Przywileje emerytalne to jeden z najtrudniejszych tematów dla polskich polityków. Decyzje dotyczące podwyższenia wieku emerytalnego negatywnie odbijają się na wynikach partii, a obietnice jego obniżenia mogą pozytywnie wpłynąć na słupki sondażowe. Dotyczy to także długo niedyskutowanego w naszym kraju wątku emerytur pomostowych.
Świadczenia te reguluje ustawa z 2008 roku. Po 23 latach od jej wejścia w życie sporo na polskim rynku pracy się zmieniło. Czy to czas na zmiany przywilejów?
Nowe przywileje emerytalne na nowe czasy
W tym temacie wypowiedziała się ostatnio w wywiadzie z Mateuszem Ratajczakiem szefowa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych prof. Gertruda Uścińska. - Nowe technologie odciążają liczne grupy zawodowe. Nasi rodzice i dziadkowie pracowali w erze zawodów fizycznych — mówiła Uścińska
— Kiedy popatrzymy na listę kilkudziesięciu zawodów wykonywanych w tak zwanych szczególnych warunkach, uprawniających do emerytury pomostowej, widać, że niektóre pozycje się zdezaktualizowały, właśnie dzięki postępowi technologicznemu — dodała prezes ZUS-u.
Zdaniem Uścińskiej niedługo zapewne zacznie się debata nad tym, czy uprawnienia emerytalne poszczególnych grup zawodowych są wciąż aktualne i pasujące do obecnych realiów gospodarczych i nowoczesnego rynku pracy.
Czym jest emerytura pomostowa?
Emerytura pomostowa to specjalne świadczenie, które przysługuje osobom, które pracowały w określonych ustawowo zawodach lub warunkach. Świadczenie to nie jest przyznawane z automatu – aby je dostać, należy złożyć dokumenty, na podstawie których ZUS określi, czy danej osobie przysługuje emerytura pomostowa.
- We wrześniu 2021 r. 36,9 tys. osób pobierało emeryturę pomostową. Plan finansowy Funduszu Emerytur Pomostowych na 2022 r. zakłada przeciętną miesięczną liczbę osób pobierających emeryturę pomostową na poziomie 41,1 tys. – poinformował money.pl rzecznik ZUS Paweł Żebrowski.
Komu przysługuje emerytura pomostowa?
Kto według ustawy z 2008 roku może ubiegać się o emeryturę pomostową? Ustawa określa bardzo szczegółowo, praca w jakich warunkach uprawnia do tego świadczenia. Regulacje dotyczą osób, które urodził się po 1 stycznia 1948 rok, ale też wykonywały prace w warunkach określonych ustawowo przed 1 stycznia 1999 roku i po 31 grudnia 2008 roku. Oczywiście takie osoby muszą mieć ukończone 60 lat w przypadku mężczyzn i 55 lat w przypadku kobiet oraz musiały płacić składki przez 25 lub 20 lat.
Czym jest praca w szczególnych warunkach?
Prace w szczególnych warunkach to prace związane z czynnikami ryzyka, które z wiekiem mogą z dużym prawdopodobieństwem spowodować trwałe uszkodzenie zdrowia, wykonywane w szczególnych warunkach środowiska pracy, determinowanych siłami natury lub procesami technologicznymi, które mimo zastosowania środków profilaktyki technicznej, organizacyjnej i medycznej stawiają przed pracownikami wymagania przekraczające poziom ich możliwości, ograniczony w wyniku procesu starzenia się jeszcze przed osiągnięciem wieku emerytalnego, w stopniu utrudniającym ich pracę na dotychczasowym stanowisku; wykaz prac w szczególnych warunkach określa załącznik nr 1 do ustawy.
Emerytura pomostowa dla operatorów reaktorów jądrowych
Możliwość wcześniejszego przejścia na emeryturę, bo tym tak naprawdę jest emerytura pomostowa, przysługuje m.in. osobom pracującym bezpośrednio przy ręcznej obróbce wykańczającej odlewy: usuwanie elementów układu wlewowego, ścinanie, szlifowanie powierzchni odlewów oraz ich malowanie na gorąco, bezpośrednio przy kuciu ręcznym w kuźniach, bezpośrednio przy ręcznym załadunku lub wyładunku pieców komorowych wyrobami ogniotrwałymi czy przy ręcznym układaniu na gorąco nawierzchni z mieszanek mineralno-bitumicznych.
