Nowe wyzwania finansowe po przejściu na emeryturę
Po przejściu na emeryturę większość świeżo upieczonych świadczeniobiorców spotyka przykra niespodzianka w postaci znacznie niższych wpływów do budżetu. Mało kto otrzymuje świadczenie w wysokości ostatniego wynagrodzenia. Polski Fundusz Rozwoju, na podstawie danych Instytutu Emerytalnego, wskazuje, że w 2010 roku stopa zastąpienia, czyli stosunek wysokości przyszłej emerytury do ostatniej pensji, sięgała 62,2 proc. Oznacza to, że emerytura stanowiła nieco ponad 60 proc. średniego wynagrodzenia danego emeryta. Jednak już w 2015 roku stopa ta wyniosła 63,7 proc., w okresie obowiązywania podwyższonego wieku emerytalnego. W 2020 roku było to zaledwie 56,4 proc., a w 2022 roku – około 54 proc. Według prognoz w 2030 roku może to być tylko tylko 47,1 proc.
Natomiast Komisja Europejska w raporcie "Semestr europejski", w którym oceniła politykę gospodarczą każdego państwa członkowskiego UE, wskazała, że Polska szybko będzie się starzeć. KE zauważyła, że stopa zastąpienia spadnie nawet do około 25 proc., w 2060 roku. Raport OECD wskazuje na to samo i sugeruje zachęcanie seniorów do wydłużenia ich aktywności ekonomicznej.
Przejście na emeryturę oznacza dziś dla seniora pogodzenie się ze średnio prawie o połowę niższym dochodem. Jeśli ktoś zarabiał np. 4000 zł netto przed uzyskaniem prawa do świadczenia emerytalnego, to po przejściu na emeryturę będzie to już przeważnie tylko nieco ponad 2000 zł. Oczywiście to duże uproszczenie, bo kwota zależy od wielu czynników. Budżet domowy znacznie się skurczy, co stwarza realne problemy w odpowiednim rozdysponowaniu go na bieżące potrzeby seniorów i opłaty. Jak to zrobić?
Ocena aktualnej sytuacji finansowej i ustalanie celów na emeryturze
Na początku dobrym pomysłem będzie ocenienie, w jakiej aktualnej sytuacji się znajdujemy. Trzeba zorientować się co do tego, jakie mamy wydatki miesięczne związane z utrzymaniem siebie i mieszkania lub domu.
Później przychodzi czas na ustalenie celów na emeryturze. Dobrym pomysłem jest budowanie buforu bezpieczeństwa finansowego w postaci oszczędności, które mogą się przydać np. wtedy, gdy zepsuje się lodówka czy senior nagle zachoruje i będzie wymagał wyższych nakładów finansowych na leczenie. Cele na emeryturze mogą też obejmować przyjemności, np. długo odkładany wyjazd na wycieczkę zagraniczną czy rozwijanie swoich pasji.
Emerytalne oszczędzanie i inwestowanie – jak zabezpieczyć swoją przyszłość?
Czy ze świadczenia także można oszczędzać? Czy emeryt jest w stanie zbudować kapitał, który pozwoli mu na inwestowanie i wypracowanie pewnych zysków? Okazuje się, że tak, zwłaszcza jeśli zacznie o tym myśleć wcześniej. Już na etapie pracy zawodowej przyszli emeryci powinni zadbać o swoje finanse i odkładać pieniądze na "jesień życia". Można to robić samodzielnie, wpłacając pewne środki na konto oszczędnościowe lub lokaty terminowe, ale też można skorzystać z oferty funduszy emerytalnych, Indywidualnych Kont Zabezpieczenia Emerytalnego, Indywidualnych Kont Emerytalnych czy też z oferty Pracowniczych Planów Kapitałowych. Po przejściu na emeryturę dodatkowe środki z III filaru mogą pozwolić na spokojną przyszłość.
W trakcie przebywania na emeryturze trzeba tak zarządzać finansami, by oszczędzanie nadal było możliwe, choć może to być trudne. Nie wiadomo, co czeka nas w przyszłości. Być może senior będzie potrzebować środków na specjalistyczne leczenie. Jeśli więc może odkładać, choć niewielkie kwoty, powinien to robić.
