Pracoholizm - co to jest? Jaka jest definicja? Jak rozpoznać?

Bycie pracoholikiem bowiem, może być równie niebezpieczne, co bycie alkoholikiem, nałogowym palaczem czy narkomanem, z tą różnicą, że uzależnienie to rozwija się nie na poziomie fizjologii, a naszej psychiki. Jakie są objawy pracoholizmu i jak rozpoznać pracoholika oraz czy można się wyleczyć z pracoholizmu? Na te pytania odpowiadamy poniżej!

Pracoholizm to zaburzenie psychiczne polegające na notorycznej potrzebie wykonywania pracy, myślenia o pracy i planowania zadań związanych z obowiązkami zawodowymi. Pracoholik to osoba, dla której największą wartością i źródłem największej satysfakcji stała się praca. Dla niej jest w stanie zrezygnować ze wszystkiego – dbania o rodzinę i życie prywatne, przyjaciół czy hobby i rozwoju osobistego. Pracoholizm związany jest także z poczuciem winy i dysharmonii w momencie, gdy cokolwiek innego przysłania pracę. Praca bowiem w pracoholizmie jest tym samym, co narkotyk w uzależnieniu od narkotyku czy papieros w uzależnieniu od nikotyny.

Pracoholik bardzo często – mimo świadomości pracoholizmu – nie potrafi uwolnić się od nałogu i stale odczuwa przymus pracy. W związku z tym coraz częściej zaniedbuje inne sfery życia takie jak: rodzina, znajomi i przyjaciele czy pasje. Wszystko, co nie ma związku z pracą, traci dla niego sens.

Choć pracoholizm to uzależnienie behawioralne znane od setek, jeśli nie tysięcy, lat, jego definicję określono stosunkowo niedawno, bo na początku lat 70. Autorem terminu "pracoholizm" był psycholog Wayne E. Oates, który zdefiniował pracoholizm jako "kompulsywną i niekomfortową potrzebę nieustannej pracy".

Definicja pracoholizmu po raz pierwszy została określona w 1968 roku przez psychologa Wayna Oatesa. On i współautorzy pierwszych naukowych opracowań na ten temat porównywali pracoholizm do alkoholizmu, twierdząc, że może on być równie niebezpieczny w sferach związanych z relacjami międzyludzkimi, zdrowiem czy poczuciem szczęścia.

Podobnie jak alkoholizm pracoholizm może prowadzić do poważnych, a zaawansowanym stadium, nieodwracalnych konsekwencji. Jednocześnie wielu specjalistów twierdzi, że podczas gdy alkoholizm jest ucieczką od odpowiedzialności, pracoholizm jest skrajnym i nadmiernym dążeniem do niej.

Warto również zaznaczyć, że pracoholizm to jedno z najtrudniej rozpoznawalnych zaburzeń, które spędza sen z powiek wielu badaczom.

Po czym poznać pracoholika? Lista objawów pracoholizmu jest bardzo długa, ale jest jedna wspólna cecha, która najpełniej opisuje to uzależnienie. Podstawowym objawem pracoholizmu jest uważanie pracy za sens życia i jedyna droga do wewnętrznej harmonii, spełnienia i szczęścia. W skrócie objawy pracoholizmu to:

• Nieustanne myślenie o pracy,
• Nadmierne zaangażowanie w pracę,
• Życie pod presją nałożonych na siebie celów,
• Brak czasu dla siebie i innych, nawet najbliższych,
• Unikanie spotkań z innymi ludźmi,
• Problemy ze snem, seksem czy odżywianiem,
• Notoryczne zabieranie pracy do domu i praca po godzinach, także w weekendy czy podczas urlopu, a nawet w trakcie choroby,
• Brak potrzeby odpoczynku, a nawet snu,
• Podczas urlopów czy w czasie wolnym pracoholikowi towarzyszy uczucie wewnętrznego napięcia związanego z brakiem pracy,
• Rozmawianie tylko i wyłącznie o pracy,
• Nieustanny stres związany z pracą i powierzonymi ci zadaniami,
• Perfekcjonizm, a jednocześnie brak pełnej satysfakcji nawet z idealnie wykonanego zadania,
• Nieustanna potrzeba kontrolowania swojego środowiska pracy i przejmowanie zadań za innych, bo "Ty wykonasz to zadanie lepiej",
• Uzależnienie od pieniędzy czy życie ponad stan,
• Agresja wobec siebie i innych,
• Traktowanie szefa jako jedynej osoby, której zdanie jest cenne i warte uwagi.