To tylko część wymienionych warunków. Jak widać, dotyczy to prac w naprawdę ciężkich warunkach w zakładach przemysłowych. Można wręcz stwierdzić, że dotyczą one w dużej mierze zawodów, które powoli odchodzą do historii. Tak jak w przypadku górnictwa, które zgodnie z planami UE, zostanie wygaszone w najbliższych dekadach.
Emerytury pomostowe przysługują także pilotom, kontrolerom ruchu czy członkom ekip ratowniczych. Co ciekawe, o świadczenie pomostowe mogą ubiegać się operatorzy reaktorów jądrowych. Zapytaliśmy ZUS, czy ktokolwiek pobierał z tego tytułu świadczenie. W końcu na terenie Polski nie mamy żadnej elektrowni jądrowej. Czekamy na odpowiedź w tej sprawie.
Eksperci nie widzą sensu dla emerytur pomostowych. "Żyjemy w nowej rzeczywistości"
Jak ma wyglądać przyszłość emerytur pomostowych? Czy jest sens zmieniać ustawę i przedłużać jej działanie? Zdaniem Wojciecha Nagela, członka rady nadzorczej ZUS z ramienia Business Centre Club, który był również członkiem komisji przygotowującej ustawę o tym świadczeniu, nie należy w ogóle dyskutować na temat zmian w tym zakresie.
- Ponowne otwieranie tematu emerytur pomostowych, w szczególności postulaty, żeby to był system "niewygasający", moim zdaniem nie uwzględniają faktu, że gospodarka się zmienia, zmieniają się zawody i specjalizacje. Pamiętajmy, że jesteśmy wciąż opóźnieni w stosunku do innych krajów rozwiniętych technologicznie, nowej rzeczywistości gospodarczej. W mojej opinii nie ma powrotu do kluczowej zmiany ustawy, ponieważ w ciągu 20 lat w gospodarce zmieniło się prawie wszystko — mówi money.pl ekspert BCC.
Związki nie chcą wygaszania ustawy o emeryturach pomostowych
Taki postulat w lutym 2021 roku zgłosiło OPZZ. Związkowcy domagają się doprowadzenia do nadania prawa do emerytury pomostowej bez względu na datę rozpoczęcia pracy w szczególnych warunkach lub pracy o szczególnym charakterze.
- Zmienia się środowisko pracy, zmienia się forma świadczenia pracy, zmienia się wszystko, jeżeli chodzi o to, jak wyglądało świadczenie pracy kiedyś, a jak wygląda teraz. Odchodzi stary przemysł i jest on zastępowany przez nowe technologie. Moim zdaniem emerytury pomostowe powinny być, tak jak do tej pory, systemem wygasającym dla osób, które są jeszcze w tych starych przemysłach. Krąg ten zawęża się także ze względów demograficznych – mówi nam Nagel.
Z kolei Antoni Kolek z Instytutu Emerytalnego jest zdania, że jakiekolwiek pomysły na obniżanie wieku emerytalnego to bardzo zły pomysł.
- Polski system emerytalny się zmienił. Zmienił się także rodzimy rynek pracy. W związku z tym wszelkie rozważania, czy mamy obniżać wiek emerytalny, są błędne i złe. Oczywiście są osoby w wieku ponad 50 lat, które są w złym stanie zdrowia, nie mogą znaleźć pracy i dla nich można opracować jakieś przejściowe rozwiązania — przekonuje Kolek.
Według niego system emerytalny powinien być o wiele prostszy, a kolejne wyjątki sprawiają, że staje się on po prostu bardzo skomplikowany.
- Natomiast co do zasady, jeżeli projektujemy długoterminowo system emerytalny, to nie powinien on zawierać żadnych emerytur pomostowych czy stażowych. System ten powinien być prosty i opierać się na algorytmie — ile odłożę, tyle w przyszłości otrzymam. Wiek emerytalny powinien być wydłużany — kończy specjalista Instytutu Emerytalnego.