ZUS wyśledził lewe zwolnienia. Powalające efekty kontroli

Zakład Ubezpieczeń Społecznych poinformował, że w pierwszym półroczu 2025 r. przeprowadzono 227 tys. kontroli zwolnień lekarskich. W ich wyniku wstrzymano wypłatę 14,8 tys. zasiłków na kwotę ponad 22,2 mln zł. Dodatkowo obniżono świadczenia po ustaniu zatrudnienia o 128,3 mln zł. Łącznie do Funduszu Ubezpieczeń Społecznych wróciło 150,5 mln zł.

Dla porównania - w analogicznym okresie 2024 r. przeprowadzono 260,8 tys. kontroli, wydano 18,6 tys. decyzji, a łączna kwota odzyskanych środków - również z tytułu obniżenia świadczeń po ustaniu zatrudnienia - wyniosła 117,5 mln zł.

ZUS przypomina, że czas zwolnienia lekarskiego nie jest czasem, którym ubezpieczony może swobodnie dysponować, tak jak np. urlopem wypoczynkowym. Zwolnienia lekarskie to jest czas na odzyskanie zdolności do pracy, a nie na wykonywanie dodatkowej pracy czy wyjazd na wakacje.

Przy ocenie nieprawidłowego wykorzystywania zwolnienia lekarskiego od pracy ZUS bierze pod uwagę cel samego zwolnienia, którym jest odzyskanie przez ubezpieczonego pełnej zdolności do pracy oraz regeneracja organizmu poprzez odpoczynek i ewentualną rehabilitację.

Zakład wyjaśnia, że osoba niezdolna do pracy z powodu choroby może podejmować jedynie zwykłe czynności życia codziennego oraz te, które są związane z jej stanem zdrowia, np. może pójść na wizytę do lekarza, udać się do apteki czy po podstawowe zakupy spożywcze.

Jeśli ZUS stwierdzi nieprawidłowości w trakcie kontroli, ma podstawę do wydania decyzji o odmowie prawa do zasiłku chorobowego lub świadczenia rehabilitacyjnego. Odmowa obejmuje cały okres zwolnienia lekarskiego, w czasie którego pojawiły się nieprawidłowości, lub świadczenia rehabilitacyjnego za pełen miesiąc, w którym je stwierdzono.

ZUS prowadzi dwa rodzaje kontroli. Pierwszy dotyczy prawidłowości orzekania o czasowej niezdolności do pracy i wystawiania zwolnień lekarskich, drugi -prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich od pracy.

Kontrolę orzekania wykonuje lekarz orzecznik ZUS. Weryfikuje medyczne przesłanki wystawienia zaświadczenia lekarskiego - czy stan zdrowia uzasadniał ustalenie czasowej niezdolności do pracy na dany okres, z uwzględnieniem rodzaju i warunków pracy.

Zakład zaznacza, że w ramach kontroli zaświadczenia lekarskiego lekarz orzecznik ZUS może przeprowadzić badanie ubezpieczonego, skierować ubezpieczonego na badanie specjalistyczne do lekarza konsultanta ZUS, zażądać od lekarza wystawiającego zaświadczenie lekarskie udostępnienia dokumentacji medycznej, stanowiącej podstawę wydania zaświadczenia lekarskiego, i udzielenia wyjaśnień i informacji w sprawie, jak również może zlecić wykonanie badań pomocniczych w wyznaczonym terminie.

Decyzję o sposobie przeprowadzenia kontroli (czy będzie to analiza dokumentacji medycznej, czy badanie osoby, która otrzymała zaświadczenie lekarskie) lekarz orzecznik ZUS podejmuje indywidualnie w każdej sprawie.

ZUS zwraca uwagę, że jeżeli po bezpośrednim badaniu lekarz orzecznik ustali wcześniejszą datę ustania niezdolności do pracy niż określona w kontrolowanym zaświadczeniu lekarskim, wystawia zaświadczenie korygujące, które jest traktowane na równi z zaświadczeniem stwierdzającym brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku, wydanym w myśl przepisów Kodeksu pracy.

Pierwotne zaświadczenie lekarskie traci ważność za okres od daty wskazanej w zaświadczeniu wystawionym przez lekarza orzecznika. ZUS wydaje wówczas decyzję o braku prawa do zasiłku (za ten okres).

Według danych Zakładu w pierwszym półroczu 2025 r. było ponad 157,9 tys. kontroli orzekania o czasowej niezdolności, z czego 6,7 tys. spraw zakończyło się wystawieniem zaświadczenia korygującego. Kwota oszczędności to 5,6 mln zł.

Druga kontrola polega na ustaleniu, czy ubezpieczony w okresie orzeczonej niezdolności do pracy wykorzystuje zwolnienie lekarskie zgodnie z jego przeznaczeniem, czy na przykład nie pracuje lub nie wykonuje innych czynności, które są niezgodne z zaleceniami lekarza i mogą utrudnić powrót do zdrowia. Jeśli ubezpieczony nieprawidłowo wykorzystuje zwolnienie lekarskie, ZUS wstrzymuje wypłatę świadczenia. A jeżeli świadczenie zostało już wypłacone, ubezpieczony musi je zwrócić.

Taką kontrolę wykonują pracownicy ZUS, ale także płatnicy składek, którzy zgłaszają do ubezpieczenia chorobowego powyżej 20 ubezpieczonych.

W pierwszym półroczu 2025 r. przeprowadzono 69,1 tys. kontroli, które wykazały, że 8,1 tys. osób nieprawidłowo wykorzystywało zwolnienie lekarskie. Z tego powodu wstrzymano zasiłki na kwotę 16,6 mln zł.

ZUS ujawnia liczne przypadki nieprawidłowego wykorzystywania zwolnień lekarskich. Wśród nich znalazła się osoba, która podczas zwolnienia zwiedzała kraje europejskie, inna świadczyła usługi fryzjerskie we własnym domu. Zasiłek straciła także kosmetyczka pracująca w salonie oraz mężczyzna dorabiający jako kierowca. Inny ubezpieczony masowo wystawiał ogłoszenia sprzedaży mebli, ubrań i biżuterii online, a kolejny - pobierając jednocześnie zasiłek i świadczenie rehabilitacyjne - wykonywał pomiary stanu wód na rzecz swojego zleceniodawcy.