w przypadkach umów na cudzy rachunek także przez ubezpieczonego lub za jego zgodą) jako uprawniona do otrzymania świadczenia należnego na podstawie umowy ubezpieczenia na wypadek śmierci ubezpieczonego. Możliwe jest wskazanie jednego lub więcej uposażonych, a także zmiana takiego wskazania lub jego odwołanie w każdym czasie. W przypadku wskazania więcej niż jednego uposażonego bez oznaczenia ich udziału w sumie ubezpieczenia,  osoby te są uprawnione do sumy ubezpieczenia w równych częściach. (art. 831 k.c.).

Przedmiot umowy ubezpieczenia na życie

Zawierając umowę ubezpieczenia ubezpieczyciel zobowiązuje się w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa  spełnić określone świadczenie w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku, a ubezpieczający zobowiązuje się zapłacić składkę (art. 805 § 1 k.c.). Świadczenie ubezpieczyciela polega w szczególności na zapłacie umówionej sumy pieniężnej, renty lub innego świadczenia w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku w życiu osoby ubezpieczonej (art. 805 § 2 pkt. 2 k.c.). Ubezpieczający natomiast obowiązany jest do opłacania składki ubezpieczeniowej, którą oblicza ubezpieczyciel, zgodnie z okresem trwania swojej odpowiedzialności.

Aby umowa ubezpieczenia została zawarta w sposób ważny i skuteczny, zajście wypadku ubezpieczeniowego w niej przewidzianego, musi być obiektywnie możliwe, w szczególności wypadek taki nie może zaistnieć przed zawarciem umowy. Nie może być zatem przedmiotem umowy ubezpieczenia np. śmierć osoby nieżyjącej.

Treść umowy ubezpieczenia na życie

Prawa i obowiązki stron umowy ubezpieczenia, także ubezpieczenia na życie (treść umowy) określają zazwyczaj tzw. ogólne warunki ubezpieczenia (w skrócie o.w.u.), opracowywane przez ubezpieczycieli i co do zasady nie podlegające negocjacjom w trakcie zawierania umowy ubezpieczenia. Powszechnie obowiązujące przepisy prawa przewidują jednak postanowienia, które obowiązują strony umowy nawet w razie braku ich ujęcia w umowie ubezpieczenia lub o.w.u., co więcej postanowienia ogólnych warunków ubezpieczenia niezgodne z obowiązującymi przepisami prawa,  są nieważne.

Ogólne warunki ubezpieczenia oraz umowa ubezpieczenia powinny być formułowane jednoznacznie i w sposób zrozumiały. Oznacza to w szczególności, że niezwykle istotne jest formułowanie ogólnych warunków ubezpieczenia przy uwzględnieniu wiedzy przeciętnego ubezpieczającego i w sposób umożliwiający poprawne ich zrozumienie. Postanowienia sformułowane niejednoznacznie interpretuje się na korzyść ubezpieczającego, ubezpieczonego, uposażonego lub uprawnionego z umowy  ubezpieczenia.

Trzeba pamiętać, że przed zawarciem każdej umowy ubezpieczenia należy dokładnie zapoznać się z jej warunkami. Ubezpieczyciel  jeszcze przed zawarciem umowy ma obowiązek doręczyć ubezpieczającemu tekst ogólnych warunków ubezpieczenia (384 § 1 k.c.). Szczególne znaczenie ma ten wymóg przy ubezpieczeniach na życie, m.in. ze względu na szczególnie cenny przedmiot ochrony ubezpieczeniowej, którym jest życie i zdrowie ubezpieczonego. Ustawodawca nie określił, ile czasu musi minąć miedzy doręczeniem warunków  ubezpieczenia a zawarciem umowy ubezpieczenia. Należy jednak uznać, że powinien to być rozsądny okres pozwalający na zapoznanie się z treścią warunków ubezpieczenia.

W ustawie o działalności ubezpieczeniowej - art.  12a - znajduje się regulacja przewidująca minimalną treść ogólnych warunków ubezpieczenia przy ubezpieczeniach. Przepis należy stosować odpowiednio do ubezpieczeń majątkowych i osobowych. Ogólne warunki ubezpieczenia  muszą określać w szczególności:

  1) rodzaj ubezpieczenia i jego przedmiot;

  2)  warunki zmiany sumy ubezpieczenia lub sumy gwarancyjnej, jeżeli ogólne warunki ubezpieczenia taką zmianę przewidują;

  3)  prawa i obowiązki każdej ze stron umowy ubezpieczenia;

  4)  zakres odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń;

  5)  przy ubezpieczeniach majątkowych - sposób ustalania rozmiaru szkody;

