Wiele kontroli podatkowych wlecze się w Polsce miesiącami, a nawet latami. Tymczasem przepisy jasno regulują, ile może trwać kontrola podatkowa w danej firmie - dla mikroprzedsiębiorców jest to np. 12 dni roboczych w ciągu całego roku.
Naczelny Sąd Administracyjny dał przedsiębiorcom do ręki nową broń w walce z urzędami skarbowymi. Drzwi otworzyła jedna z warszawskich spółek, która stoczyła z fiskusem długą batalię sądową.
Poszło o limity czasowe kontroli. Urzędnicy skarbówki weszli do firmy 12 listopada 2013 r., by sprawdzić rejestry VAT za cały 2008 r. Zamiast ustawowych 12 dni roboczych, sprawdzanie dokumentów przeciągnięto na dwa kolejne miesiące. Zarząd spółki poskarżył się na uciążliwość kontroli, jednak naczelnik urzędu uznał, że ustawowego terminu nie przekroczono, gdyż kontrolerzy byli fizycznie u przedsiębiorcy łącznie przez 9 dni.
Urząd argumentował ponadto, że w przepisach nie jest wprost wskazane, że kontrola musi odbywać się w trybie ciągłym, tj. dzień po dniu. Zatem kontrolerzy mogą wychodzić z firmy i do niej powracać, kiedy chcą.
Z taką interpretacją prawa nie zgodził się jednak Naczelny Sąd Administracyjny. Przypomniał on, że przepisy przede wszystkim chronią przedsiębiorcę przed zbyt długim prowadzeniem kontroli jego działalności.
"Istotą tego przepisu była ochrona przedsiębiorcy przed uciążliwościami dla bieżącej działalności spowodowanymi przez organ kontroli, jego obecność i wykonywane czynności, co nie zachodzi wtedy, gdy czynności kontrolne nie są wykonywane w jego siedzibie lub miejscu prowadzenia działalności gospodarczej" - czytamy w uzasadnieniu wyroku.
NSA zauważył też, że skutek wykładni, którą stosował urząd skarbowy, mógł być taki, że kontrola u mikroprzedsiębiorcy mogła trwać nawet przez 12 miesięcy od jej wszczęcia, po jednym dniu roboczym w każdym miesiącu.
W tym czasie organ kontroli mógł wykonywać wszystkie przypisane mu czynności, takie jak: żądanie wydania akt, ksiąg i dokumentów związanych z przedmiotem kontroli, zebranie i zabezpieczenie dowodów, legitymowanie osób, przesłuchanie świadków i samego przedsiębiorcy, żądanie wyjaśnień, tłumaczeń dokumentów na język polski itp.
"Prawidłowa wykładnia przepisu jest taka, że do czasu trwania kontroli zalicza się kolejne dni robocze przypadające od dnia rozpoczęcia kontroli, a nie tylko te, kiedy kontrolerzy przebywali u przedsiębiorcy" – podsumował sąd.
Wyrok zapadł w lutym, czyli tuż przed zamrożeniem sądów, spowodowanym koronawirusem. Dopiero teraz więc - jak informują nas prawnicy - firmy zaczynają się na niego powoływać w swoich sprawach. Czy to oznacza, że fiskus będzie teraz przegrywał sprawę za sprawą?
Wyrok pomoże, ale nie obowiązuje w każdym przypadku
Zdaniem dr. Remigiusza Stanka, partnera w Stanek Legal, eksperta ds. postępowań podatkowych BCC, orzeczenie to, mimo że jest wydane w indywidualnej sprawie, ma dla podatników przełomowe znaczenie i niesie daleko idące skutki prawne.
Po pierwsze kontrola podatkowa u mikroprzedsiębiorcy może trwać jedynie 12 kolejnych dni roboczych.
Co ważniejsze, jeśli kontrola skarbowa trwa znacznie dłużej, niż wynosi ustawowy limit - np. przez rok - urząd nie będzie mógł wszcząć postępowania podatkowego przeciwko takiemu przedsiębiorcy.
Jak przypomina dr Stanek, art. 165b Ordynacji podatkowej stanowi, że postępowanie podatkowe może zostać wszczęte najpóźniej po upływie 6 miesięcy po zakończeniu kontroli.
- Jeśli kontrola trwała rok, nie ma podstaw do wszczęcia postępowania. To z kolei oznacza dalsze skutki w postaci nieważności zebranego materiału dowodowego i nieważność wydanej decyzji - ocenia mec. Stanek.
Z opinią eksperta co do zasady zgadza się Alicja Sarna, wiceprzewodnicząca Grupy Polityki Podatkowej Rady Podatkowej Konfederacji Lewiatan.
- Kontrole u mikroprzedsiębiorców mogą trwać maksymalnie 3 tygodnie, a trwają zwykle po 4-5 miesięcy i dłużej. Orzeczenie NSA wskazuje, że po upływie 12 dni roboczych dowody, które będą dołączane przez urząd w sprawie, będą sprzeczne z prawem, czyli nielegalne - uważa doradczyni podatkowa.
Sarna uważa, że rozstrzygnięcie sądu walczy z opresyjnością aparatu skarbowego, ale zaznacza, że wyrok nie stanowi prawa powszechnego. - Sądy są niezależne i niezawisłe, będą oceniać każdą sprawę indywidualnie - uczula.
Również Ministerstwo Finansów nie chce komentować wyroku NSA, gdyż zapadł on w indywidualnej sprawie.
Biuro prasowe resortu podkreśla przy tym, że limity czasu trwania kontroli u przedsiębiorców, określone w ustawie, mają zastosowanie wyłącznie w kontroli podatkowej. Natomiast w kontroli celno-skarbowej limity te są wyłączone.
"Należy pamiętać, że ustawa Prawo Przedsiębiorców wskazuje szereg wyjątków, które określają, w jakich sytuacjach nie stosuje się limitów dotyczących czasu trwania kontroli" - czytamy w przesłanym do redakcji komunikacie prasowym.
Przykład? Limitów czasowych nie stosuje się, gdy np. celem kontroli jest zabezpieczenie dowodów popełnienia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego albo zbadanie zasadności zwrotu VAT.
Przedłużenie czasu trwania kontroli możliwe jest także, jeżeli w toku kontroli zostanie ujawnione zaniżenie zobowiązania podatkowego w odpowiedniej kwocie albo w przypadku ujawnienia faktu niezłożenia deklaracji pomimo takiego obowiązku.
Wówczas jednak przedłużenie czasu trwania kontroli nie może przekroczyć dwukrotności czasu wynikającego z ustawy (u mikroprzedsiębiorców będą to zatem maksymalnie 24 dni robocze).