Zgodnie z obecnym brzmieniem art. 817 k.c. ubezpieczyciel jest zobowiązany spełnić świadczenie w terminie trzydziestu dni, licząc od daty otrzymania zawiadomienia o wypadku stanowiącego podstawę roszczenia, a gdyby wyjaśnienie w powyższym terminie okoliczności koniecznych do ustalenia odpowiedzialności zakładu albo wysokości świadczenia okazało się niemożliwe, świadczenie powinno być spełnione w ciągu 14 dni od dnia, w którym przy zachowaniu należytej staranności wyjaśnienie tych okoliczności było możliwe. Jednakże bezsporną część świadczenia zakład ubezpieczeń powinien spełnić w terminie 30 dni. Ponadto, umowa ubezpieczenia lub o.w.u. mogą zawierać postanowienia korzystniejsze dla uprawnionego niż powyższe, co może stanowić dobrą podstawę do zwiększenia konkurencyjności pomiędzy zakładami ubezpieczeń  w zakresie usprawnień procedur likwidacyjnych. Z tej regulacji płyną ważne dla ubezpieczonych wnioski. W przypadku zwłoki w wypłacie odszkodowania istnieje możliwość naliczania odsetek od pierwszego dnia po upływie trzydziestodniowego terminu, chyba że szczególne okoliczności konkretnej sprawy przemawiają za przyjęciem innego terminu z art. 817 § 2, czyli czternastu dni - licząc od terminu, w którym wyjaśnienie okoliczności było możliwe. Jednakże z takim przypadkiem mamy do czynienia tylko wówczas, gdy nie jest możliwe wyjaśnienie okoliczności koniecznych do ustalenia odpowiedzialności ubezpieczyciela albo wysokości świadczenia. W razie opóźnienia można wnosić o odsetki, a możliwość ich uzyskania będzie zależała od tego czy postępowanie likwidacyjne było prowadzone przez ubezpieczyciela z dochowaniem należytej staranności przy wyjaśnieniu okoliczności niezbędnych w określeniu odpowiedzialności za szkodę albo wysokości odszkodowania.

Jeżeli mamy przekonanie o pozostawaniu ubezpieczyciela w zwłoce wobec braku dochowania należytej staranności, należy wobec zakładu ubezpieczeń kierować dodatkowe roszczenie o odsetki. W naszej ocenie na tle brzmienia całego przepisu art. 817 aktualne jest orzeczenie Sądu Najwyższego z 10 stycznia 2000 r. (sygn. akt III CKN 1105/98, publ. OSNC z 2000 r. nr 7-8, poz. 134), w którym Sąd stwierdził, iż art. 817 § 2 k.c. nie upoważnia w żadnej mierze ubezpieczyciela do zaniechania prowadzenia postępowania likwidacyjnego do czasu prawomocnego zakończenia postępowania karnego. Wymagany jest tutaj podwyższony miernik należytej staranność od ubezpieczyciela będącego profesjonalistą, który powinien być w naszej ocenie rozumiany jako podjęcie wszelkich możliwych czynności, użycie dostępnych środków technicznych przy pełnym zaangażowaniu służb likwidacyjnych w celu ustalenia odpowiedzialności ubezpieczyciela albo wysokości świadczenia. Dodatkowo można w tym miejscu przywołać m.in. uchwałę SN z dnia 9 czerwca 1995 r. (sygn. akt III CZP 69/95 publ. OSNC 1995 r. nr 10, poz .44), gdzie sąd stwierdził, iż ,,zakład ubezpieczeń (...) dopuszcza się zwłoki, jeżeli nie spełnia świadczenia w terminie 30 dni licząc od dnia otrzymania zawiadomienia o wypadku, jeżeli poszkodowany wezwał wcześniej sprawcę wypadku do zapłaty odszkodowania, który jednak świadczenia nie spełnił, to zakład ubezpieczeń dopuszcza się zwłoki od daty tego wezwania" czy też wyrok SN z dnia 2 lipca 2004 r. (sygn. akt II CK 412/03, publ. Biul. SN z 2004 r nr 12, poz. 9), w którym sąd wskazując na reżim odpowiedzialności cywilnej kontraktowej stwierdził, iż ,,ubezpieczyciel ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną wskutek zwłoki w spełnieniu świadczenia z umowy ubezpieczenia". Omawiane powyżej rozwiązanie w odniesieniu do terminów likwidacji szkody - czasu na wypłatę odszkodowania - wpisuje się w ekonomiczne cele zobowiązania umownego, jakie wynikają z umowy ubezpieczenia, gdzie szybkość wypłaty świadczenia jest jednym z zasadniczych elementów poprawności ich funkcjonowania w obrocie gospodarczym.

Ponadto, odpowiadając na drugą część pytania, podkreślamy, że w świetle obowiązujących przepisów istnieje możliwość po stronie poszkodowanego zapoznania się z dokumentami zawartymi w aktach szkodowych - dokumentacji zbieranej przez zakład ubezpieczeń. Zgodnie bowiem z art. 16 ust. 4 ustawy o działalności ubezpieczeniowej zakład ubezpieczeń ma obowiązek udostępnić ubezpieczającemu, ubezpieczonemu oraz osobie występującej z roszczeniem dokumenty gromadzone w celu ustalenia odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń lub wysokości świadczenia. Ponadto osoby te mogą żądać pisemnego potwierdzenia przez zakład udostępnionych informacji, a także sporządzenia na swój koszt kserokopii dokumentów i potwierdzenia ich zgodności z oryginałem przez zakład ubezpieczeń. Ustawodawca podkreślił również, że sposób udostępnienia informacji i dokumentów, zapewnienia możliwości pisemnego potwierdzenia udostępnianych informacji, a także zapewnienia możliwości sporządzenia kserokopii dokumentów i potwierdzenia ich zgodności z oryginałem nie może wiązać się z wykraczającymi ponad uzasadnioną potrzebę utrudnieniami dla tych osób, zaś koszty sporządzenia kserokopii ponoszone przez te osoby nie mogą odbiegać od przyjętych w obrocie zwykłych kosztów wykonywania tego rodzaju usług (np. cen obowiązujących w punktach xero). Niestety zdarza się jednak, że  zakłady ubezpieczeń odmawiają osobom uprawnionym tego prawa twierdząc, że cała dokumentacja szkodowa jest ich dokumentacją wewnętrzną lub istnieje w sprawie podejrzenie usiłowania lub popełnienia przestępstwa. Jednak naturalne i zapisane w wyżej wskazywanych przepisach jest to, że poszkodowani mogą zapoznać się z tym dokumentami, w tym chociażby z opiniami ekspertów czy ekspertyzami rzeczoznawców, co pozwoli ocenić im prawidłowość postępowania likwidacyjnego i umożliwi przedstawienie swego stanowiska co do trafności i podstaw przyjętych przez ubezpieczyciela ustaleń.

Odpowiedź na pytanie przygotował r.pr w BRU Aleksander Daszewski. Aktualizacji dokonał Tomasz Młynarski, starszy specjalista w BRU