Odpowiedź na pytanie czy powinienem otrzymać odszkodowanie z czy bez podatku VAT zależy od odpowiedzi na pytanie: czy mogę czy nie mogę dokonać odliczenia podatku VAT.

Kwestie dotyczące podatku VAT regulowane są ustawą z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz.U. Nr 54, poz. 535 z późn.zm.). Art. 15 tej ustawy stanowi, iż podatnikami podatku od towarów i usług są osoby prawne, jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej oraz osoby fizyczne, wykonujące samodzielnie działalność gospodarczą bez względu na cel lub rezultat takiej działalności. Zgodnie ze wspomnianą ustawą, podatnik ten ma prawo do pomniejszenia kwoty podatku VAT należnego urzędowi skarbowemu z tytułu prowadzonej sprzedaży o kwotę podatku VAT naliczonego przy nabyciu towarów i tak wyliczone zobowiązanie podatkowe jest obowiązany przekazać urzędowi skarbowemu. W przypadku dokonywania naprawy pojazdu, podatnik uiszcza za tę naprawę cenę, która obejmuje także podatek VAT, jednak kwota, którą podatnik musi wpłacić do urzędu skarbowego z tytułu prowadzonej przez siebie działalności gospodarczej o podatek ten zostaje pomniejszona - w konsekwencji poniesiony przez podatnika koszt podatku VAT zostaje "odzyskany" w postaci obniżenia kwoty wpłaconej do urzędu skarbowego.

Wynika stąd, iż odszkodowanie uwzględniające podatek VAT przysługuje przede wszystkim podmiotom nieprowadzącym działalności gospodarczej - tj. osobom, które nie odprowadzają do urzędu skarbowego podatku VAT, a co za tym idzie nie dokonują pomniejszeń tego podatku o podatek wchodzący w cenę kupowanych przez niego towarów bądź usług. Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 22.04.1997 r. (sygn. akt III CZP 14/97) stanowi, iż odszkodowanie za szkodę poniesioną przez podatnika podatku VAT (tj. podmiotu prowadzącego działalność gospodarczą) na skutek zniszczenia rzeczy, ustalone według ceny rzeczy, nie obejmuje podatku VAT mieszczącego się w tej cenie, w zakresie w jakim poszkodowany może obniżyć należny od niego podatek o kwotę podatku naliczonego przy nabyciu rzeczy. Podobne stanowisko zajął Sąd Najwyższy w odniesieniu do odszkodowania wypłacanego na podstawie kosztorysu (uchwała SN z dnia 15 listopada 2001 r., sygn. akt III CZP 68/01).

Zgodnie z art. 96 ustawy o podatku od towarów i usług naczelnik urzędu skarbowego rejestruje podatnika i potwierdza jego zarejestrowanie jako "podatnika VAT czynnego" lub "podatnika VAT zwolnionego". Ten drugi jest podmiotem zwolnionym od podatku VAT lub wykonującym wyłącznie czynności zwolnione od tego podatku. Tym samym będzie on mógł zawsze liczyć na odszkodowanie w kwocie brutto, podobnie jak osoba, która w ogóle nie jest podatnikiem VAT.

Podatek od towarów i usług VAT jest podatkiem cenotwórczym tzn. przy nabyciu towaru nabywca dokonuje zapłaty ceny obejmującej także podatek VAT. Zgodnie z zasadą pełnego odszkodowania regulującą zakres odpowiedzialności cywilnej sprawcy szkody wyrażoną w art. 361 § 2 k.c. poszkodowany winien otrzymać kwotę w pełni rekompensującą jego straty. Jeśli poszkodowany nie ma prawa do odliczenia podatku VAT zawartego w kosztach naprawy od podatku odprowadzanego przez niego do urzędu skarbowego, a zakład ubezpieczeń wypłaci odszkodowanie nieobejmujące tego podatku, poszkodowany naprawiając pojazd będzie musiał sam ponieść koszty podatku VAT. W konsekwencji, otrzymane odszkodowanie nie pokryje w pełni poniesionej straty, co oznacza, że zostaje naruszona wspomniana wyżej fundamentalna zasada pełnego odszkodowania.

Wypłata odszkodowania wraz z podatkiem VAT następuje więc w sytuacji, gdy poszkodowany nie ma możliwości odliczenia tego podatku przy nabyciu np. części do naprawy pojazdu czy kosztów naprawy pojazdu. Ta zasada ma zastosowanie zarówno do wypłaty odszkodowania na podstawie rachunków za naprawę pojazdu, jak i w sytuacji wypłaty odszkodowania na tzw. kosztorys.