  6)  sposób określania sumy odszkodowania lub innego świadczenia, jeżeli ogólne warunki ubezpieczenia przewidują odstępstwa od zasad ogólnych;

  7)  sposób ustalania i opłacania składki ubezpieczeniowej;

  8)  metodę i sposób indeksacji składek, jeżeli ogólne warunki ubezpieczenia indeksację przewidują;

  9)  tryb i warunki dokonania zmiany umowy ubezpieczenia zawartej na czas nieokreślony;

  10)  przesłanki i terminy wypowiedzenia umowy przez każdą ze stron, a także tryb i warunki wypowiedzenia, jeżeli ogólne warunki ubezpieczenia przewidują taką możliwość.

W przypadku ubezpieczeń na życie ustawodawca nałożył na ubezpieczyciela dodatkowe obowiązki dotyczące kształtowania treści umowy ubezpieczenia na życie (art. 13 ust. 1 i 4 ustawy o działalności ubezpieczeniowej). Ubezpieczyciel  w treści umowy ubezpieczenia musi obowiązkowo:

1. zdefiniować poszczególne świadczenia przewidziane umową,

2. określić wysokość składek odpowiadających poszczególnym świadczeniom podstawowym i dodatkowym,

3. wyjaśnić zasady ustalania świadczeń należnych z tytułu umowy, w szczególności sposobu kalkulacji i przyznawania premii, rabatów i udziału w zyskach ubezpieczonego, określenia stopy technicznej, wskazania wartości wykupu oraz wysokości sumy ubezpieczenia w przypadku zmiany umowy ubezpieczenia na bezskładkową, o ile są one gwarantowane, określenia kosztów oraz innych obciążeń pobieranych przez ubezpieczyciela  przy wypłacie świadczeń,

4.  opisać czynniki w metodach kalkulacji rezerw techniczno-ubezpieczeniowych, które mogą mieć wpływ na zmianę wysokości świadczenia ubezpieczyciela,

5.  wskazać przepisy regulujące opodatkowanie świadczeń ubezpieczyciela.

Dodatkowo w przypadku umowy ubezpieczenia na życie związanej z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, ubezpieczyciel  jest obowiązany do określenia lub zawarcia w tej umowie:

1. wykazu oferowanych ubezpieczeniowych funduszy kapitałowych,
2. zasad ustalania wartości świadczeń oraz wartości wykupu ubezpieczenia, w tym również zasad umarzania jednostek ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego i terminów ich zamiany na środki pieniężne i wypłaty świadczenia,
3. regulaminu lokowania środków ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego obejmującego w szczególności charakterystykę aktywów wchodzących w skład tego funduszu, kryteria doboru aktywów oraz zasady ich dywersyfikacji i inne ograniczenia inwestycyjne,
4. zasad i terminów wyceny jednostek ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego,
5. zasad ustalania wysokości kosztów oraz wszelkich innych obciążeń potrącanych ze składek ubezpieczeniowych lub z ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego,
6. zasad alokacji składek ubezpieczeniowych w jednostki ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego oraz terminu zamiany składek na jednostki tego funduszu (art. 13 ust. 4).

Umowa ubezpieczenia może regulować prawa i obowiązki stron w sposób odbiegający od ogólnych warunków ubezpieczenia. Ubezpieczyciel  jest wówczas obowiązany, w formie pisemnej przedstawić ubezpieczającemu, przed zawarciem umowy, różnice między postanowieniami umowy a ogólnymi warunkami. W razie niedopełnienia tego obowiązku ubezpieczyciel nie może powoływać się na różnicę niekorzystną dla ubezpieczającego.

Jeśli chodzi o obowiązki stron umowy ubezpieczenia na życie wynikające wprost z przepisów prawa, warto wskazać, m.in. na:

1/ obowiązki informacyjne ubezpieczycieli co do wpływu proponowanych przez nich zmian  warunków umowy na wartość świadczeń ubezpieczeniowych wynikających z umowy;

2/ obowiązki informacyjne odnośnie przekazywania, nie rzadziej niż raz na rok pisemnej informacji o wysokości świadczeń, jeśli jest ona zmienna w trakcie trwania umowy, lub wartości premii jeśli umowa ubezpieczenia przewiduje udział w zysku z inwestowania rezerw techniczno-ubezpieczeniowych;

3/ obowiązki w zakresie dokonywania wycen jednostek ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego i ogłaszania ich w mediach.

