Czym są sądy arbitrażowe?
Pojęcie sądów arbitrażowych czy sądów polubownych, jak często są one nazywane, oznacza podmioty realizujące arbitraż. On sam z kolei jest metodą rozstrzygania sporów w sprawach cywilnych. Sąd arbitrażowy działa na podstawie Kodeksu Postępowania Cywilnego. Jeśli strony arbitrażu nie postanowią inaczej, to sąd arbitrażowy będzie miał trzyosobowy skład. Sędziami sądu polubownego są arbitrzy. Mogą nimi zostać osoby fizyczne mające pełną zdolność do czynności prawnych, które nie są jednocześnie czynnymi sędziami sądu państwowego.
Istnieją dwa rodzaje sądów arbitrażowych:
- Sądy stałe, które funkcjonują przy różnego rodzaju instytucjach, czego przykładem jest Sąd Arbitrażowy przy Krajowej Izbie Gospodarczej w Warszawie czy Sąd Polubowny przy Okręgowej Izbie Radców Prawnych w Warszawie itp. Są niezależne od konkretnego sporu pomiędzy stronami.
- Sądy ad hoc – sądy powoływane do rozstrzygnięcia poszczególnych sporów, które powstają na mocy umowy stron poddającej ich rozpoznaniu konkretny spór. Działają do czasu rozstrzygnięcia danego sporu.
Jak działają sądy arbitrażowe?
Sądy arbitrażowe rozstrzygają sprawy, które zgodnie z wolą stron sporu są im przekazywane. Wszystkie zasady działania sądów arbitrażowych w Polsce uregulowane zostały w Części V Kodeksu Postępowania Cywilnego.
Sąd arbitrażowy zgodnie z przepisami wspominanego kodeksu może orzekać w sprawach o prawa majątkowe oraz o prawa niemajątkowe, które mogą być przedmiotem ugody. Wyjątkiem od reguły są sprawy dotyczące przyznania alimentów, na przykład na dziecko.
Zanim sąd polubowny podejmie się rozstrzygnięcia danej sprawy za pośrednictwem jednego lub kilku arbitrów, którzy ostatecznie podejmują decyzję po wysłuchaniu racji stron, musi otrzymać pisemną zgodę na arbitraż od stron.
W umowie podstawowej, na podstawie której zaczyna działać sąd arbitrażowy w danej sprawie, muszą być wskazane takie kwestie jak przedmiot sporu lub stosunek prawy, z którego spór wyniknął lub w przyszłości może wyniknąć. Strony powinny dokonać zapisu na sąd polubowny – mogą to zrobić zarówno przed powstaniem sporu, jak i po.
We wskazanej umowie strony mogą ponadto określić:
- sposób powoływania arbitrów,
- liczbę arbitrów.
Jeśli strony umowy dokonały zapisu na sąd polubowny, czyli wyraziły wolę rozstrzygnięcia sporu w ramach arbitrażu, a jedna z nich wniesie sprawę do sądu powszechnego, ten pozew odrzuci.
Na czym polega arbitraż?
W ramach arbitrażu dochodzi do rozpoznania i rozstrzygania sporów cywilnych w sposób fachowy, odformalizowany i stosunkowo szybki, zwłaszcza w porównaniu z postępowaniami prowadzonymi przed sądami powszechnymi. Strony są traktowane na równi, a arbiter lub kilku arbitrów rozstrzyga spór według prawa właściwego dla danego stosunku prawnego, chyba że strony upoważnią go do tego, by był rozstrzygany według zasad prawa lub zasad słuszności.
Strony przed sądem arbitrażowym składają swoje wyjaśnienia, podnoszą argumenty w ich sprawie oraz przedstawiają dowody. Arbiter może też zdecydować, czy przeprowadzić postępowanie jedynie na podstawie dokumentów i innych pism, bez wyznaczania daty rozprawy i powoływania na nią stron czy świadków.
Ostatecznie to arbiter podejmuje decyzję i rozwiązuje spór, a wyrok sądu arbitrażowego będzie mieć taką samą moc prawną jak wyrok sądu państwowego czy ugoda zawarta przed takim sądem. Zanim to się stanie, orzeczenie wydane przez sąd arbitrażowy jest kierowane do sądu powszechnego w celu jego uznania albo stwierdzenia wykonalności.
Ile trwa postępowanie arbitrażowe?
Arbitraż zasadniczo ma trwać krócej niż postępowanie przed sądem powszechnym. Jednak nie tak krótko, jak można by się spodziewać. Przeciętnie to 16-20 miesięcy, choć są i takie sprawy cywilne, w których czas trwania postępowania arbitrażowego to około 10-12 miesięcy.