Transformacja miast. Tego potrzebują dziś samorządy

O wyzwaniach, przed jakimi stają samorządy, przedstawiciele gmin, miast, powiatów, województw, biznesu i nauki dyskutowali podczas odbywającego się w Sopocie 14 i 15 kwietnia Samorządowego Kongresu Finansowego Local Trends. Jednym z wiodących tematów były zmiany klimatyczne w kontekście dostępności wody, strategii i planowanych przez samorządy inwestycji, także w sieci ciepłownicze oraz transformacji energetycznej i skutecznego zarządzania zieloną energią.

Z jednej strony wysoka aktywność gospodarcza w miastach negatywnie wpływa na środowisko. 36 z 50 najbardziej zanieczyszczonych aglomeracji w UE leży w Polsce. Co więcej, przeciętny mieszkaniec miasta zużywa o ok. 15 proc. odpadów więcej niż mieszkaniec wsi. Z drugiej strony miasta są narażone na skutki zmiany klimatu. Blisko połowa (46,2 proc.) boryka się z niedoborem wody.

Te dane pokazują, że nie uda się przeprowadzić transformacji energetycznej Polski bez zaangażowania samorządów, w tym właśnie miast, w których żyje ok. 60 proc., a więc ponad 23 mln Polaków. Taki też wniosek płynie z debaty "Inwestycje samorządowe a strategie klimatyczne", która miała miejsce podczas pierwszego dnia kongresu. Jej gospodarzem była Grupa ORLEN.

Polski gigant multienergetyczny opracował raport "ORLEN dla miast", w którym analizuje, w jaki sposób unijne regulacje, w tym Europejski Zielony Ład, wpływają na funkcjonowanie miast.

Jakie obowiązki Fit for 55 nakłada na miasta? Począwszy od 2030 r. wszystkie nowe budynki w Unii Europejskiej muszą być zeroemisyjne, podobnie jak autobusy miejskie – koniec z kupowaniem nowych pojazdów, które emitują zanieczyszczenia. Do tego czasu 60 proc. odpadów komunalnych ma być poddanych recyklingowi (w 2022 r. do recyklingu trafiło ok. 26,7 proc. odpadów).

Miasta tworzą własne strategie i mapy drogowe, które mają zwiększyć ich odporność na zagrożenia związane ze zmianami klimatu, w tym działania dotyczące transformacji energetycznej i cyfrowej. Powstały 44 Miejskie Plany Adaptacyjne, które czekają na wdrożenie. Wyzwaniem są pieniądze. Poza wymogami regulacyjnymi, UE oferuje wsparcie merytoryczne i – co ważne – finansowe. Są to programy: Neutralne klimatycznie i inteligentne miasta, Krajowy Plan Odbudowy – Instrument Zielonej Transformacji Miast czy Fundusze Europejskie na Infrastrukturę, Klimat i Środowisko.

- W kwestii inwestycji związanych z odpornością klimatyczną samorządy od lat podejmują działania, jednak problemem pozostają środki finansowe. Na szczęście sytuacja się poprawia, a pieniądze na inwestycje są, choć trzeba pamiętać o ich mądrym wykorzystaniu. Doświadczenia z programów, jak np. ten z Krakowa, dotyczący wymiany pieców, pokazują potencjał finansowania – mówi dr inż. Jacek Karnowski, sekretarz stanu w Ministerstwie Funduszy i Polityki Regionalnej.

Kluczowa jest współpraca między samorządami, firmami oraz administracją publiczną.

- Dysponujemy dużymi kwotami na adaptację do zmian klimatycznych oraz na redukcję emisji gazów cieplarnianych. Obecnie w programach dla samorządów przewidujemy ok. 40 mld zł, które możemy przeznaczyć na działania związane z efektywnością energetyczną, odnawialnymi źródłami energii czy rozbudową systemów transportu publicznego – wylicza Dorota Zawadzka-Stępniak, prezes Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.

W temacie transformacji energetycznej, adaptacji do zmian klimatu i zrównoważonego rozwoju miasta chce wspierać Grupa ORLEN.

- ORLEN dostrzega wyzwania, jakie stawia przed Polską proces transformacji energetycznej. Jako spółka z dużym portfolio aktywów w produkcji energii elektrycznej widzi potrzebę współpracy z instytucjami finansowymi oraz firmami technologicznymi, aby wspólnie stawić czoła tym wyzwaniom. Dlatego też przygotowaliśmy projekt "Energia jutra zaczyna się dziś", który ma na celu współpracę z samorządami w realizacji unijnych celów transformacyjnych – tłumaczy Stanisław Barański, dyrektor Biura Zrównoważonego Rozwoju i Transformacji Energetycznej w Grupie ORLEN.

Zgodnie z unijnymi regulacjami od 2030 r. 80 proc. systemów ciepłowniczych ma być efektywnych energetycznie (w tej chwili jest to 20 proc.). Co więcej, ponad 3,2 mln źródeł ciepła w budynkach jest zasilanych węglem. W miastach do 2030 r. mają one zostać zastąpione źródłami nieemisyjnymi.

O tym, jak dekarbonizować aktywa ciepłownicze i finansować rozwój sieci ciepłowniczej w miastach, eksperci rozmawiali podczas pierwszego dnia kongresu. Gospodarzem panelu był ORLEN Termika.

