Polska ma za mało schronów. Rząd przyspiesza. Oto co szykuje

Ostatni nalot rosyjskich dronów na Polskę z jednej strony rozbudził dyskusje o możliwych reakcjach wojska, z drugiej sprowokował powrót debaty o sytuacji dotyczącej ochrony ludności. W tej chwili trwa kontrola około 4 tys. obiektów, które są schronami lub mogą pełnić podobną funkcję. Jest ona prowadzona przez strażaków i organy nadzoru budowlanego.

Poprzednie sprawdzenie odbyło się w 2023 r. Wynikało z niego, że w ok. 2 tys. obiektów może się ukryć ponad 300 tys. osób. Do tego jest blisko 9 tys. miejsc ukrycia dla ponad 1,1 mln osób. Wytypowano w sumie 224 tys. miejsc doraźnego schronienia.

Pewne jest, że miejsc schronienia w Polsce jest jak na lekarstwo. Z zeszłorocznego raportu Najwyższej Izby Kontroli wynika, że w 2021 roku w żadnym z województw nie byłoby schronów dla więcej niż 10 proc. ludności danego województwa. Przykładowo na Mazowszu były miejsca dla zaledwie 2 proc. ludności, a na Lubelszczyźnie - 5 proc.

Nowela ma być gotowa na przełomie września i października. I już wiadomo, że będzie ona miejscami dość krytyczna, jeśli chodzi o propozycje Komisji Europejskiej dotyczące tzw. wieloletnich ram finansowych na lata 2028-2035. - Fasadowo to dobry budżet, ale im bardziej się wgryziemy, tym więcej widać w nim pułapek - przyznaje nasz rządowy rozmówca. Dla Polski to ostatni budżet, z którego w większym stopniu skorzysta, niż do niego dołoży.

Ogólnie rzecz biorąc, koncepcja przedstawiona przez KE zakłada istnienie trzech głównych działów. W pierwszym są takie kwestie jak polityka spójności, rolnictwo czy Społeczny Fundusz Klimatyczny. Drugi dotyczy konkurencyjności i innowacji. Trzeci to tzw. działania zewnętrzne UE, w tym kwestia Ukrainy.

Pieniędzy ogólnie jest mniej, bo trzeba będzie zacząć spłacać dług covidowy - 20-25 mld euro rocznie. Dlatego będzie wiele emocji wokół nowych dochodów własnych oraz priorytetów. Więcej kasy pójdzie na konkurencyjność, innowacyjność i obronność. Natomiast spójność i rolnictwo, jak wcześniej zabierały dwie trzecie całkowitych wydatków, tak pod koniec 2028 roku mają stanowić już tylko ponad 40 proc. - zauważa jeden z naszych rozmówców zbliżonych do KE.

Teraz, jak wynika z informacji money.pl, MSWiA myśli o nowelizacji ustawy o ochronie ludności, by przyspieszyć budowę schronów i innych tego typu obiektów, ale także zbiorników.

Chcemy szybko wyjść z projektem, może jeszcze w tym miesiącu - słyszymy w resorcie spraw wewnętrznych i administracji.

W projekcie mogą znaleźć się dwa istotne rozwiązania.

Po pierwsze zmiana dotycząca finansowania, która polega na wprowadzeniu możliwości nie rocznego, a wieloletniego finansowania na zasadzie np. pięcioletnich programów.

- Chodzi o rozłożenie finansowania na wiele lat, optymalnym rozwiązaniem byłoby także wprowadzenie rozwiązania, że w takich programach środki nie wygasają pod koniec roku budżetowego, ale na to pewnie nie zgodzi się minister finansów - zauważa jeden z naszych rozmówców. Chodzi o to, że zgodnie z ustawą o finansach publicznych niewydane w danym roku środki, poza wyjątkami, nie przechodzą na kolejny rok. Nasz rozmówca uważa, jednak, że już wprowadzenie programów wieloletnich pozwalałoby na skuteczne przesuwanie pieniędzy między różnymi inwestycjami w danym roku.

Druga zmiana miałaby dotyczyć uproszczenia procedur co miałoby przyspieszyć inwestycje.

Dziś albo trzeba przejść całą ścieżkę biurokratyczną, albo prosić o pomoc MON, żeby zakwalifikował inwestycję jako związaną z obronnością, a to trwa - podkreśla nasz rozmówca.