Dokument ubezpieczenia

Zawarcie umowy ubezpieczenia na życie podobnie, jak każdej innej umowy ubezpieczenia, powinno być potwierdzone przez ubezpieczyciela. Najczęściej potwierdzenie ubezpieczyciela przyjmuje formę polisy, certyfikatu ubezpieczeniowego, albo innego dokumentu ubezpieczenia. Nazwa dokumentu ubezpieczenia nie jest kluczowa, istotnym natomiast jest by dokument ubezpieczenia był wystawiony i doręczony ubezpieczającemu i w sposób niebudzący wątpliwości potwierdzał fakt zawarcia konkretnej umowy ubezpieczenia (art. 809 § 1 k.c.). Co do zasady umowę ubezpieczenia na życie uważa się za zawartą z chwilą doręczenia przez ubezpieczyciela ubezpieczającemu dokumentu ubezpieczenia (art. 809 § 2 k.c.).

Początek odpowiedzialności ubezpieczyciela

Jeżeli strony umowy nie postanowią inaczej, odpowiedzialność ubezpieczyciela rozpoczyna się od dnia następującego po zawarciu umowy, nie wcześniej jednak niż dnia następnego po zapłaceniu składki lub jej pierwszej raty. Dla zawarcia umowy ubezpieczenia przepisy nie przewidują jednak szczególnej formy, w szczególności dla ważności umowy nie jest wymagane doręczenie dokumentu ubezpieczenia. Jeśli zgodnie z wolą stron umowa jest zawarta przed doręczeniem dokumentu ubezpieczenia, a strony nie wskażą innego dnia rozpoczęcia odpowiedzialności ubezpieczyciela, odpowiedzialność ta rozpoczyna się od dnia, w którym umowa ubezpieczenia uważana jest za zawartą. Strony mogą także ustalić, że odpowiedzialność ubezpieczyciela rozpoczęła się przed zawarciem umowy. Ustalenie to jest jednak bezskuteczne, jeśli dotyczy wypadku, który już się zdarzył, albo jego zajście stało się niemożliwe, a którakolwiek ze stron o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć. Powyższe wynika z faktu, że podstawową zasadą ubezpieczeń jest istnienie czynnika niepewności co do faktu zajścia zdarzenia objętego ochrona ubezpieczeniową. Szczególną regulację przepisy przewidują dla rozpoczęcia odpowiedzialności ubezpieczyciela w przypadku umowy ubezpieczenia na życie zawartej na cudzy rachunek. W takim przypadku odpowiedzialność ta nie może się rozpocząć wcześniej niż następnego dnia po tym, gdy ubezpieczony oświadczył stronie wskazanej w umowie, że chce skorzystać z zastrzeżenia na jego rzecz ochrony ubezpieczeniowej w zakresie zdefiniowanej sumy ubezpieczenia.

Wniosek ubezpieczeniowy

Najczęściej chcąc zawrzeć umowę ubezpieczenia należy złożyć ubezpieczycielowi ofertę w postaci pisemnego wniosku o zawarcie umowy ubezpieczenia. W ubezpieczeniach na życie wniosek taki ma zazwyczaj formę kwestionariusza/ formularza zawierającego m.in. pytania o okoliczności istotne dla dokonania przez ubezpieczyciela  właściwej oceny ryzyka. W przypadku ubezpieczeń na życie bardzo ważne jest, aby ubezpieczający lub jego przedstawiciel, jeżeli przez takowego działa, podał zgodnie z prawdą ubezpieczycielowi  wszystkie znane sobie okoliczności, o które ubezpieczyciel zapytywał w takim formularzu oferty albo przed zawarciem umowy w innych pismach. Istotnym jest, iż obowiązek ciążący na przedstawicielu obejmuje również okoliczności znane wyłącznie jemu, czyli także takie o których nie wie ubezpieczający, taka sytuacja może mieć miejsce w przypadku gdy przedstawicielem jest profesjonalny pełnomocnik np. broker ubezpieczeniowy. Jeżeli ubezpieczyciel zawarł umowę ubezpieczenia mimo braku odpowiedzi ubezpieczającego na poszczególne pytania, pominięte okoliczności uważa się za nieistotne (art. 815 § 1 k.c.). Powyższe obowiązki informacyjne ciążą również na ubezpieczonym w przypadku zawarcia umowy ubezpieczenia na jego rachunek, pod warunkiem, że wiedział on o zawarciu takiej umowy (art. 815 § 2 (1) k.c.).

Jeżeli ubezpieczający (ubezpieczony lub ich przedstawiciel) podał niezgodnie z prawdą do wiadomości ubezpieczyciela  powyższe okoliczności, to ubezpieczyciel wolny jest od odpowiedzialności za skutki okoliczności, które zostały niezgodnie z prawdą podane do jego wiadomości. (art. 815 § 3 k.c.). Po upływie lat trzech od zawarcia umowy ubezpieczenia na życie ubezpieczyciel  nie może podnieść zarzutu, że przy zawieraniu umowy ubezpieczający podał wiadomości nieprawdziwe, w szczególności że zataił chorobę osoby ubezpieczonej. Ogólne warunki ubezpieczenia mogą skrócić powyższy termin.

