Finansowanie transformacji gospodarki. Ile będzie kosztować zielona rewolucja?

Polacy są zachęcani, by być eko, nowoczesne technologie stają się bowiem coraz tańsze. Panele fotowoltaiczne, pompy ciepła i inne źródła zielonej energii są dostępne zarówno dla firm, jak i dla przedsiębiorstw. Dlaczego jednak warto dążyć do upowszechnienia odnawialnej energii? Eksperci nie mają wątpliwości: trudno znaleźć ekonomiczną alternatywę względem takiego rozwiązania.

Polski Instytut Ekonomiczny we współpracy z Polskim Funduszem Rozwoju przygotował raport "Koszty braku dekarbonizacji gospodarki", w którym analizuje straty i zyski związane z odchodzeniem od użycia paliw kopalnych w energetyce. Autorzy przekonują, że pozostanie przy węglu oznaczałoby ponad dwukrotny wzrost cen energii elektrycznej na rynku hurtowym w latach 2030-2060 w porównaniu do scenariusza przyspieszonego rozwoju OZE.

Według PIE odejście od paliw kopalnych w energetyce staje się koniecznością nie tylko ze względów środowiskowych, ale również ekonomicznych. Jak wskazuje Adam Juszczak, doradca z zespołu klimatu i energii PIE, w obecnych warunkach wysokich wahań cen surowców i rosnących cen uprawnień do emisji CO2 na całym świecie, coraz popularniejsze są inwestycje w technologie niskoemisyjne. Mają one na celu zapewnienie taniej energii elektrycznej dla firm, zwiększenie konkurencyjności gospodarki i lokalnej atrakcyjności inwestycyjnej.

Autorzy raportu zwracają uwagę, że utrzymywanie energetyki opartej na paliwach kopalnych wymaga znacznych dopłat rządowych. Jak czytamy, w 25 krajach Europy należących do OECD łączne subsydia dla paliw kopalnych w 2021 r. wynosiły 70 mld USD, co oznacza wzrost o 5 mld USD w porównaniu z 2020 r.

W Polsce wsparcie dla paliw kopalnych w 2021 r. wyniosło 0,3 proc. PKB, z czego większość przeznaczono na produkcję i spalanie węgla. Jednocześnie PIE zaznacza, że w latach 2016-2023 koszt wydobycia węgla kamiennego w Polsce wzrósł aż o 283 proc. - z 246 PLN do 942 PLN za tonę ekwiwalentu węgla.

Eksperci podkreślają, że oparcie energetyki na paliwach kopalnych oznacza wyższe koszty funkcjonowania przedsiębiorstw. Jak zauważa Klaudia Kania, specjalistka w Departamencie Transformacji Energetycznej w PFR, wzrost kosztów energii w europejskich gospodarkach był spowodowany kryzysem energetycznym wywołanym m.in. rosyjską agresją na Ukrainę w 2022 r.

W jego wyniku gwałtownie wzrosły ceny surowców energetycznych na rynkach międzynarodowych, a unijny rynek energii elektrycznej i gazu charakteryzuje się dziś dużo wyższą zmiennością niż przed wojną.

Raport wskazuje, że ceny energii elektrycznej dla firm i przemysłu w Unii Europejskiej w połowie 2023 r. wzrosły o nawet 120 proc. w porównaniu z 2021 r., do wartości dwukrotnie wyższych niż w USA czy Chinach.

Choć państwa Unii przeznaczyły łącznie 540 mld EUR na ochronę firm i konsumentów przed skutkami kryzysu energetycznego, relatywnie wysokie ceny energii i uruchomione programy zachęt inwestycyjnych w USA i Chinach zmniejszyły atrakcyjność unijnej gospodarki. W badaniach branżowych 17 proc. firm deklarowało relokację poza UE jako sposób na poradzenie sobie ze skutkami kryzysu energetycznego.

PIE przeanalizował trzy potencjalne scenariusze rozwoju polskiej energetyki: utrzymanie energetyki węglowej, kontynuację transformacji energetycznej z istotną rolą atomu oraz przyspieszone inwestycje w OZE. Jak przekonuje Maciej Miniszewski, starszy doradca z zespołu klimatu i energii PIE, najmniej korzystny ekonomicznie jest scenariusz węglowy.

Całkowity koszt realizacji scenariusza opartego na węglu do 2060 r. wyniósłby 2144 mld PLN, z czego większość stanowiłyby koszty zmienne (1307 mld PLN), głównie koszt paliwa dla elektrowni węglowych oraz uprawnień do emisji. Skumulowane koszty inwestycyjne w nowe jednostki do 2060 r. wyniosłyby 837 mld PLN, w tym inwestycje w nowe moce węglowe aż 356 mld PLN. Całkowite koszty są więc o 18 proc. wyższe niż w przypadku scenariusza realizacji polityk energetycznych wraz z budową wielkoskalowych elektrowni jądrowych i o 22 proc. wyższe w porównaniu do scenariusza rozwoju OZE.

Istotna w tym aspekcie może być też rola, jaką odgrywają banki. To one są bowiem źródłem finansowania wielu inwestycji związanych z zieloną energią.

"Stosowanie paliw kopalnych jest ekonomicznie nieoptymalne. Z jednej strony zwrot z inwestycji jest niższy niż w przypadku OZE, a banki w coraz większym stopniu rezygnują z dotowania przedsięwzięć wysokoemisyjnych. Z drugiej strony energetyka konwencjonalna wymaga wysokich dopłat i wpływa na wzrost cen energii elektrycznej, co ogranicza konkurencyjność i atrakcyjność inwestycyjną gospodarki węglowej" - czytamy w opinii Macieja Miniszewskiego.

Według prognoz PIE, w latach 2030-2060 cena energii elektrycznej na rynku hurtowym w scenariuszu utrzymania energetyki węglowej będzie o 58 proc. wyższa niż w scenariuszu kontynuowanej transformacji energetycznej z istotną rolą energetyki jądrowej i o 116 proc. wyższa niż w scenariuszu przyspieszonego rozwoju OZE.