Pozbawienie władzy rodzicielskiej - kiedy jest możliwe?

Wniosek o pozbawienie władzy rodzicielskiej może być złożony przez każdą osobę, która uważa, że dziecku dzieje się krzywda. Może być to m.in. jeden z rodziców, dziadkowie, pracownik szkoły, czy prokurator. We wniosku należy natomiast oznaczyć sąd oraz obie strony postępowania, opisać żądanie ograniczenia lub pozbawienia władzy, uzasadnić je oraz złożyć podpis. Ponadto konieczne jest dołączenie aktu urodzenia dziecka oraz dowodów w sprawie. 

Stosowny wniosek należy następnie dostarczyć do Wydziału Rodzinnego i Nieletniego Sądu Rejonowego, w którego okręgu dziecko ma miejsce zamieszkania lub stały pobyt. O pozbawieniu praw rodzicielskich zdecyduje z kolei sąd, jeżeli istnieją ku temu określone przesłanki.

Złożenie wniosku o pozbawienie prawa do wykonywania władzy rodzicielskiej, a tym samym odebranie praw jednemu z rodziców lub obojgu, może nastąpić wtedy, kiedy zostaną spełnione poniższe przesłanki:

• rodzic/rodzice nadużywają władzy rodzicielskiej - stosują przemoc fizyczną, psychiczną lub seksualną, nadużywają alkoholu, co negatywnie oddziałuje na dziecko, stosują kary cielesne wobec dziecka itp.,
• rodzic/rodzice zaniedbują obowiązki względem dziecka - uchylają się od świadczeń alimentacyjnych, nie kontaktują się z dzieckiem,
• władza rodzicielska nie może być wykonywana z powodu trwałej przeszkody - rodzic/rodzice przebywają w zakładzie karnym, w szpitalu psychiatrycznym, przebywają poza granicami kraju, zaginęli lub są chorzy i nie są w stanie sprawować opieki nad dzieckiem. 

Najczęściej jednak wniosek o pozbawienie władzy rodzicielskiej kierowany jest przeciwko ojcu dziecka. Jednymi z przesłanek w takich przypadkach jest m.in. brak utrzymywania kontaktów z dzieckiem, wspomniane uchylanie się od płacenia alimentów, nadużywanie alkoholu czy porzucenie.

Małoletnie dziecko zazwyczaj nie bierze udziału w rozprawie sądowej. Jeżeli sąd uzna, że przesłuchanie dziecka jest konieczne, wówczas będzie to miało miejsce w obecności psychologa. W sprawie o pozbawienie praw rodzicielskich udział biorą natomiast rodzice. Przesłuchanie ich ma na celu uzyskanie więcej informacji na temat zasadności wniosku i okoliczności jego złożenia. 

Jakie pytania zadaje sąd na sprawie o pozbawienie władzy rodzicielskiej? Głównie są to pytania, które mają pomóc w zebraniu informacji na temat sprawowanej opieki nad dzieckiem. Można spodziewać się pytań na temat tego, jak rodzice spędzają wolny czas z dzieckiem, co wiedzą na temat jego postępów w nauce, stanu zdrowia itp. W trakcie rozprawy przedstawiane są również dowody w sprawie oraz w razie konieczności, oprócz rodziców, przesłuchiwani są świadkowie. 

Co jeśli rodzic nie stawi się na sprawie o pozbawienie władzy rodzicielskiej? Stosownie do treści Kodeksu postępowania cywilnego niestawiennictwo nie powoduje zawieszenia postępowania. Brak wzięcia udziału w sprawie natomiast pozbawia jedną stronę możliwości obrony i przedstawienia swojego punktu widzenia oraz wyjaśnienia zaistniałych okoliczności.

Sąd opiekuńczy może również zarządzić przeprowadzenie wywiadu środowiskowego przez kuratora. Wywiad ten dokonywany może być w miejscu zamieszkania rodziny, czy w szkole małoletniego. Głównym celem wywiadu środowiskowego jest natomiast zebranie informacji na temat dziecka i jego rodziny, m.in. warunków wychowawczych, stanu zdrowia, sytuacji materialnej, wykształcenia rodziców, sposobu spędzania czasu, przebiegu nauki, sytuacji bytowej itp. 

Na tej podstawie kurator sądowy sporządza pisemne sprawozdanie i składa je w terminie 14 dni od otrzymania zarządzenia o jego przeprowadzeniu. Warto wiedzieć, że osoba, która przeprowadza wywiad środowiskowy, jest zobowiązania do zachowania tajemnicy. 

Ograniczenie lub pozbawienie praw rodzicielskich nie jest jednoznaczne z wygaśnięciem obowiązku alimentacyjnego. Rodzice nadal mają obowiązek utrzymania małoletniego, w związku z czym mimo tego, że zostaną pozbawieni władzy rodzicielskiej, alimenty na dziecko nadal pozostają ich obowiązkiem. 

Rodzic, który został pozbawiony praw rodzicielskich, nie ma prawa decydować o m.in. sposobie opieki nad dzieckiem, jego miejscu zamieszkania, jego leczeniu, edukacji, wyjazdach za granicę ani innych kwestiach dotyczących życia dziecka. Pozbawienie władzy rodzicielskiej nie powoduje jednak, że rodzic nie ma prawa do spotkań z dzieckiem. 

Jeżeli sąd nie zakazał kontaktów z małoletnim, wówczas rodzic, który nie posiada praw rodzicielskich, ma pełne prawo do utrzymywania kontaktów ze swoim potomkiem. Ponadto dziecko ma również prawo do dziedziczenia po rodzicu pozbawionym władzy.

Nawet jeżeli rodzic został pozbawiony praw rodzicielskiej, nie oznacza to, że nie ma on prawa wnioskować o alimenty od dziecka. Warto jednak wiedzieć, że przy uzasadnieniu wniosku o alimenty na rodzica brane są pod uwagę określone przesłanki. Wobec tego sam fakt pozbawienia rodzica władzy, a tym samym wynikających z tego przyczyn, może być wystarczający do oddalenia roszczenia.