Nadgodziny w Kodeksie pracy - co warto wiedzieć?

Podstawowym aktem prawnym regulującym stosunki pomiędzy pracodawcą a zatrudnionym jest Kodeks pracy. To w nim znajdziesz również informacje dotyczące kwestii nadgodzin. Chodzi tutaj oczywiście o ponadprogramowy czas pracy. Ile płatne są nadgodziny i jak je prawidłowo rozliczyć?

nadgodziny, umowa o pracę, kodeks pracyNie zawsze w zakładzie są dopuszczalne nadgodziny
Źródło zdjęć: © Adobe Stock
110

Czym jest praca w nadgodzinach?

Rozdział V Kodeksu pracy jest w całości poświęcony nadgodzinom. O co dokładnie chodzi? Art. 151 stanowi, że pracą wykonywaną ponad obowiązujące zatrudnionego normy czasu jest realizowanie obowiązków w nadgodzinach. Obejmuje ona również działanie na rzecz przedsiębiorcy ponad przedłużony, dobowy wymiar czasu pracy wynikający z obowiązującego daną osobę systemu i rozkładu czasu pracy. 

Jeśli pracownik powinien wykonywać obowiązki 8 godzin dziennie w przeciętnie 40-godzinnym, 5-dniowym tygodniu, to jeśli danego dnia działa na rzecz firmy 10 godzin, to pozostałe 2 godziny ponad ośmiogodzinną normę zalicza się do nadgodzin. Nie zawsze jednak pracownik może zostać skierowany do wykonywania zadań w nadgodzinach. 

Kiedy praca w nadgodzinach jest dopuszczalna?

Nie zawsze w zakładzie są dopuszczalne nadgodziny. KP stanowi, że praca w godzinach nadliczbowych będzie możliwa i zgodna z prawem w razie:

  • konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii,
  • szczególnych potrzeb pracodawcy.

W praktyce wielu przedsiębiorców powołuje się na drugi ze wskazanych powodów, by skierować podwładnych do wykonywania obowiązków w godzinach nadliczbowych. Szczególne potrzeby także powinny być uzasadnione, ponieważ nie może być tak, że zatrudniony będzie działać ponad swój normalny czas wtedy, gdy pracodawca mógł wcześniej przewidzieć, że pewne czynności w zakładzie muszą być zrealizowane i miał sposobność zorganizowania zastępstwa. 

Jednocześnie pracą w nadgodzinach nie będzie odpracowanie zwolnienia od wykonywania obowiązków, jakie zostało pracownikowi udzielone na jego pisemny wniosek w celu załatwienia swoich spraw osobistych. 

Polecenie pracy w nadgodzinach przez przełożonego

Przedsiębiorca może wydać pracownikowi polecenie służbowe dotyczące pracy w godzinach nadliczbowych. Jest to dopuszczalne bez względu na rodzaj wykonywanej pracy lub zajmowane stanowisko. Nadgodziny nigdy nie mogą być jednak planowane z góry i być ujęte w grafiku czasu pracy. Mają one to do siebie, że mogą występować jedynie doraźnie w sytuacjach, których nie dało się przewidzieć wcześniej. 

Kto nie może pracować w nadgodzinach?

Pracy w nadgodzinach nie mogą wykonywać zatrudnieni na stanowiskach, na których występują przekroczenia najwyższych dopuszczalnych stężeń lub natężeń czynników uznawanych za szkodliwe dla zdrowia człowieka. 

Ponadto w godzinach nadliczbowych nie mogą pracować:

  • kobiety w ciąży,
  • młodociani,
  • osoby z niepełnosprawnościami, z wyjątkiem zatrudnionych przy pilnowaniu oraz pracowników, na których wniosek lekarz wyraził zgodę na pracę ponadnormatywną,
  • osoby opiekujące się dzieckiem do lat 4, chyba że wyrażą na to zgodę,
  • pracownicy, którzy przedstawili zaświadczenie lekarskie o niemożności wykonywania zadań w godzinach nadliczbowych,
  • pracownicy, u których stwierdzono objawy powstawania choroby zawodowej. 

Roczny limit pracy w nadgodzinach

Nie jest tak, że zatrudniony może dowolnie długo pracować w nadgodzinach, nawet za swoją zgodą. Istnieje limit. Kodeks pracy uznaje, że liczba godzin nadliczbowych przepracowanych w związku z odpowiednimi okolicznościami nie może przekroczyć dla poszczególnych zatrudnionych 150 godzin w roku kalendarzowym. 

Jednocześnie dopuszcza się możliwość ustalenia w układzie zbiorowym pracy lub w regulaminie czy w umowie o pracę innej liczby godzin nadliczbowych w roku kalendarzowym. Przedsiębiorca i zatrudniony mogą ustalić w umowie limit godzin nadliczbowych dla pracującego w niepełnym wymiarze czasu, których przekroczenie uprawni go do wypłaty, oprócz normalnego wynagrodzenia, także dodatku. 

