Odrzucenie a zrzeczenie się spadku - jakie są różnice?

Umowa o zrzeczenie się dziedziczenia zgodnie z prawem może być zawarta wyłącznie za życia potencjalnego spadkodawcy. Polega ona na podpisaniu wraz z przyszłym spadkobiercą ustawowym umowy o zrzeczeniu się spadku, której skutki obowiązywać będą dopiero w momencie śmierci spadkodawcy. Odrzucenie spadku to natomiast czynność prawna, która może być dokonana wyłącznie po śmierci spadkodawcy.

Umowa o zrzeczenie się dziedziczenia musi być zawarta w formie aktu notarialnego. Zrzekający się spadkobierca w przyszłości nie będzie miał żadnych praw do spadku, a więc nie będzie mu również przysługiwać prawo do zachowku. Co najważniejsze, uniknie ryzyka odziedziczenia długów.

Skutki zawarcia umowy wejdą w życie dopiero po śmierci spadkodawcy, a spadkobierca traktowany będzie tak, jakby nie dożył otwarcia spadku. Prawo do dziedziczenia nie przechodzi także na jego zstępnych (dzieci, wnuków, prawnuków), chyba że zostało to ustalone inaczej. Ponadto, dopóki obie strony żyją, możliwe jest uchylenie podpisanej umowy.

Warto także pamiętać o tym, że przedmiotem zrzeczenia się dziedziczenia jest wyłącznie prawo do dziedziczenia z ustawy. W związku z tym, jeżeli spadkodawca wskazał w testamencie spadkobiercę, wtedy będzie on musiał złożyć stosowne oświadczenie o odrzuceniu spadku.

Z chwilą śmierci spadkodawcy ma miejsce tzw. otwarcie spadku. Wraz z nim na spadkobierców zarówno ustawowych, jak i testamentowych przechodzą prawa i obowiązki zmarłego. Od tego momentu mają oni 6 miesięcy na złożenie odpowiedniego oświadczenia, w którym zadecydują o odrzuceniu lub przyjęciu spadku. Zgodnie z prawem mają trzy możliwości postępowania.

Przyjęcie spadku wprost, wedle którego spadkobierca dziedziczy długi oraz aktywa. W związku z tym za długi spadkodawcy odpowiadać będzie całym majątkiem osobistym. Może również odrzucić spadek lub przyjąć go z dobrodziejstwem inwentarza. 

Jeżeli w terminie do 6 miesięcy spadkobierca nie złoży oświadczenia, w którym zadeklaruje swoje stanowisko, wtedy z mocy prawa dziedziczy całość spadku z tzw. dobrodziejstwem inwentarza.

Spadkobiercy, którzy dziedziczą spadek z testamentu lub ustawowo (i nie zawarli umowy o zrzeczenie się dziedziczenia) i chcą uchronić się przed odpowiedzialnością za długi spadkowe, mogą skorzystać z dwóch sposobów nabycia spadku. Pierwszą możliwością jest przyjęcie spadku z tzw. dobrodziejstwem inwentarza, co oznacza, że spadkobiercy będą odpowiadać za długi zmarłego wyłącznie do wysokości odziedziczonego majątku. Wówczas nie będą ponosić kosztów z majątku osobistego. Drugą możliwością jest całkowite odrzucenie spadku, które oznacza, że spadkobiercy nie dziedziczą ani aktywów, ani pasywów.

Wniosek o odrzucenie spadku złożyć może osoba pełnoletnia, która posiada zdolność do czynności prawnych w terminie do 6 miesięcy od daty śmierci spadkodawcy lub od momentu, kiedy dowiedziała się o zaistniałej sytuacji. Odrzucenie spadku może nastąpić zarówno przed Sądem rejonowym właściwym dla miejsca zamieszkania, jak i przed wybranym notariuszem. 

Trzeba jednak liczyć się z tym, że postępowanie spadkowe w Sądzie może trwać znacznie dłużej. Oprócz złożenia oświadczenia konieczne będzie dostarczenie odpisu aktu zgonu oraz dowodu uiszczenia opłaty sądowej w wysokości 50 zł.

Odrzucenie spadku przed notariuszem wiąże się zaś z taksą notarialną w wysokości 50 zł netto, do której doliczyć trzeba podatek VAT oraz opłaty związane z wypisami aktu notarialnego. Postępowanie to jest jednak szybsze i wymagać będzie wyłącznie okazania dowodu osobistego oraz aktu zgonu spadkodawcy.

Złożenie oświadczenia o odrzucenie spadku jest decyzją nieodwołalną. Wówczas osoba, która odrzuciła spadek, traktowana jest tak, jakby nie doczekała jego otwarcia. W związku z tym nie dziedziczy ona żadnego majątku ani długów spadkowych. Traci również prawo do wypłaty zachowku. 

Podjęcie decyzji o nieprzyjęciu spadku powoduje, że udział spadkowy przechodzi na zstępnych spadkobiercy, a więc na jego dzieci, wnuki czy prawnuki. W takiej sytuacji konieczne może okazać się złożenie dodatkowego oświadczenia o odrzuceniu spadku w imieniu dziecka.

Aby uchronić małoletnie dziecko przed odziedziczeniem długów, rodzic w jego imieniu musi odrzucić spadek. W pierwszej kolejności potrzebna będzie zgoda Sądu. W tym celu rodzice muszą zwrócić się do wydziału rodzinnego Sądu rejonowego właściwego dla miejsca zamieszkania dziecka z wnioskiem o uzyskanie zgody na podjęcie decyzji dotyczącej spadku za małoletniego.

Wniosek o odrzucenie spadku w imieniu małoletniego trzeba również odpowiednio uargumentować, m.in. wykazując, jak przyjęcie wierzytelności mogłoby wpłynąć na sytuację finansową dziecka. Po uzyskaniu zgody od sądu następnie droga postępowania jest taka sama, jak w przypadku procedury przeprowadzanej we własnym imieniu. Oświadczenie można złożyć zarówno przed sądem, jak i przed notariuszem. 

Zgodnie z przepisami termin 6 miesięcy na odrzucenie spadku nie podlega przedłużeniu, za wyjątkiem kilku sytuacji. Jeżeli spadkobierca po stwierdzeniu nabycia spadku uważa, że złożył niewłaściwe oświadczenie pod wpływem błędu (nie wiedział, jakimi wierzytelnościami obciążony jest spadek lub nie znał faktycznej wartości majątku), lub pod wpływem groźby, wtedy może on wnioskować o uchylenie decyzji.

W takiej sytuacji spadkobierca musi jednak udowodnić zaistniałą sytuację przed sądem i jednoznacznie zaznaczyć, czy spadek przyjmuje, czy odrzuca.