Wypowiedzenie umowy ubezpieczenia na życie

Wypowiedzenie oznacza jednostronne rozwiązanie umowy. Umowę ubezpieczenia na życie ubezpieczający może wypowiedzieć umowę w każdym czasie z zachowaniem terminu określonego w ogólnych warunkach ubezpieczenia.

W braku odmiennego zastrzeżenia umowę uważa się za wypowiedzianą przez ubezpieczającego, jeżeli składka nie została zapłacona w terminie określonym w ogólnych warunkach ubezpieczenia mimo uprzedniego wezwania do zapłaty w dodatkowym terminie określonym w ogólnych warunkach ubezpieczenia; w wezwaniu powinny być podane do wiadomości ubezpieczającego skutki niezapłacenia składki.

Wypowiedzenie przez ubezpieczyciela umowy ubezpieczenia na życie jest możliwe tylko w przypadkach wskazanych w ustawie, czyli np. w sytuacji gdy w umówionym terminie nie została zapłacona składka lub jej pierwsza rata, a zgodnie z umową ubezpieczyciel ponosił odpowiedzialność przed zapłatą składki.

W obecnie funkcjonujących umowach ubezpieczenia na życie wypowiedzenie umowy łączy się często z tzw. wykupem polisy. Wykup polisy oznacza najprościej mówiąc zwrot części wpłaconych składek. Zwykle im krótszy jest okres ubezpieczenia tym mniejsza jest wartość wykupu.  

Odstąpienie od umowy ubezpieczenia na życie

Przepisy kodeksu cywilnego (art. 812 § 4 k.c.) przewidują, że jeżeli umowa ubezpieczenia jest zawarta na okres dłuższy niż sześć miesięcy ubezpieczający ma prawo odstąpienia od umowy ubezpieczenia, w terminie 30 dni, a w przypadku gdy ubezpieczający jest przedsiębiorcą w terminie 7 dni, od dnia zawarcia umowy. Odstąpienie od umowy ubezpieczenia nie zwalnia ubezpieczającego z obowiązku zapłacenia składki za okres, w jakim ubezpieczyciel udzielał ochrony ubezpieczeniowej. Pobierana przez ubezpieczyciela składka winna być ustalona za każdy dzień ochrony, praktyki w postaci zatrzymywania lub pobierania przez ubezpieczyciela np. 1/12 składki rocznej pod tytułem ?kosztów manipulacyjnych", ?kosztów administracyjnych" etc. nawet jeżeli ochrona ubezpieczenia trwała tylko kilka dni, należy uznać za niedopuszczalne (M. Orlicki, J. Pokrzywniak ?Umowa ubezpieczenia. Komentarz do nowelizacji kodeksu cywilnego" Warszawa 2008). Odstąpienie od umowy oznacza ustanie umowy ubezpieczenia za skutkiem natychmiastowym.

Jeżeli składka opłacana jest w ratach, a pierwsza rata została opłacona terminowo, niezapłacenie w terminie kolejnej raty składki może powodować ustanie odpowiedzialności ubezpieczyciela tylko wtedy, gdy skutek taki przewidywała umowa lub ogólne warunki ubezpieczenia. Znaczy to, że jeśli ubezpieczyciel nie zadbał o wprowadzenie do umowy lub o.w.u. stosownego postanowienia dotyczącego ustania odpowiedzialności, nie ustaje ona również wówczas, gdy minął już czas płatności kolejnej raty składki (M. Orlicki, J. Pokrzywniak ?Umowa ubezpieczenia. Komentarz do nowelizacji kodeksu cywilnego" Warszawa 2008).

Przedawnienie roszczeń

Roszczenia z umowy ubezpieczenia na życie przedawniają się z upływem lat trzech (art. 819 § 1 k.c.). Bieg przedawnienia roszczenia o świadczenie do ubezpieczyciela rozpoczyna się w dniu, w którym nastąpiło zdarzenie objęte ubezpieczeniem. Bieg ten przerywa się m.in. przez zgłoszenie ubezpieczycielowi  tego roszczenia lub przez zgłoszenie zdarzenia objętego ubezpieczeniem. Rozpoczyna się na nowo od dnia, w którym osoba zgłaszająca roszczenie lub zdarzenie otrzymała pisemne oświadczenie ubezpieczyciela  o przyznaniu lub odmowie świadczenia. Okres przedawnienia jest dłuższy - wynosi dziesięć lat - w przypadku roszczeń z umowy ubezpieczenia stwierdzonych prawomocnym orzeczeniem sądu lub innego uprawnionego organu albo orzeczeniem sądu polubownego oraz roszczeń stwierdzonych ugodą zawartą przed sądem albo przed sądem polubownym. Jednakże roszczenia okresowe (np. renty) stwierdzone w prawomocnymi orzeczeniami sądowymi lub ugodą sądową ulegają przedawnieniu z upływem trzech lat.

