Straże miejskie (SM) działające w miastach wojewódzkich we właściwy sposób realizowały zadania - zarówno ustawowe, jak i te wskazane przez organy samorządu terytorialnego, wynika z kontroli przeprowadzonej przez Najwyższą Izbę Kontroli. NIK podkreśla jednak, że efektywność realizacji zadań była zróżnicowana. Ponadto część straży nie monitorowała stopnia realizacji wykonywanych zadań, co osłabia skuteczność nadzoru samorządów, a także możliwość skutecznej reakcji na negatywne zjawiska. Straże dobrze rozpoznawały za to potrzeby i oczekiwania lokalnych społeczności oraz skutecznie współpracowały z innymi służbami, w tym z policją.
"W ocenie NIK, minister spraw wewnętrznych i administracji powinien doskonalić koncepcję funkcjonującego od kilku lat dobrowolnego Programu Standaryzacji Straży Gminnych. To dobre narzędzie do poprawy skuteczności działania straży, gdyż wymusza pomiar dokonań i skłania do porównania z innymi strażami. NIK wnioskuje także do Rady Ministrów o podjęcie inicjatywy ustawodawczej w celu wprowadzenia do ustawy o strażach gminnych przepisu, który umożliwiałby zwolnienie ze szkolenia podstawowego osoby posiadające odpowiednie przygotowanie do pracy w straży (np. byłych policjantów), niezależnie od formy zatrudnienia" - czytamy w kluczowych wnioskach z raportu.
Ponadto NIK zbadał szereg aspektów funkcjonowania SM w miastach.
Wykazał m.in. że największy udział w stwierdzonych przez Straże wykroczeniach (62%) miały wykroczenia przeciwko bezpieczeństwu i porządkowi w komunikacji. Wykroczenia zawarte w ustawie o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi stanowiły 14% ujawnionych wykroczeń, wykroczenia przeciwko urządzeniom użytku publicznego 8%, przeciwko porządkowi i spokojowi publicznemu 7,1%, a wykroczenia zawarte w ustawie o utrzymaniu czystości i porządku w gminach 2,7%.
W 5 z 16 straży (w Warszawie, Szczecinie, Poznaniu, Lublinie i Kielcach) kontrolerzy NIK stwierdzili przypadki nieefektywnego wykorzystania pojazdów służbowych. Występujące w badanym okresie przypadki niskiej gotowości technicznej pojazdów oraz niskie współczynniki ich wykorzystania wskazują na konieczność optymalizacji sposobu zarządzania posiadaną flotą pojazdów. Jest to szczególnie istotne w kontekście konieczności ponoszenia stałych kosztów związanych z jej utrzymaniem.
W większości straży miejskich (15 spośród 16 kontrolowanych) zorganizowano pracę w systemie całodobowym, w tym w dni powszednie i święta. Jedynie Straż Miejska w Zielonej Górze wykonywała swe czynności od poniedziałku do piątku w godz. od 7 do 22, nie zapewniając tym samym - według NIK - ciągłości reagowania na naruszenia porządku publicznego.
Badanie bezpośrednie przeprowadzone na próbie zgłoszeń mieszkańców wykazało, że we wszystkich przypadkach w strażach zostały podjęte prawidłowe działania (np. wysłano patrol, przekazano informację do odpowiednich służb) w celu załatwiania zgłoszenia. We wszystkich strażach zgłoszenia były rejestrowane, przy czym tylko w czterech strażach zapewniono systemowy monitoring czasu reakcji na zgłoszenie, w kolejnych ośmiu istniała możliwość jego pomiaru (choć nie w jednolity sposób), a w czterech brak było takiej możliwości. Zdaniem NIK, systematyczny i jednolity pomiar w tym zakresie warunkuje skuteczne zarządzanie zasobami kadrowymi i materiałowymi, i ma wpływ na zwiększenie poziomu bezpieczeństwa obywateli, podkreślono.
NIK, poza jednym, nie stwierdziła przypadków niezrealizowania przypisanych straży miejskiej zadań.
Największa liczba interwencji przeliczeniowych (liczona jako iloczyn liczby wyników działań straży objętych ewidencją i wag im przypisanych), charakteryzująca wydajność w organizacji straży przypadała na jednego strażnika w: Szczecinie (2005), Warszawie (1977), Wrocławiu (1970), Krakowie (1834) i Poznaniu (1740). Przy czym należy zwrócić uwagę, że Szczecin, Warszawa i Wrocław poprawiają swoje statystyki wysokim odsetkiem wykroczeń ujawnionych urządzeniami rejestrującymi prędkość pojazdów. Znacznie mniej interwencji przypada na strażnika w Zielonej Górze (559) i Rzeszowie (974).
Największe środki finansowe, spośród wybranych do badania 16 miast wojewódzkich, przeznaczało na utrzymanie straży m.st. Warszawa. Średnio rocznie Warszawa wydatkowała blisko 130 mln zł, tj. ponad cztery razy więcej niż drugi w kolejności Kraków (średnio rocznie ok. 30 mln zł.) i ponad 77 razy więcej niż Zielona Góra (średnio rocznie ok. 1,7 mln zł).
Najistotniejszy z punktu widzenia mieszkańców (płatników podatków, z których m.in. straże są finansowane) jest wskaźnik kosztów przypadających na jednego mieszkańca. Zdecydowanie najwyższy jest on w Warszawie (ponad 75 zł). Mieszkańca Zielonej Góry straż kosztowała najmniej - nieco ponad 14 zł. W większości pozostałych przypadków koszt utrzymania straży na jednego mieszkańca kształtował się w przedziale 30-40 zł.