Pracoholizm trudny jest do zdiagnozowania ponieważ w dzisiejszych czasach ciężko określić, co jest entuzjastycznie wykonywaną pracą, a co już pracoholizmem. Ponadto, uzależnienie od pracy jest jednym z tych zaburzeń, które są społecznie akceptowane, a w wielu firmach postawy pracoholika powszechnie cenione i szanowane. Co więcej, pracoholik przez wielu postrzegany jest jako wzór do naśladowania. To człowiek sukcesu, wielokrotnie zajmujący wysokie stanowiska, zarabiający duże pieniądze i odnoszący sukcesy.

Jeśli nie jesteś pewny/pewna, czy jesteś uzależniony/a od pracy? Możesz wykonać test dostępny na wielu specjalistycznych stronach internetowych. Ważne będzie również spotkanie z psychologiem czy psychoterapeutą, który zada Ci listę konkretnych pytań, np.:

• "Czy praca jest zajęciem, które najbardziej lubisz i o którym najczęściej mówisz?", 
• "Czy Twoja rodzina lub przyjaciele przestali liczyć na to, że znajdziesz dla nich wolny czas?" 
• "Czy myślisz o pracy nawet wówczas, kiedy jedziesz samochodem, rozmawiasz z innymi ludźmi lub wybierasz się do snu?".

Określenie etapu pracoholizmu, na którym się znajdujesz, oraz jego rodzaju, pomoże podjąć odpowiednie działania, w tym terapię, która pomoże Ci wyjść z tego uzależnienia.

Pracoholik to osoba uważająca pracę za sens życia. Nie umie żyć bez pracy i potrzebuje jej coraz więcej i więcej, by poczuć satysfakcję, spełnienie i złudne szczęście oraz rozładować napięcie i stres. W opracowaniach naukowych rozpoznaje się kilka typów pracoholików. Najpełniejszą klasyfikację opracował Bryan Robbinson w 1998 roku, wyróżniając cztery typy pracoholików:

Osoba, która pracuje niemal non stop kompulsywnie przez cały tydzień. Skupiony jest na „dowożeniu” terminów i aby wywiązał się z wyznaczonych celów zaniedbuje relacje międzyludzkie, zdrowie i samorozwój. Pracoholik nieugięty charakteryzuje się hiper odpowiedzialnością, a przez innych oceniany jest jako bezwzględny i mało wrażliwy na potrzeby najbliższych.

W przeciwieństwie do pracoholika nieugiętego pracoholik bulimiczny często ma problem z rozplanowaniem powierzonych mu zadań. Ich realizację pozostawia na ostatni moment, angażując się wówczas ponad własne siły, często kosztem rodziny i własnego zdrowia. Okres maksymalnego zaangażowania przypłaca ogromnym zmęczeniem i kolejną fazą niechęci czy też ucieczki od pracy.

Faza ta trwa do kolejnego terminu, kiedy to powyżej opisana sytuacja znów się powtarza. Pracoholik bulimiczny nigdy nie zaczyna pracy zbyt wcześnie, bo boi się, że nie wykona zadania perfekcyjnie. Uaktywnia się dopiero z czasem, gdy napięcie związane ze zbliżającym się terminem wykonania jest na skrajnie wysokim poziomie wywołującym silny lęk. Dopiero wówczas pod ogromną presją zaczyna wykonywać powierzone mu zadanie.