Ubezpieczenia na życie w praktyce obrotu

W Polsce do podstawowych ubezpieczeń życiowych zalicza się:

1. Ubezpieczenia na życie i dożycie oraz mieszane tzn. ubezpieczenie zarówno terminowe jak i dożywotnie, w którym wypłata świadczenia następuje w przypadku śmierci lub dożycia określonego wieku. W mieszanych oba te ryzyka czyli śmierć i dożycia określonego wieku obejmowane są ochroną w ramach jednego ubezpieczenia.
2. Ubezpieczenia posagowe, zaopatrzenia dzieci tzn. ubezpieczenie, w którym uposażone, czyli uprawnione do świadczenia jest dziecko . To czy ubezpieczony jest rodzic na rzecz dziecka - w jednych rozwiązaniach, czy też dziecko w innych nie ma znaczenia - istotą jest to, że dziecko jest uprawnione do świadczenia . Ubezpieczenie to gwarantuje dziecku określone środki gdy osiągnie ono wskazany w umowie wiek. Zaprzestanie płacenia składek spowodowane śmiercią ubezpieczającego, a w niektórych umowach również niezdolnością do pracy opłacającego składkę opiekuna, nie powoduje ustania ochrony ubezpieczeniowej lub zmniejszenia sumy ubezpieczenia.
3. Ubezpieczenia na życie związane z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym tzn. ubezpieczenie, w którym występuje część ochronna i oszczędnościowa. Składka dzielona jest na dwie części - jedna z przeznaczeniem na ochronę i druga z przeznaczeniem na inwestycje - pomnażanie gromadzonego kapitału na przyszłość. Cześć oszczędnościowa składki lokowana jest do jednego lub kilku funduszy kapitałowych (inwestycyjnych) zarządzanych przez ubezpieczyciela  celem pomnażania kapitału.

Ad. 1) a) Ubezpieczenie na życie (wypadek śmierci)

Są zdarzenia, których nie można uniknąć; takim zdarzeniem jest m.in. śmierć. Nigdy żadne ubezpieczenie nie zastąpi drugiej osoby, może jednak zrekompensować straty finansowe spowodowane np. śmiercią głównego żywiciela rodziny. Śmierć ojca rodziny - głównego jej żywiciela powoduje, że jego małoletnie dzieci będą miały utrudniony start w dorosłe życie, natomiast samotnie wychowującą dzieci matkę czeka bardzo ciężka praca zarówno zawodowa, jak i codzienna polegająca na zajmowaniu się domem i wychowaniu dzieci. Aby w wymiarze finansowym zapewnić sobie większe bezpieczeństwo można zaopatrzyć się w ubezpieczenie, które zapewni najbliższym osobom godne życie w przypadku śmierci osoby, na której spoczywa ciężar utrzymania rodziny.

Ubezpieczenie na życie można zawrzeć na określony okres lub dożywotnio. Najczęściej spotyka się ubezpieczenie na czas określony, gdzie ochrona ubezpieczeniowa jest udzielana w ściśle określonym czasie, np. na 30 lat - od 28 do 58 roku życia, czyli okres w którym na utrzymaniu rodziców znajdują się dzieci.

Świadczenie zostanie wypłacone, jeżeli w czasie, gdy ubezpieczony był objęty ochroną ubezpieczeniową (w naszym przykładzie w wieku 28 - 58lat) miał miejsce wypadek ubezpieczeniowy, czyli jego śmierć. Śmierć ubezpieczonego oznacza również koniec obowiązku opłacania składek.

b) Ubezpieczenie na dożycie

W podobny sposób, dzięki ubezpieczeniu można zarządzać ryzykiem dożycia określonego wieku. Każdy człowiek jest w stanie pracować bez większych problemów do 65 roku życia. Dlatego obecnie dąży się w krajach Unii Europejskiej do wprowadzenia tej granicy jako minimalnego wieku emerytalnego (minimalnego to znaczy takiego w którym można, ale nie trzeba przejść na emeryturę). Przejście na emeryturę związane jest ze zmniejszeniem się przychodów, co oznacza konieczność ograniczania wydatków, bowiem żadna emerytura standardowa nie zapewni kwoty wystarczającej do ponoszenia wydatków na dotychczasowym poziomie. Zabezpieczeniem przed gwałtownym obniżeniem przychodów po przejściu w stan spoczynku jest ubezpieczenie na dożycie, w którym ubezpieczyciel, po odpowiednio długim okresie opłacania składek, przykładowo w 65 urodziny, wypłaca pełną sumę ubezpieczenia (tj. sumę na jaką się umawialiśmy) lub jej pierwszą ratę w zależności od treści zawartej umowy.

