Fiskus na żniwach. Liczba kontroli w górę o 200 proc. Oto kto trafia pod lupę

Podatek u źródła, a więc podatek od przekazywanych za granicę dywidend, należności licencyjnych i odsetek to obszar wzmożonej kontroli celno-skarbowych. W 2023 roku urzędy celno-skarbowe zakończyły w tym zakresie 202 kontrole, przy zaledwie 86 kontrolach w 2021 r., a więc jest to wzrost o ponad 235 proc. Kontroli jest nie tylko coraz więcej, ale są one coraz bardziej skuteczne.

Ustalenia wymiarowe za 2023 r. przekroczyły 650 mln zł. Średni domiar z jednej kontroli wzrósł z 684 tys. zł w 2021 do 3,2 mln zł. w 2023 r. Kontrole dotyczą przede wszystkim podatników, do których ma zastosowanie obowiązujący od 2022 r. tzw. mechanizm pay and refund, a więc firm, które przekazują za granicę do podmiotów powiązanych należności pasywne (dywidendy, odsetki, należności licencyjne) w kwocie powyżej 2 mln.

Nie spada również liczba kontroli w zakresie cen transferowych. W 2023 r. Krajowa Administracja Skarbowa zrealizowała ich 365, a więc prawie dokładnie tyle samo, co rok wcześniej, gdy było 366. Podmioty dalej typowane są do kontroli w oparciu, o dane przekazywane przez samych podatników w składanych deklaracjach TPR.

Jednakże w dalszym ciągu najpopularniejsze są kontrole w zakresie podatku VAT. Na zakończone 13 023 kontrole podatkowe, aż 7 053 dotyczyły podatku VAT, zaś na 7 186 kontroli celno-skarbowych, aż 4 082 dotyczyło podatku od towarów i usług. Kontrolowano głównie sprzedaż towarów o wysokiej wartości oraz tzw. branże wrażliwe, a więc paliwową, transportową, budowlaną oraz podmioty dokonujące istotnych zakupów usług niematerialnych.

Rośnie też skuteczność kontroli, które w 2023 roku osiągnęły poziom 97,9 proc., a w 2024 . – 98,6 proc. Organy mają bowiem coraz więcej nowoczesnych narzędzi wspierających typowanie do kontroli z wykorzystaniem analizy Big Data, danych z Systemu STIR monitorującego transakcje bankowe w czasie rzeczywistym, oraz dane z JPK_VAT i innych deklaracji podatkowych. Rośnie również zaangażowanie komórek wymiany informacji międzynarodowej (np. w ramach platformy EMPACT).

Chociaż może zastanawiać spadająca liczba kontroli w bieżącym roku. Według danych Ministerstwa Finansów od stycznia do czerwca wszczęto o 16 proc. mniej kontroli podatkowych niż w analogicznym okresie ubiegłego. Od stycznia do czerwca również pokontrolne wpłaty z kontroli podatkowej wyniosły dokładnie 312,580 mln zł., czyli o 19proc. mniej niż w analogicznym okresie ubiegłego roku.

Od kilku lat można zaobserwować wyraźny trend przechodzenia z form bardziej formalnych, czyli kontroli podatkowej i kontroli celno-skarbowej, na mniej formalne, jakimi są czynności sprawdzające.

Na ten element zwracała ostatnio uwagę Najwyższa Izba Kontroli w raporcie z 24 października 2024 r. Raport dotyczył prawidłowości działań niewyspecjalizowanych urzędów skarbowych w zakresie podatku CIT. Warto bowiem przypomnieć, że Polska administracja skarbowa składa się 400 urzędów skarbowych, z czego 379 to urzędy niewyspecjalizowanych, a 21 to urzędy wyspecjalizowane, obsługujące największych podatników, tj. z przychodami powyżej 3 mln euro. Jest ich ok. 40 tys.

Pozostali podatnicy podatku CIT są przypisani do urzędów skarbowych właściwych miejscowo, czyli tzw. niewyspecjalizowanych. Jest takich firm ok. 1 mln ale stanowią 96 proc. wszystkich podatników CIT. Odpowiadają jednak jedynie za 8 proc. deklarowanych przychodów i 13 proc. podatku należnego.

To właśnie zdaniem kontrolujących NIK mniejsze urzędy skupiają się głównie na czynnościach sprawdzających, które nie są wystarczające i nie mogą zastąpić kontroli podatkowych. W ramach czynności sprawdzających organ podatkowy nie może przeprowadzać innych dowodów niż dowody z dokumentów, np. zeznania świadków, informacje z instytucji finansowych, oględziny rzeczy i środków trwałych, czynności sprawdzające u kontrahenta.

W trakcie kontroli NIK ustalono bowiem, że 43 z tych urzędów (obsługujące prawie 19 tys. spółek) nie przeprowadziły przez 2,5 roku żadnej kontroli w CIT, a kolejne 57 przeprowadziło w tym okresie tylko po jednej kontroli. Dane pokazują, że w niewyspecjalizowanych urzędach skarbowych prowadzone są średnio dwie kontrole podatkowe CIT na 1 tys. podatników.

Powyższe dane pokazują więc, iż mimo rosnącej liczby kontroli ogółem, dla wielu podmiotów, zwłaszcza tych mniejszych wizyta urzędników skarbowych jest rzadkością. Z pewnością w dużym stopniu wynika to ze stosowania przez administrację skarbową zaawansowanych narzędzi do typowania do kontroli, niemniej jednak pojawia się coraz więcej głosów wskazujących na braki kadrowe w urzędach.

Małgorzata Samborska, doradca podatkowy