Pracuje w chaosie, bardzo intensywnie i bez jasno określonej strategii i założeń. Szybko nudzi się powierzonymi mu zadaniami, zmienia je i zaczyna kolejne. Praca jest dla niego źródłem stymulacji, ale nie umie poświęcić się konkretnemu celowi, co prowadzi do błędów i nieustannego ich poprawiania, a to z kolei do braku satysfakcji z efektów pracy.

To osoba uzależniona od pracoholizmu, ale pracująca bardzo wolno i w oparciu o konkretną strategię. To pracownik, który ma wysokie poczucie perfekcjonizmu. Przedłuża oddanie zadania, bo nigdy nie czuje, że wykonał je odpowiednio dobrze. Jest skrupulatny, lubi mieć wszystko doskonale przemyślane i zaplanowane. Nic nie może go zaskoczyć. Chce wszystko mieć pod kontrolą.

Uważa się, że pracoholizm częściej występuje w tzw. zawodach wolnych, które nie gwarantują umowy o pracę i nie określają liczby godzin pracy, wymagając jednocześnie od pracownika pełnej dyspozycyjności. To zawody, w których cenione są: zaangażowanie, aktywność oraz chęć podnoszenia kwalifikacji. Pracoholizm dopada więc bardzo często osoby ambitne, marzące o awansie i karierze, perfekcyjne.

Wielu badaczy jest także zdania, że pracoholizm bardzo silnie związany jest ze stresem. Osoby uzależnione od pracy – nie radząc sobie z życiem prywatnym, przeciwnościami życia czy traumami z przeszłości – uciekają w pracę, która daje im złudne poczucie szczęścia i kontroli nad własnym życiem.

Podatność na pracoholizm wiąże się z określonymi cechami osobowości, takimi jak perfekcjonizm czy kompulsywność, ale też ze złymi wzorami wynoszonymi z rodzinnego domu. Pracoholicy to w znacznej mierze dorośli, którzy w dzieciństwie nie czuli się kochani i w pełni akceptowani. Rodzice oczekiwali od niego bycia doskonałym i lepszymi od innych. Nie można też wykluczyć, że odpowiedzialne są za to mechanizmy biologiczne.

Pierwszy etap to uświadomienie sobie uzależnienia od pracy. W żadnym wypadku nie można bagatelizować pracoholizmu, który w zaawansowanym stadium może prowadzić do chorób serca, kręgosłupa, układu pokarmowego czy otyłości. W skrajnych przypadkach może pojawić się karoshi, czyli tzw. "śmierć z przepracowania".

Pracoholizm jest uzależnieniem i tak jak inne wymaga specjalistycznego leczenia. Niezbędna jest więc wizyta u psychoterapeuty, który ustali przyczyny pracoholizmu i pomoże zerwać z nałogiem. Najlepsze efekty przynosi psychoterapia poznawczo-behawioralna – CBT, która polega na opracowaniu specjalnego "planu równowagi" między pracą a życiem prywatnym. Wprowadzenie go w życie nie jest łatwe, ale przynosi efekty. Zdaniem znawczyni tematu B. Killinger pracoholik – by wyjść z pracoholizmu – musi być świadomy trzech wewnętrznych rozdarć – między byciem a działaniem, odczuwaniem a myślenie oraz miłością a gniewem.

Całkowite wyleczenie uzależnienia od pracy według wielu specjalistów jest możliwe i wiąże się ono z odzyskaniem kontroli nad sobą samym i swoimi działaniami względem pracy. Po przejściu terapii pracoholicy spotykają się we Wspólnotach Anonimowych Pracoholików.

Pracoholizm może dotknąć każdego niezależnie od wieku i wykonywanej profesji. Dlatego właśnie warto zadbać o work-life balance, czyli równowagę między pracą a domem. Co możesz zrobić, żeby ochronić się przed pracoholizmem? 

• Ograniczyć czas pracy do maksymalnie 52 godzin tygodniowo,
• Wyznaczyć czas dla rodziny i znajomych i trzymać się tych terminów,
• Wyznaczyć granice dyspozycyjności,
• Nauczyć się delegować obowiązki na innych współpracowników,
• Znaleźć nowe pasje lub przypomnieć sobie o tych, które mieliśmy kiedyś.