Dożycie określonego wieku, w naszym przypadku 65 roku życia rodzi zobowiązanie ubezpieczyciela do wypłacenia sumy ubezpieczenia. W przypadku śmierci osoby ubezpieczonej przed tym terminem, ubezpieczyciel  zwykle nic nie wypłaca chyba, że w umowie była zawarta klauzula zwrotu spadkobiercom lub wskazanym osobom sumy wpłaconych składek.

Ubezpieczenie na dożycie jest przeznaczone dla osób, które pragną "utrzymać" dotychczasowy standard życia lub też planują znaczne i kosztowne przedsięwzięcie (np. wzięcie udziału w wycieczce, rejsie dookoła świata) po ukończeniu określonego wieku i zapewnić sobie na ten cel wystarczające środki.

c) Ubezpieczenie na życie (wypadek śmierci) i dożycie

Ubezpieczenie na życie i dożycie jest zbudowane z dwóch części, z ubezpieczenia na życie, w którym wypłata świadczenia następuje po śmierci osoby ubezpieczonej oraz z ubezpieczenia na dożycie, w którym wypłata świadczenia następuje po dożyciu przez osobę ubezpieczoną określonego wieku. Połączenie tych dwóch produktów powoduje, że świadczenie wypłacane jest zarówno, gdy ubezpieczony umrze w czasie trwania umowy ubezpieczenia (ubezpieczenie na życie) oraz gdy dożyje określonego w umowie wieku (ubezpieczenie na dożycie).

Ubezpieczenie na życie i dożycie jest klasycznym produktem ochronno-oszczędnościowym. Część ochronną stanowi ubezpieczenie na życie (ponieważ chroni przed skutkami śmierci), część oszczędnościową ubezpieczenie na dożycie (ponieważ zapewnia wypłatę sumy ubezpieczenia w momencie dożycia określonego wieku).

Suma ubezpieczenia, czyli de facto kwota potencjalnego świadczenia, może być określona oddzielnie w przypadku ryzyka śmierci oraz w przypadku ryzyka dożycia. Na przykład można określić, że w przypadku śmierci w okresie umowy ubezpieczenia uposażonym zostanie wypłacone 200 tys. zł, natomiast w momencie dożycia określonego wieku ubezpieczony otrzyma 100 tys. zł. Jest to bardzo istotne aby prawidłowo określić te kwoty. Sumy ubezpieczenia można zmieniać w trakcie trwania umowy ubezpieczenia, przeważnie raz do roku w rocznicę zawarcia umowy ubezpieczenia. Czasami podwyższenie sumy ubezpieczenia przy ubezpieczeniu skutków śmierci wymaga wykonania dodatkowych badań lekarskich, które dokładniej określą ryzyko, jakie bierze na siebie ubezpieczyciel.

Ad. 2) Ubezpieczenie posagowe

Umowa zaopatrzenia dzieci zasługuje na szerszą niż dotychczas uwagę. Zasadniczym celem ubezpieczenia posagowego jest zapewnienie materialnego bytu dziecka w momencie wchodzenia w dorosłe życie, również w przypadku śmierci rodzica. Ubezpieczenie to zawiera jedno z rodziców, a umowa jest zawarta na rzecz dziecka i polega na wypłacie określonej sumy w momencie dożycia przez dziecko określonego wieku (np. 25 lat). Wysokość wypłaconego świadczenia jest uzależniona od wpłacanych systematycznie składek.

Inną podstawową zaletą tego ubezpieczenia jest to, że w przypadku śmierci rodzica, który zobowiązał się do opłacania składki, ubezpieczyciel przejmuje na siebie ten obowiązek a w niektórych wariantach wypłaca dziecku comiesięczną rentę do końca trwania umowy ubezpieczenia, czyli do momentu kiedy zgodnie z umową wypłaci dziecku umówione świadczenie.