Chodzi m. in o przyjętą niedawno przez parlament ustawę o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji strategicznych oraz kluczowych inwestycji w zakresie potrzeb obronności państwa i bezpieczeństwa publicznego.

MON-owska specustawa wprowadziła, podobnie jak we wcześniejszych rozwiązaniach, specjalny uproszczony tryb inwestycyjny. W praktyce oznacza to wydawanie jednej zespolonej decyzji administracyjnej o zezwoleniu na realizację strategicznej inwestycji w zakresie potrzeb obronności państwa (DRSI). Decyzję wydaje wojewoda w ciągu 90 dni od dnia złożenia wniosku przez inwestora, zawiera ona ustalenia lokalizacyjne, wymagania dotyczące ochrony uzasadnionych interesów osób trzecich, a także może zatwierdzać podział nieruchomości czy projekt budowlany.

Teraz MSWiA myśli o tym, żeby podobne rozwiązanie znalazło się w nowelizacji ustawy.

Nasz rozmówca nie wyklucza, że przy okazji pojawi się także wyłączenie w takich przypadkach z prawa zamówień publicznych.

Każdy projekt, który zwiększa bezpieczeństwo Polaków jest dobry. Uchwalając ustawę mieliśmy świadomość, że będzie zapewne zmieniana. Jesteśmy gotowi do prac, jeśli projekt wpłynie do Sejmu - mówi Konrad Frysztak, wiceszef sejmowej komisji administracji i sprawa wewnętrznych.

Zapewne w tym przypadku polityczny gorący podział powinien zejść na dalszy plan i mniej prawdopodobny jest sprzeciw opozycji czy weto prezydenta. Tym bardziej, że szefem jego gabinetu jest Paweł Szefernaker, były szef MSWiA.

Nowelizacja może rozwiązać tylko część problemów dotyczących budowy nowych obiektów czy znaczącego remontu już istniejących. Np. warszawski ratusz narzeka, że nadal nie ma jeszcze wszystkich aktów prawnych wymaganych obecną ustawą: - Do ustawy wydano 14 rozporządzeń, a brakuje 15-go. Brakujące dotyczy warunków technicznych, bez czego trudno zacząć budowę czy modernizację jakichkolwiek budowli ochronnych. Bez tego nie można określić statusu metra. Przydałoby się zakończyć proces legislacyjny dotyczący ustawy - słyszymy w ratuszu.

Swoje dorzucają też samorządowcy zrzeszeni w Związku Miast Polskich. Ich wątpliwości wzbudziło rozdzielanie środków z Programu Ochrony Ludności i Obrony Cywilnej na lata 2025-2026. Wskazują, że w różnych województwach stosuje się odmienne zasady i kryteria rozdziału środków - od obiektywnych (np. liczba ludności) do "całkowicie uznaniowych". Z kolei w niektórych województwach wymaga się od miasta czy gminy udziału własnego w finansowaniu zgłaszanych działań i projektów, na podstawie ogólnej zasady dotyczącej dotacji dla jednostek samorządu terytorialnego wg art. 128 ustawy o finansach publicznych, "mimo że sam ten przepis wskazuje możliwość odmiennego uregulowania w innych ustawach".

Stąd apel ZMP skierowany do MSWiA o ujednolicenie standardów dystrybucji pieniędzy, a także o "pilną interwencję w sprawie konieczności przestrzegania przepisu art. 154 ust. 6 ustawy o ochronie ludności i obronie cywilnej, zgodnie z uzgodnionym z MSWiA ustaleniem o finansowaniu 100 proc. kosztów realizowanych zadań".

Zamiary resortu spraw wewnętrznych wpisują się w konsultowaną właśnie średniookresową strategię rozwoju kraju, która dotyka także kwestii budowy kompleksowego, nowoczesnego systemu ochrony ludności. Zakłada on budowę systemów reagowania i komunikacji na wypadek zagrożeń; edukacja obywateli; inwestycje w schrony i infrastrukturę krytyczną.

Pieniądze na budowę miejsc schronienia mogą pochodzić z różnych źródeł m.in. z Funduszu Bezpieczeństwa i Obronności, który powstał na bazie funduszy z KPO, ma on dysponować kwotą 25 mld zł.

Grzegorz Osiecki i Tomasz Żółciak, dziennikarze money.pl