Wydatki w okresie emerytalnym – jak skutecznie zarządzać budżetem?
Nawet jeśli w okresie swojej aktywności finansowej nie miałeś wypracowanych żadnych schematów zarządzania finansami osobistymi, warto je wdrożyć już po przejściu na emeryturę. Ważne jest kontrolowanie budżetu, zwłaszcza mocno ograniczonego, a z takim wyzwaniem boryka się wielu seniorów.
Pierwszym krokiem do skutecznego zarządzania budżetem będzie spisanie swoich miesięcznych przychodów, z tytułu emerytury i z innych źródeł, i kosztów stałych, jak czynsz, rachunki za wodę, prąd, gaz i telewizję, a także kosztów zmiennych, jakie ponosisz każdego miesiąca.
Dobrą praktyką jest w pierwszych miesiącach tworzenia budżetu domowego seniora spisywanie wszystkich dokonywanych wydatków miesięcznych i wydatków codziennych. Pomoże to w przyszłości w ich przeanalizowaniu i być może wskazaniu punktów, w których wydajesz za dużo, a mógłbyś na czymś zaoszczędzić.
Planuj z dużym wyprzedzeniem większe wydatki, które wiesz, że będziesz musiał ponieść. Być może masz do wymiany kuchenkę czy płytę grzewczą? Dach przecieka? Takie wydatki to duży koszt, ale jeśli będziesz odkładać, nawet niewielkie kwoty ze swojego comiesięcznego świadczenia, podołasz im.
Emerytura a zdrowie – koszty opieki medycznej i ubezpieczenia
Największym problemem emerytów jest nie tylko to, jak zarządzać ograniczonym budżetem, ale i to, że w grupie kosztów z czasem zaczynają się pojawiać kolejne pozycje związane z koniecznością leczenia. Wizyty u lekarzy w prywatnych gabinetach, badania, a także leki i zabiegi kosztują. Niestety, nie wszystko pokrywa Narodowy Fundusz Zdrowia, a nie każdy senior ma ubezpieczenie zdrowotne, z którego takie wydatki można realizować.
Jak zatem zorganizować koszty opieki medycznej? Nie jest to łatwe. Najlepiej by było jeszcze przed przejściem na emeryturę podpisać umowę ubezpieczenia zdrowotnego czy ubezpieczenia życia i dożycia, by móc liczyć na wsparcie ubezpieczyciela w trudnych momentach życia. Problem w tym, że emeryt ma ograniczone możliwości zawarcia takiej polisy, a przy tym musi wypełnić formularz ankiety medycznej. Przy chorobach przewlekłych ubezpieczyciele mogą odmówić zawarcia umowy.
Pozostaje więc odkładanie funduszy na leczenie lub ewentualne zabiegi w przyszłości. Dzięki takiemu budżetowi awaryjnemu, jeśli dojdzie do konieczności wydatkowania takich kwot, będziesz mieć odpowiednie środki.
Odpowiednie korzystanie z zasiłków i świadczeń emerytalnych
Skromna emerytura nie musi być jedynym źródłem dochodów seniorów. Musisz wiedzieć o swoich prawach do ewentualnych zasiłków i dodatkowych świadczeń emerytalnych. ZUS wypłaca okresowo 13. emeryturę, a dla niektórych, najmniej zarabiających również tzw. czternastkę. To dodatkowe pieniądze, które mogą podreperować budżet.