W sierpniu 2005 r. nowelizacją ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej (Dz.U. Nr 124, poz. 1151 ze zm.) wprowadzony został przepis art. 17a, zgodnie z którym w przypadku okazania zakładowi ubezpieczeń przez podmiot niebędący podatnikiem podatku od towarów i usług faktury za naprawę szkody komunikacyjnej, zakład ubezpieczeń jest zobowiązany uwzględnić w odszkodowaniu ten podatek. Zdaniem Rzecznika przepis ten - nie rozstrzygając kwestii uwzględniania podatku VAT w odszkodowaniu ustalonym metodą kosztorysową - stanowi jedynie potwierdzenie nigdy niekwestionowanego faktu, iż przedstawienie faktur przez osobę niebędącą podatnikiem podatku VAT musi skutkować zwrotem tego podatku. Natomiast przyjęcie wadliwej interpretacji, którą prezentują niektóre zakłady ubezpieczeń, że w przypadku braku faktur za naprawę, odszkodowanie będzie wypłacone w kwotach netto jest nieuzasadnione. Z faktu, iż po okazaniu faktur istnieje obowiązek uwzględnienia przez zakład ubezpieczeń w odszkodowaniu podatku VAT nie wynika, co próbują czynić niektóre zakłady ubezpieczeń, iż bez okazania tych faktur takiego obowiązku nie ma. Brzmienie bowiem cytowanego przepisu w żaden sposób nie pozwala na dokonywanie jego interpretacji odwrotnej (na podstawie wnioskowania a contrario).

Problem uwzględniania podatku VAT w odszkodowaniu ustalanym na podstawie kosztorysu w przypadku, gdy poszkodowany nie jest podatnikiem tego podatku, był częstym przedmiotem postępowania sądowego, jednak orzecznictwo w tym zakresie wykazywało rozbieżności. Dlatego też Rzecznik Ubezpieczonych zwrócił się do Sądu Najwyższego z wnioskiem o rozstrzygnięcie, czy podatek od towarów i usług (VAT) jest elementem odszkodowania w przypadku ustalania jego wysokości wyłącznie według cen części zamiennych i usług niezbędnych do dokonania naprawy, tj. na podstawie metody kosztorysowej.

Uchwałą siedmiu sędziów z dnia 17 maja 2007 r. (sygn. akt. III CZP 150/06) Sąd Najwyższy potwierdził stanowisko Rzecznika w tym zakresie stwierdzając, iż odszkodowanie przysługujące na podstawie umowy ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkodę powstałą w związku z ruchem tego pojazdu ustalone według cen części zamiennych i usług obejmuje kwotę podatku od towarów i usług VAT w zakresie, w jakim poszkodowany nie może obniżyć podatku od niego należnego o kwotę podatku naliczonego. Uchwała ta zatem, kształtując jednoznaczną linię orzecznictwa, ostatecznie rozstrzygnęła wątpliwości dotyczące podatku VAT w kontekście ustalania odszkodowania na podstawie kosztorysu. Sąd Najwyższy zajął także stanowisko odnośnie omawianego wyżej art. 17a ustawy o działalności ubezpieczeniowej - zdaniem Sądu przepis ten nie może uzasadniać uwzględniania podatku VAT wyłącznie w przypadku dokonania naprawy i udokumentowania tego faktu fakturami.

Wobec stanowiska zaprezentowanego przez Sąd Najwyższy pojawił się problem dochodzenia roszczeń w zakresie podatku od towarów i usług przez osoby niebędące podatnikami podatku VAT, którym wypłacono odszkodowanie w kwocie netto. W ocenie Rzecznika, osoby te mogą kierować do zakładu ubezpieczeń roszczenie o wypłatę kwoty stanowiącej równowartość tego podatku pod warunkiem, że roszczenie to nie uległo przedawnieniu, nie zostało ostatecznie oddalone prawomocnym wyrokiem sądu, bądź nie została zawarta pomiędzy stronami ugoda dotycząca wysokości odszkodowania. Roszczenie o zapłatę (tutaj dopłacenie) podatku VAT należy zgłosić do zakładu ubezpieczeń na piśmie powołując się na uchwałę siedmiu sędziów z dnia 17 maja 2007 r. (sygn. akt III CZP 150/06).

Reasumując należy stwierdzić, iż odszkodowanie brutto, tj. z podatkiem VAT należy się :

• w każdym przypadku, gdy osoba poszkodowana nie jest jego podatnikiem,
• niezależnie od tego czy poszkodowany naprawił pojazd,
• w przypadku, gdy podatek nie został uwzględniony przy likwidacji szkody we wcześniejszych okresach, pod warunkiem iż nie nastąpiło przedawnienie roszczenia, nie wydano ostatecznego prawomocnego wyroku oddalającego roszczenie o wypłatę VAT, bądź nie została zawarta ugoda w zakresie wysokości odszkodowania.

Odpowiedź na pytanie przygotowała Ewa Kiziewicz, główny specjalista w BRU. Aktualizacji dokonała Małgorzata Więcko - Tułowiecka, główny specjalista w BRU.