Jest kluczowa opinia TSUE dla frankowiczów. Wytrąca oręż z rąk banków

Czy banki mogą żądać od frankowiczów, którym sądy unieważniły umowy kredytowe, opłat za bezumowne korzystanie z przekazanego im kapitału? Na to pytanie próbują znaleźć odpowiedź polskie sądy prowadzące sprawy frankowe, których są obecnie dziesiątki tysięcy.

Sytuacja była niejasna na tyle, że do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w jednej ze spraw frankowiczów zwrócił się Sąd Rejonowy dla Warszawy-Śródmieścia w Warszawie. Sędziowie chcieli dowiedzieć się, czy po uznaniu umowy kredytowej za nieważną obie strony mogą wzajemnie dochodzić od siebie roszczeń wykraczających poza zwrot świadczeń pieniężnych, które spełniły na podstawie tej umowy, oraz zapłatę odsetek ustawowych za opóźnienie od chwili wezwania do zapłaty. Innymi słowy: czy doszło do bezumownego zarządzania przekazanym sobie wzajemnie kapitałem.

Rzecznik generalny TSUE Anthony Michael Collins w czwartkowym orzeczeniu podkreślił, że warunki uznania umowy konsumenckiej za nieistniejącą określa prawo nie unijne lecz krajowe. W jego ocenie w sprawie, w której zwrócił się do Trybunału warszawski sąd rejonowy, zgodne z prawem polskim i unijnym jest dochodzenie przez konsumenta roszczeń wykraczających poza zwrot świadczeń pieniężnych spełnionych na podstawie nieważnej umowy kredytu hipotecznego. To samo tyczy się zapłaty odsetek ustawowych za opóźnienie od chwili wezwania do zapłaty.

Dalsza część artykułu pod materiałem wideo

Rozwiązanie to znajduje uzasadnienie w celu dyrektywy 93/13 (unijna dyrektywa w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich – przyp. red.), jakim jest przyznanie konsumentom wysokiego poziomu ochrony. Uznany za nieuczciwy warunek umowny nie wywołuje skutków wobec konsumenta, w związku z czym należy przywrócić sytuację faktyczną i prawną konsumenta, w jakiej znajdowałby się on, gdyby pierwotnie ów warunek nie był zawarty w umowie – czytamy w komunikacie TSUE.

Inaczej sytuacja się ma w przypadku banków. Według Anthony'ego Michaela Collinsa instytucje finansowe nie mogą dochodzić względem konsumenta roszczeń wykraczających poza zwrot przekazanego kapitału kredytu, jak i zapłaty odsetek ustawowych za opóźnienie od chwili wezwania do zapłaty.

Rzecznik generalny tłumaczy, że to bank zamieścił w umowie kredytu hipotecznego warunki uznane za nieuczciwe. A zatem przedsiębiorca nie może czerpać korzyści gospodarczych z sytuacji powstałej na skutek własnego bezprawnego działania. W przeciwnym wypadku banki nie byłyby też zniechęcone przed stosowaniem tego typu warunków w przyszłości. Nawet jeżeli po czasie mogłyby one zostać zakwestionowane przez sądy, to ewentualne dochodzenie roszczeń od klienta za bezumowne korzystanie z kapitału nadal mogłoby być opłacalne dla banków.

Ponadto też kredytobiorcy przy szacowaniu ewentualnego ryzyka finansowego w razie pozwania banku za nieuczciwe warunki, nie byliby w stanie określić kwoty, której mógłby się od nich domagać bank. Anthony Michael Collins podkreślił, że kryteria stosowane przez instytucje finansowe przy ich obliczaniu są złożone i mają uznaniowy charakter, a do tego jeszcze bank domaga się natychmiastowej spłaty. To zatem mógłby być dodatkowy czynnik zniechęcający klientów do dochodzenia swoich praw w sądzie.

Rzecznik generalny stwierdził też, że wobec wspomnianej dyrektywy 93/13 "pozbawiony znaczenia" jest argument dotyczący ewentualnego zachwiania się stabilności rynków finansowych. Dyrektywa ta ma bowiem przede wszystkim chronić interesy konsumentów, a nie przedsiębiorstw. "Banki, jako podmioty utworzone na podstawie prawa, są zobowiązane prowadzić swoje sprawy w sposób zapewniający przestrzeganie wszystkich jego przepisów" – czytamy w komunikacie.

Dzisiejsza opinia Rzecznika Generalnego TSUE nie jest wyrokiem, ale ma stanowić bazę dla przyszłego orzeczenia Trybunału i zarysować kierunek, w jakim w przyszłości mogą podążać podobne sprawy.

Jednak reakcja inwestorów na warszawskim parkiecie była błyskawiczna. Tuż po ogłoszeniu opinii rzecznika, kursy banków notowanych na Giełdzie Papierów Wartościowych tąpnęły, a WIG-Banki spada o ok. 3 proc.

Polskie sądy zwykle oddalają takie żądania banków, ale nie zawsze. W wyroku wstępnym z 29 czerwca 2022 r. (sygn. akt XV C 137/22) Sąd Okręgowy w Gdańsku wskazał, że roszczenie banku jest usprawiedliwione na podstawie art. 405 k.c, który mówi o tym, że kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości.

Gdyby orzecznictwo w sprawach kredytów frankowych było skrajnie niekorzystne dla banków, straty sektora – jak wyliczyła Komisja Nadzoru Finansowego – mogą sięgać nawet 234 mld zł. To blisko 10 proc. całego polskiego PKB. Jak alarmował m.in. prof. Leszek Balcerowicz, sektor bankowy takiego obciążenia nie udźwignie, a koszty poniesie całe społeczeństwo, gdy do pomocy bankom zmuszone zostanie państwo.

Prawnicy reprezentujący frankowiczów podkreślają z kolei, że nieuczciwy przedsiębiorca powinien ponosić konsekwencje swoich działań. Żądania opłat za korzystanie z kapitału nie mają mieć w ogóle – ich zdaniem – podstaw w polskim prawie.

– Nawet przy niekorzystnym orzeczeniu TSUE ws. kredytów frankowych banki będą miały czas na budowę kapitałów – powiedział PAP wiceminister finansów Piotr Patkowski.

Jego zdaniem umożliwiają to zmiany w ustawie o obligacjach, w ramach których wprowadzany jest nowy rodzaj instrumentu dłużnego, obligacje kapitałowe, które mogą być wykorzystywane przez instytucje finansowe do podwyższenia swoich kapitałów, a także zmiany, które wprowadzają nowy instrument wsparcia banków przez państwo w postaci zasilenia funduszy własnych, które są efektem implementacji przepisów unijnych.

Patkowski ocenia obecne zagrożenia dla systemu bankowego jako mniejsze niż jeszcze kilka miesięcy temu. – Jeśli spojrzeć na ankietę oceny ryzyka systemowego, to po przeprowadzeniu procesu restrukturyzacji Getin Banku te wskaźniki spadły – stwierdził wiceminister Patkowski.

Jeśli chcesz być na bieżąco z najnowszymi wydarzeniami ekonomicznymi i biznesowymi, skorzystaj z naszego Chatbota, klikając tutaj.