- W sektorze ciepłowniczym w znacznym stopniu (ok. 60 proc.) opieramy się na węglu, co powoduje, że ten sektor ponosi duże koszty w związku z polityką klimatyczną i wymaga dekarbonizacji. Niestety jest rozdrobniony i w związku z tym trudno mu uzyskać finansowanie. Tymczasem w najbliższych latach będziemy potrzebowali ok. 370 mld zł. Do tego cena ciepła musi być akceptowalna dla odbiorców. To element, który musi być brany pod uwagę przy każdej inwestycji – zauważa Robert Jaszke, zastępca dyrektora IOŚ-PIB ds. zarządzania emisjami, kierownik KOBIZE.

Duże systemy ciepłownicze w Polsce są w lepszej sytuacji, co widać po tempie dekarbonizacji. Największa elektrociepłownia w Europie – Elektrociepłownia Siekierki – zainwestowała w redukcję zanieczyszczeń potężne pieniądze. Efekt? Dziś odpowiada tylko za 6 proc. zanieczyszczeń w mieście.

Konkretne inwestycje planuje ORLEN Termika. - Do 2050 r. chcemy produkować 600 MW termicznych ciepła odpadowego. W elektrociepłowni na Żeraniu pozyskamy z odzyskiwania ciepła ze spalin ponad 100 MW termicznych. Budujemy instalacje magazynowania ciepła, by móc oddawać je do systemu, gdy będzie potrzebne. Przyszłość to magazynowanie i odzysk ciepła ze wszystkich możliwych instalacji – zapowiada Andrzej Gajewski, prezes ORLEN Termika.

Zielona energia i dekarbonizacja to jedyna słuszna droga. Wiedzą o tym doskonale także w PGNiG TERMIKA Energetyka Rozproszona. Na 57 jednostek PGNiG Termika już 55 jest zasilane gazem.

- W Polsce mamy rozległą infrastrukturę ciepłowniczą, która wymaga wielu olbrzymich nakładów. Pieniądze z ETS (Europejskiego Systemu Handlu Emisjami – przyp. red.) powinny wracać i zasilać wkład własny na transformację energetyczną – nie ma wątpliwości Roman Kaczmarczyk, członek zarządu PGNiG TERMIKA Energetyka Rozproszona.

Również samorządy mają problem z finansowaniem. - Samorządy mają ambicję, by tworzyć gospodarkę obiegu zamkniętego. Potrzebujemy jednak do tego dużych partnerów gospodarczych, np. spółek Skarbu Państwa, które większego problemu z pozyskiwaniem finansowania raczej nie mają – zauważa Piotr Kuczera, prezydent Rybnika.

Wsparciem dla samorządów może być Polski Fundusz Rozwoju, który wie, jak dużo kapitału potrzeba do przeprowadzenia transformacji energetycznej.

- Pracujemy zarówno z sektorem prywatnym, jak i samorządowym – w tym drugim przypadku nasza rola bywa nawet szersza, bo często wspieramy samorządy nie tylko kapitałowo, ale też doradczo, by możliwe było złożenie montażu finansowego. Nawet niewielki udział PFR może okazać się tym kluczowym, która domyka projekt i pozwala go zrealizować. Przykładem efektywnego działania PFR jest projekt ‘Dobra Energia dla Olsztyna’, w którym udział PFR na poziomie zaledwie 5% pozwolił dopiąć inwestycję, gdy inne źródła finansowania zostały już wyczerpane – bez zwiększenia zadłużenia samorządu. Z naszych rozmów z samorządami wciąż wynika, że barierą pozostaje brak środków własnych. Nawet przy dostępnych dotacjach i pożyczkach, ten jeden składnik często decyduje o powodzeniu projektu. I właśnie tu widzimy naszą rolę – by pomóc samorządom ten montaż finansowy domknąć. – zwraca uwagę Mikołaj Raczyński, wiceprezes ds. inwestycji Polskiego Funduszu Rozwoju.

Piąta edycja Samorządowego Kongresu Finansowego Local Trends, w tym ponad 40 debat, które poprowadziło blisko 170 prelegentów i w których uczestniczyła rekordowa liczba 1200 gości, przechodzi do historii. Nie oznacza to jednak, że temat związany z rozwojem samorządów zostanie odłożony na dłużej. Przeciwnie! Już 13 i 14 października spotykamy się podczas Europejskiego Forum Samorządowego Local Trends. W Poznaniu zagadnienia dotyczące samorządów i wyzwań, jakie przed nimi stoją, będą dyskutowane z perspektywy wizji i planowania strategicznego.

Organizatorami wydarzenia są Grupa MTP i Centrum Myśli Strategicznych, a gospodarzami Miasto Sopot, Miasto Poznań, Samorząd Województwa Pomorskiego i Samorząd Województwa Wielkopolskiego. Partnerami samorządowymi są: Unia Metropolii Polskich im. Pawła Adamowicza, Związek Miast Polskich, Związek Powiatów Polskich, Związek Województw Rzeczypospolitej Polskiej oraz Związek Gmin Wiejskich RP. Partnerem generalnym jest PLAY, a partnerami: Agencja Rozwoju Pomorza, Asseco, Bank Gospodarstwa Krajowego, Comarch, Ecorun, Eko-Pak, Emka, InPost Green City, Mastercard, Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, ORLEN, ORLEN TERMIKA, Pekabex, Polski Fundusz Rozwoju oraz T-Mobile.

Więcej informacji na stronie Local Trends.