W polskim systemie prawnym są tzw. testamenty szczególne. Obecnie wyróżniamy trzy rodzaje takich dokumentów: ustny, wojskowy oraz podróżny. Resort sprawidliwości pracuje jednak na zmianami w prawie spadkowym, które mają wprowadzić testament ustnego audiowizualnego.
Zgodnie z planowanymi zmianami, miałby on być utrwalony np. w postaci nagrania wideo. W odróżnieniu od jego "zwykłej" formy, testament ustny audiowizualny będzie można sporządzić bez konieczności angażowania świadków. W opisie projektu czytamy: "postęp technologiczny spowodował, że możliwe stało się sporządzanie testamentów ustnych za pomocą urządzeń audiowizualnych, takich jak nagrania wideo lub głosu spadkodawcy".
Dalsza część artykułu pod materiałem wideo
Z uwagi na "ryzyko sfałszowania tego typu testamentów, na przykład za pomocą sztucznej inteligencji, nie będzie on zaliczany do formy zwykłej, a szczególnej". To "sąd zbada stan świadomości i swobody testatora w chwili testowania".
Pomysł resortu kierowanego przez Adama Bodnara budzi jednak wiele kontrowersji. Zdaniem ekspertów forma testamentu może prowadzić do nadużyć i przyczynić się do wydłużenia postępowań sądowych.
- W mojej ocenie w całej inicjatywie wprowadzenia testamentu audiowizualnego, poza ogólnikami dotyczącymi postępującej cyfryzacji i zagrożeniem nagłej śmierci, nie przedstawiono żadnej konkretnej ratio legis (cel danego przepisu prawnego) takiej propozycji - mówi w rozmowie z portale interia.pl Radosław Wiśniewski, adwokat w kancelarii Wardyński i Wspólnicy sp.k. - Ja również nie jestem w stanie zidentyfikować rzeczywistych korzyści i powodów, dla których warto byłoby rozważać tego rodzaju inicjatywę, wobec zagrożeń, jakie wiążą się z tego rodzaju nową formą testamentu - dodał.
Podobnego zdania jest adwokat Michał Sankowski. - Wątpliwości budzi brak zapewnienia spadkodawcy swobody w podejmowaniu decyzji co do swojego rozrządzenia na wypadek śmierci - przyznaje w rozmowie z serwisem. - Jeżeli bowiem osoba będąca beneficjentem takiego testamentu jest jednocześnie osobą rejestrującą obraz i dźwięk, łatwo wyobrazić sobie pielgrzymki krewnych do spadkodawcy znajdującego się na łożu śmierci, chcących za pomocą np. telefonów komórkowych nagrać korzystne dla siebie oświadczenie testamentowe.
Szczególny testament będzie ważny 3 miesiące
Zmiany będą dotyczyć także ważności testamentów szczególnych. Obecnie zachowują one moc przez maksymalnie 6 miesięcy od ustania okoliczności, które uzasadniały sporządzenie takiego testamentu. Projekt Ministerstwa Sprawiedliwości skraca ten czas do 3 miesięcy (1 miesiąca w przypadku testamentu audiowizualnego).
Proponowane zmiany w prawie spadkowym zaostrzą przesłanki umożliwiające sporządzenie testamentu ustnego. Nowe rozwiązania mają zminimalizować ryzyko fałszowania tego rodzaju testamentów.
Testament ustny będzie można sporządzić jedynie w sytuacjach, w których sporządzenie testamentu w formie pisemnej jest niemożliwe lub znacznie utrudnione z powodu wystąpienia szczególnych i nagłych okoliczności (np. nagła poważna choroba). Dodatkowo będzie musiała istnieć obawa rychłej śmierci osoby sporządzającej testament. Projekt Ministerstwa Sprawiedliwości łączy te dwie przesłanki – dotychczas do sporządzenia testamentu ustnego musiała zaistnieć jedna z nich.
Do Kodeksu cywilnego wprowadzona zostanie także instytucja testamentu wojskowego. Tę formę testamentu dotychczas regulowało rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej. Zmiana sprawi, że wszystkie formy testamentu będą uregulowane w Kodeksie cywilnym. Dotychczas istniały wątpliwości konstytucyjne odnośnie do tego, czy testament wojskowy powinno regulować rozporządzenie. Ponadto zlikwidowany zostanie testament podróżny, gdyż taka forma testamentu znajdowała niewielkie zastosowanie w praktyce.