Zasiłek pogrzebowy z weryfikacją zamiast waloryzacji. Co to oznacza?

Od 2011 roku wysokość zasiłku pogrzebowego wynosi w Polsce 4 tys. zł, natomiast zgodnie z obecnym projektem może wzrosnąć do 7 tys. zł. Ostateczny projekt ustawy powinniśmy poznać w pierwszych miesiącach 2025 roku.

Jak wskazuje Ministerstwo Rodziny Pracy i Polityki Społecznej, celem proponowanego projektu jest zmniejszenie obciążeń finansowych osób pokrywających koszty pogrzebu, przy jednoczesnym uwzględnieniu możliwości finansowych Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i budżetu państwa, zasilającego co roku ten Fundusz dotacją uzupełniającą poziom przychodów ze składek do poziomu wydatków na świadczenia z ubezpieczenia społecznego.

Dlatego też w projekcie zaproponowano kwotę zasiłku pogrzebowego w wysokości 7 tys. zł zamiast obecnych 4 tys. zł. Kwota ta będzie podlegała corocznej weryfikacji, na podstawie wzrostu cen realnych wybranych usług pogrzebowych, uwzględnionych w zbiorze cen GUS. Wzrost tych cen będzie badał i przedstawiał Instytut Pracy i Spraw Socjalnych w terminie do dnia 1 marca. Na tej podstawie Rada Ministrów będzie mogła podwyższyć, w drodze rozporządzenia, w terminie do dnia 30 czerwca, kwotę zasiłku pogrzebowego - od dnia 1 lipca.

Weryfikacja jest konstrukcją prawną obecną m.in. w ustawie o pomocy społecznej oraz ustawie o świadczeniach rodzinnych. W odróżnieniu od waloryzacji nie przewiduje ona automatycznego, następującego z mocy prawa wzrostu wysokości określonego świadczenia po upływie określonego przedziału czasowego. Jej sens sprowadza się bowiem do wyposażenia organu właściwego do rozstrzygania o podwyższeniu świadczenia w związku z możliwą utratą jego siły nabywczej w profesjonalną diagnozę niezbędną do oceny celowości i możliwości podjęcia takiej decyzji.

W projekcie ustawy ministerstwo zaproponowało, żeby Instytut Pracy i Spraw Socjalnych został zobligowany do opracowania koszyka usług funeralnych (zakres podstawowy) i monitorowania wzrostu cen realnych rok do roku, corocznie, w terminie do 1 marca. Podstawowy zakres usług funeralnych został zdefiniowany jako usługi o charakterze podstawowym takie jak:

• załatwienie formalności, przygotowanie i wybór trumny,
• odbiór ciała zmarłego do kostnicy,
• dojazd do kościoła/domu pogrzebowego w dniu pogrzebu,
• transport do miejsca pochówku na cmentarzu,
• przygotowanie miejsca pogrzebowego,
• złożenie trumny/urny z ciałem do grobu.

Koszyk ten nie będzie uwzględniać kosztów związanych z wykupieniem miejsca pochówku, usług kamieniarskich i innych związanych z samą uroczystością pogrzebową. Jak wskazują autorzy projektu, z uwagi na fakt, że zestaw cen regularnie monitorowany przez GUS w ograniczonym stopniu zawiera ceny wyżej wskazanych usług, proponuje się wykorzystanie do zebrania informacji o faktycznych kosztach danych ogólnopolskich zebranych w formie ankiety CAWI z m.in. 70 zakładów pogrzebowych w kraju, zróżnicowanych ze względu na miejsce (wielkość miejscowości) i województwo (wybrane trzy województwa).

Sondaż realizowany byłby rokrocznie. Następnie wzrost realny tak skonstruowanego koszyka usług funeralnych będzie weryfikowany o wzrost kosztów utrzymania gospodarstw domowych na podstawie minimum socjalnego i cen wybranych usług pogrzebowych uwzględnionych w zbiorze cen GUS. Podwyższenie zasiłku pogrzebowego w wyniku weryfikacji będzie pozostawało w gestii Rady Ministrów. Jeśli w danym roku rząd się na to zdecyduje, będzie to następowało w drodze rozporządzenia Rady Ministrów, wydanego w terminie do dnia 30 czerwca, począwszy od 1 lipca danego roku.

W poprzedniej wersji projektu przewidziany był mechanizm corocznej waloryzacji zasiłku pogrzebowego. Mechanizm waloryzacji jest lepszym rozwiązaniem, ale biorąc pod uwagę obecną sytuację należy ocenić pozytywnie to, że wprowadzono mechanizm weryfikacji zamiast całkowitej rezygnacji z mechanizmów mających na celu zwiększanie wysokości zasiłku pogrzebowego. Co prawda decyzja ostatecznie i tak będzie uzależniona od Rady Ministrów, ale to i tak lepsze rozwiązanie od obecnej sytuacji, kiedy przez ponad 13 lat nie były dokonywane żadne zmiany w wysokości zasiłku pogrzebowego.

Obecna wysokość zasiłku pogrzebowego została ustalona w marcu 2011 roku i wynosi w Polsce 4 tys. zł. Przez ostatnie lata, między innymi w związku ze wzrostem kosztów pogrzebu oraz wysoką inflacją, wartość realna tych środków mocno spadła. Jeszcze przed pandemią, w 2019 roku, wskazywałem, że należy rozważyć podwyżkę zasiłku pogrzebowego. Proponowałem, żeby wysokości zasiłku pogrzebowego powiązać np. z płacą minimalną, np. jako 150 proc. płacy minimalnej, 175 proc. płacy minimalnej albo równowartością przeciętnego wynagrodzenia.

Od początku, kiedy projekt został opublikowany, dobrze oceniałem wprowadzenie mechanizmu waloryzacji tego świadczenia. Uważam, że nie powinien on zostać usunięty. Mechanizm waloryzacji jest dobrym rozwiązaniem, dzięki któremu nie trzeba nowelizować ustawy, a wartość świadczenia utrzymuje się na tym samym poziomie. Nowa propozycja jest rozwiązaniem pośrednim i kompromisowym, nie będzie zastosowana automatyczna waloryzacja, ale nie będzie również konieczności nowelizacji ustawy, żeby dokonać podwyższenia wysokości zasiłku pogrzebowego.

Prognozy GUS wskazują, że liczba zgonów będzie w Polsce rosła z ponad 428 tysięcy w 2026 roku do ponad 467 tysięcy w roku 2035. Patrząc na dane za pierwsze 10 miesięcy 2024 roku widać, że ostatecznie liczba zgonów w 2024 roku przekroczy 400 tys. Od stycznia do października 2024 roku GUS odnotował około 338,8 tys. zgonów. Ostateczne dane dotyczące liczby zgonów w 2024 roku poznamy na przełomie stycznia i lutego 2025 roku.

Oskar Sobolewski, ekspert emerytalny i rynku pracy w HRK Payroll Consulting