Ubezpieczenia te nie cieszyły się powodzeniem, co wynikało z sytuacji makroekonomicznej kraju (hiperinflacja) wynikającej z transformacji ustrojowej (przejścia z gospodarki centralnie sterowanej do wolnorynkowej) aniżeli konstrukcji samego produktu. Obecnie każdy taki produkt (ubezpieczenie) posiada klauzulę urealnienia świadczenia co najmniej o wskaźnik inflacji, co rozwiązało podstawowy problem tego ubezpieczenia.

W przypadku śmierci dziecka następuje zwrot wpłaconych składek.

Ad.3. Ubezpieczenie na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym

Ostatnio bardzo popularnym ubezpieczeniem życiowym jest ubezpieczenie na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym. Ubezpieczenie to ma charakter ochronno-oszczędnościowy, co oznacza, że część składki przeznaczana jest na ochronę, zaś pozostała część zasila oszczędności - fundusz kapitałowy.

Część ochronna składki zapewnia w przypadku śmierci w okresie trwania umowy ubezpieczenia wypłatę sumy ubezpieczenia. W zamian za tę część składki, np. 400 zł, ubezpieczyciel  jest gotów wypłacić sumę ubezpieczenia np. 100 000 zł w przypadku śmierci ubezpieczonego. Wysokość składki jest uzależniona od ryzyka, jakie ponosi ubezpieczyciel (wiek ubezpieczonego, jego zawód, prawdopodobieństwo zgonu, suma ubezpieczenia itp.). Część ochrona składki nie podlega zwrotowi, czego skutkiem jest brak możliwości żądania jej zwrotu od ubezpieczyciela.

Druga część składki ma charakter oszczędnościowy, co oznacza że ta część składki podlega gromadzeniu i zostanie wypłacona w przypadku śmierci lub dożycia określonego wieku. Tą część można porównać z celem, w jakim działają fundusze inwestycyjne - czyli lokowaniem i pomnażaniem kapitału na przyszłość. To oznacza, że składka oszczędnościowa powoduje wzrost aktywów, a ponadto zgromadzone w jej ramach środki są inwestowane w długim okresie, co powinno się wiązać z dodatkowymi korzyściami w postaci wypracowanego przez ubezpieczyciela  zysku ze zgromadzonego (oszczędzanego) kapitału.

Załóżmy, że co roku wpłacone zostaje 100 zł składki z przeznaczeniem na oszczędzanie a stopa zwrotu z inwestycji, których dokonuje zarządzający funduszem (w tym przypadku ubezpieczyciela ) wynosi 3% w skali roku. Składka 100 zł wpłacona jest na początku roku, dlatego przy stopie zwrotu wynoszącej 3% na koniec roku zaoszczędzony kapitał wyniesie 103 zł. W drugim roku ten kapitał 103 zł lokowany jest nadal, a dodatkowo wpłacana jest kolejna składka w wysokości 100 zł. Dlatego 3 % przyrostu kapitału obliczane jest już dla 203 zł (100 zł + 103 zł). To powoduje, że na koniec drugiego roku kapitał wynosi już 209,1 zł.

Czym się różni część ochronna od oszczędnościowej? Główną różnicę stanowi funkcja jaką spełniają poszczególne części.

Część ochronna powinna zapewnić wypłatę sumy ubezpieczenia niezależnie od długości trwania ubezpieczenia. To oznacza, że jeśli suma ubezpieczenia wynosi 100 000 zł, umowa zaś obowiązuje od 25 do 55 roku życia, to nie ma znaczenia czy osoba umrze miesiąc po zawarciu umowy ubezpieczenia, czy też miesiąc przed ukończeniem 55 roku życia, i w obu przypadkach wypłacone zostanie świadczenie w wysokości 100 000 zł.

Natomiast część oszczędnościowa powinna zapewnić określoną wielkość środków w oznaczonym czasie (np. po 30 latach). Fundusz kapitałowy (oszczędności) jest inwestowany w rozmaite papiery wartościowe, których cena jest zmienna. Nie zawsze stopa zwrotu z inwestycji jest dodatnia. Kiedy ma miejsce załamanie na rynkach finansowych, wówczas ceny papierów wartościowych spadają, a co za tym idzie spada również stopa zwrotu z inwestycji. Od typu inwestycji zależy, jak są one wrażliwe na załamania rynków finansowych. Generalnie uznaje się, że inwestowanie w papiery wartościowe gwarantowane przez skarb państwa jest bezpieczniejsze, natomiast można liczyć na większą stopę zwrotu w przypadku inwestycji w papiery emitowane przez prywatne podmioty (np. akcje). Warto zapamiętać bardzo prostą regułę związaną z inwestowaniem zysk = ryzyko. Im większy zysk tym większe ryzyko, im mniejsze ryzyko tym mniejszy zysk. W przypadkach długiego okres inwestowania warto stosować bardziej agresywną strategię, podejmować większe ryzyko tym samym licząc na większy zysk. W przypadku niepowodzenia jest jeszcze dużo czasu aby odrobić potencjalne straty. Jeżeli oszczędzamy w krótszym okresie raczej zaleca się unikanie ryzyka. To spowoduje, że potencjalny zysk będzie mniejszy, ale za to pewniejszy.