Prócz tego możesz mieć prawo do takich świadczeń jak:
- dodatek pielęgnacyjny – dla seniorów w wieku od 75 lat lub dla tych, którzy są całkowicie niezdolni do pracy i samodzielnej egzystencji. Od marca 2023 roku wynosi 294,39 zł;
- zasiłek pielęgnacyjny – dla osób w wieku powyżej 75 lat, mający pomóc w częściowym pokryciu kosztów wynikających z konieczności zapewnienia opieki osobie, która jest niezdolna do samodzielnej egzystencji, w 2023 roku wynosił on 215,84 zł;
- dodatek osłonowy – przysługuje osobom, które o niego wnioskują i spełniają kryterium dochodowe w wysokości 2100 zł brutto w przypadku osób samotnych i 1500 zł brutto dla osób posiadających rodzinę; wynosi 400 zł rocznie dla samotnych, 600 zł dla gospodarstw 2-3-osobowych, 850 zł dla gospodarstw 4-5-osobowych i 1150 zł dla większych rodzin;
- zasiłek celowy – przyznawany dla niemających wystarczających środków na zaspokojenie niezbędnych potrzeb życiowych, jak żywność, leki czy opał; w 2022 roku wynosił maksymalnie 776 zł dla samotnych i 600 zł dla osób w rodzinie i był świadczeniem jednorazowym;
- świadczenie dla wdowy lub wdowca – po śmierci osoby pobierającej emeryturę jej rodzina może otrzymać ostatnie świadczenie niezrealizowane, jeśli pieniądze nie zostały wcześniej wypłacone;
- dodatek kombatancki – dla emerytów i rencistów z tytułem kombatanta – od 1 marca to kwota 291,83 zł;
- dodatek za tajne nauczanie – dla osób, które były nauczycielami i prowadziły tajne nauczanie, w 2023 roku świadczenie wynosiło 256,44 zł.
Praca na emeryturze – konieczność czy wybór?
W Polsce od kilku lat rośnie liczba pracujących emerytów, o ile tylko ich zdrowie na to pozwala. Z analiz rządowych i tych podejmowanych przez Główny Urząd Statystyczny wynika, że czynnikiem wpływającym na decyzję o kontynuowaniu aktywności zawodowej na emeryturze jest wskaźnik trwania w zdrowiu i kwestie finansowe.
W październiku 2022 roku według danych Ministerstwa Rodziny i Polityki Społecznej w Polsce było 815,9 tys. osób z ustalonym prawem do emerytury, podlegających jednocześnie ubezpieczeniu zdrowotnemu z tytułu pracy zarobkowej. Osób podlegających ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowemu było 529,2 tys.
Dla wielu seniorów emerytura okazuje się stanowczo zbyt niska jak na potrzeby, jakie mają. Podejmują jednak często pracę zawodową także po to, by mieć zajęcie, móc przebywać wśród ludzi i nie popaść w depresję spowodowaną odizolowaniem społecznym.
Radzenie sobie z inflacją i zmianami na rynkach finansowych na emeryturze
Na emeryturze ciężko jest sobie radzić z drożyzną. Od 2022 roku diametralnie wzrosła wysokość inflacji, która w pewnym momencie zbliżała się nawet do 20 proc. Emeryci cierpią na tym najbardziej, ponieważ często nie mają środków na pokrycie podstawowych potrzeb.
Z danych zgromadzonych w Rejestrze Dłużników BIG InfoMonitor i w bazie informacji kredytowych BIK wynika, że seniorzy muszą się zadłużać. Kwota zaległości osób po 65. roku życia w czerwcu 2022 roku zbliżała się do 10,4 mld zł, czyli o 1 mld zł więcej niż w marcu 2020 roku. Ponad 60 proc. emerytów wskazuje, że najbardziej ich budżet domowy uszczuplają wydatki na leki, a inflacja w zasadzie w każdej kategorii produktów tylko pogłębia trudną sytuację finansową.
Kluczowe kroki do stabilnych finansów osobistych po przejściu na emeryturę.
Jakie są najważniejsze działania, jakie możemy podjąć po przejściu na emeryturę, by uzyskać stabilność finansów osobistych? Przede wszystkim trzeba świadomie i celowo zarządzać budżetem, wiedzieć, jakie mamy wydatki i w jakich ich kategoriach istnieją realne szanse na wypracowanie oszczędności. Ważne jest korzystanie z dodatków i zasiłków przysługujących seniorom i budowanie choć niewielkiej poduszki finansowej z odkładanych systematycznie środków.