Roczny limit pracy w nadgodzinach
© Unsplash

Dodatek za pracę w nadgodzinach

Wiesz już, czym są w świetle Kodeksu pracy nadgodziny. Ile są one płatne? Zostało to określone w tym samym akcie prawnym. W art. 1511 ustalono wysokość dodatku za pracę w godzinach nadliczbowych. Oprócz normalnego wynagrodzenia przysługuje wówczas kwota w wysokości:

  • 100 proc. wynagrodzenia, jeśli praca w godzinach nadliczbowych przypadała w nocy, w niedzielę i święta, które dla pracownika nie są dniami pracy wynikającymi z rozkładu czasu wykonywania obowiązków lub w dniu wolnym od pracy udzielonym mu przez pracodawcę w zamian za działanie w niedzielę lub święto, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy.
  • 50 proc. wynagrodzenia – za pozostałą pracę w godzinach nadliczbowych, przypadającą w inne dni. 

Dodatek za pracę w godzinach nadliczbowych przysługuje w momencie przekroczenia przeciętnej tygodniowej normy czasu wykonywania obowiązków w przyjętym okresie rozliczeniowym. Bazą do szacowania dodatku tego rodzaju jest wynagrodzenie pracownika wynikające z jego osobistego zaszeregowania określonego stawką godzinową lub miesięczną. Jeśli taki składnik nie został wyodrębniony przy określaniu warunków wynagradzania – 60 proc. wynagrodzenia. 

Ryczałt za pracę w nadgodzinach

Możliwe jest określenie ryczałtu za pracę w godzinach nadliczbowych. Taka opcja jest ujęta w Kodeksie pracy w stosunku do zatrudnionych stale wykonujących obowiązki poza zakładem – wynagrodzenie wraz z dodatkiem za godziny nadliczbowe można zastąpić ryczałtem. Jego wysokość powinna odpowiadać przewidywanemu wymiarowi pracy w godzinach nadliczbowych. 

Udzielenie czasu wolnego za nadgodziny

Na pisemny wniosek pracodawca może w zamian za przepracowanie nadliczbowych godzin udzielić podwładnemu w tym samym wymiarze czasu wolnego. Może to nastąpić także bez wniosku zatrudnionego, najpóźniej do końca okresu rozliczeniowego. Wymiar czasu wolnego powinien być o połowę wyższy niż liczba przepracowanych godzin nadliczbowych, jednak nie może to spowodować obniżenia wynagrodzenia należnego za pełny miesięczny wymiar czasu pracy. 

Kto nie otrzyma wynagrodzenia za pracę w nadgodzinach?

Za pracę w godzinach nadliczbowych wynagrodzenia dodatkowego nie otrzyma zatrudniony, który ma zamienione nadgodziny na dodatkowy czas wolny albo otrzymuje ryczałt. Dodatku nie dostaną także pracownicy zarządzający w imieniu przedsiębiorcy zakładem czy kierownicy wyodrębnionych komórek organizacyjnych.

Wybrane dla Ciebie

Katastrofa w Indiach nie uziemi reszty Dreamlinerów? Komentarz brytyjskiego eksperta
Katastrofa w Indiach nie uziemi reszty Dreamlinerów? Komentarz brytyjskiego eksperta
Prokurator wszedł do NBP. Zażądał chronionych tajemnicą dokumentów
Prokurator wszedł do NBP. Zażądał chronionych tajemnicą dokumentów
Sąd Najwyższy zarządza przeliczenie głosów. Odpowiedź na protesty
Sąd Najwyższy zarządza przeliczenie głosów. Odpowiedź na protesty
Co ze startem Polaka w kosmos? Jest decyzja NASA i Axiom Space
Co ze startem Polaka w kosmos? Jest decyzja NASA i Axiom Space
Kalendarium katastrof lotniczych ostatnich 20 lat. Tylko w 2017 r. nie było ani jednej
Kalendarium katastrof lotniczych ostatnich 20 lat. Tylko w 2017 r. nie było ani jednej
Rząd przyjął założenia budżetowe na 2026 r. Oto prognozy dot. inflacji i wzrostu PKB
Rząd przyjął założenia budżetowe na 2026 r. Oto prognozy dot. inflacji i wzrostu PKB
Pierwsza katastrofa Boeinga 787 Dreamliner. Problemy zdarzały się już wcześniej
Pierwsza katastrofa Boeinga 787 Dreamliner. Problemy zdarzały się już wcześniej
100 tys. ludzi straciło pracę w rok. A to dopiero początek. Niemcy tną etaty
100 tys. ludzi straciło pracę w rok. A to dopiero początek. Niemcy tną etaty
Polski miliarder szaleje w legendarnym klubie. Dwa rekordy na jednym ogniu
Polski miliarder szaleje w legendarnym klubie. Dwa rekordy na jednym ogniu
W Indiach rozbił się Dreamliner. Wiceminister Lasek: pierwsza katastrofa tego typu samolotu
W Indiach rozbił się Dreamliner. Wiceminister Lasek: pierwsza katastrofa tego typu samolotu
Rekordowe zyski ubezpieczycieli. Klienci dostają coraz mniej
Rekordowe zyski ubezpieczycieli. Klienci dostają coraz mniej
Jest decyzja ws. Solorza i jego żony. Akcjonariusze ZE PAK zagłosowali
Jest decyzja ws. Solorza i jego żony. Akcjonariusze ZE PAK zagłosowali