W ubezpieczeniu na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym połączono część oszczędnościową oraz część ochronną, aby z jednej strony zapewnić zgromadzenie określonej wielkości środków, z drugiej zaś zapewnić pełną wysokość świadczenia (sumy ubezpieczenia) w przypadku przedwczesnej śmierci ubezpieczonego.

Obie części, ochrona i oszczędnościowa, dopełniają się wzajemnie.

Część oszczędnościowa ma zapewnić zgromadzenie określonej kwoty w danym okresie (czyli np. 100 000 zł w ciągu 30 lat). Przyjmując, że stopa zwrotu wynosi 3%, to według podanego sposobu liczenia aktywów zgromadzonych w ubezpieczeniowym funduszu kapitałowym, roczna składka oszczędnościowa powinna wynosić 2040 zł i 71 gr. Stopa zwrotu może być w czasie trwania umowy ubezpieczenia większa lub mniejsza aniżeli założone 3%. Ubezpieczyciel powinien przyjąć do obliczeń wartość jaką uznaję za realną w długim okresie czasu (np. 30 lat).

W przypadku zgonu osoby ubezpieczonej ubezpieczyciel wypłaca sumę ubezpieczenia. Świadczenie jest wypłacane z części oszczędnościowej finansowanej, z aktywów zgromadzonych w ubezpieczeniowym funduszu kapitałowym, oraz z części ochronnej, finansowanej przez ubezpieczyciela. Ubezpieczeniowy fundusz kapitałowy jest tworzony ze składek oszczędnościowych, które są inwestowane przez ubezpieczyciela. Ubezpieczyciel partycypuje w wypłacie świadczenia, jeżeli część oszczędnościowa jest mniejsza od sumy ubezpieczenia. W przeciwnym wypadku wypłaca część oszczędnościową, którą finansuje ze składek oszczędnościowych. Za potencjalną partycypację w wypłacie świadczenia ubezpieczyciel pobiera składkę ochronną.

Jeżeli w ubezpieczeniowym funduszu kapitałowym było zgromadzone 30 000 tys., natomiast suma ubezpieczenia wynosiła 100 000 tys. to w przypadku śmierci 30% świadczenia (sumy ubezpieczenia) będzie pochodzić z części oszczędnościowej, 70% zaś z części ochronnej. Im więcej aktywów zgromadzonych będzie w ubezpieczeniowym funduszu kapitałowym, tym mniejszy udział w wypłacie będzie miała część ochronna. Na schemacie w punkcie E, suma aktywów zgromadzona w ubezpieczeniowym funduszu kapitałowym jest równa sumie ubezpieczenia, co oznacza, że w przypadku zgonu osoby ubezpieczonej wypłata świadczenia nastąpi tylko z części oszczędnościowej. Od tego momentu znika ryzyko ubezpieczyciela, że będzie musiał partycypować w wypłacie świadczenia, czyli finansować część ochronną. Od tego momentu ubezpieczyciel nie powinien pobierać składki na część ochronną. Warto przy okazji zauważyć, że im mniejsza jest część ochronna tym mniejsze ryzyko ponosi ubezpieczyciel, tym mniejsza jest /powinna być/ składka ochronna.

Jeżeli aktywa zgromadzone w ubezpieczeniowym funduszu kapitałowym są większe od sumy ubezpieczenia (na prawo od punktu E), to wypłaca się wartość aktywów, czyli całość środków.

Brak zrozumienia konstrukcji ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym powoduje częste skargi związane z tym, że po np. 5 latach na koncie ubezpieczonego oszczędności (czyli de facto w funduszu kapitałowym) jest mniej aniżeli wpłacił. Jest to oczywiście związane z tym, że w funduszu kapitałowym odnotowywane są jedynie składki oszczędnościowe, a dodatkowo w pierwszym okresie ubezpieczenia ponosi się koszt związany z zawarciem umowy ubezpieczenia.

Uzupełnieniem powyższych podstawowych rodzajów ubezpieczeń życiowych są ubezpieczenia wypadkowe i chorobowe występujące jako tzw. opcje dodatkowe (np. ubezpieczenie Następstw Nieszczęśliwych Wypadków potocznie zwane NNW).

Galeria zdjęć