Ministerstwo Finansów nie chce euro. I dobrze [OPINIA]

Tekst powstał w ramach projektu WP Opinie. Przedstawiamy w nim zróżnicowane spojrzenia komentatorów i liderów opinii publicznej na kluczowe sprawy społeczne i polityczne.

Debata o przyjęciu euro w Polsce ma charakter cykliczny. Wraca przy zmianach rządów, w momentach spowolnienia gospodarczego albo wtedy, gdy Europa próbuje odpowiedzieć na kolejny kryzys.

Zawsze towarzyszy jej podobna narracja: wspólna waluta ma przyspieszyć rozwój, obniżyć koszty finansowania i symbolicznie "zakotwiczyć" Polskę w centrum Unii Europejskiej.

Najnowsze analizy Ministerstwa Finansów pokazują jednak, że to myślenie jest coraz mniej adekwatne do realiów. Co więcej, stanowisko państwa w tej sprawie pozostaje zadziwiająco spójne. Zarówno w latach 2015-2023, jak i po 2024 roku opiera się na tym samym założeniu: euro nie jest dziś rozwiązaniem problemów polskiej gospodarki.

Cykliczny raport MF o procesie konwergencji wprost wskazuje, że kluczowym warunkiem bezpiecznego wejścia do strefy euro jest trwała konwergencja realna, a nie tylko spełnienie kryteriów nominalnych. Polska wciąż znajduje się w procesie doganiania krajów najbogatszych. PKB per capita rośnie szybko, ale struktura gospodarki znacząco odbiega od średniej strefy euro. Udział przemysłu, budownictwa i inwestycji infrastrukturalnych jest wyższy, a produktywność pracy i kapitału - mimo dużego postępu - pozostaje niższa niż w krajach rdzenia unii walutowej.

Analitycy MF zwracają uwagę na jeszcze jeden aspekt, który rzadko przebija się do publicznej dyskusji, a na który zwraca uwagę m.in. NBP: euro nie eliminuje ryzyka makroekonomicznego, lecz zmienia sposób jego materializacji. Własna waluta pozwala dostosować się do szoków przez kurs i politykę pieniężną. W strefie euro mechanizm ten znika, a dostosowanie odbywa się przez rynek pracy, politykę fiskalną lub - w skrajnych przypadkach - długotrwałą recesję. Doświadczenia krajów południa Europy po kryzysie zadłużeniowym są tu nadal aktualnym ostrzeżeniem.

W ostatnich latach Polska była wystawiona na serię bezprecedensowych szoków: pandemię, kryzys energetyczny, wojnę w Ukrainie i gwałtowne zmiany inflacyjne. Raport ekonomistów MF pokazuje, że w tym okresie własna waluta pełniła rolę amortyzatora. Elastyczny kurs oraz niezależna polityka pieniężna pozwalały reagować szybciej i bardziej adekwatnie do krajowych warunków niż w przypadku państw, które musiały dostosowywać się do wspólnych decyzji podejmowanych w Europejskim Banku Centralnym.

Zmienność złotego bywa krytykowana, ale to właśnie ona ograniczała skalę dostosowań realnych: spadków zatrudnienia, cięć płac czy głębokich recesji. Ministerstwo Finansów jasno sugeruje, że koszt utraty autonomii polityki pieniężnej byłby dziś dla Polski wyższy niż potencjalne korzyści wynikające z przyjęcia euro, w tym ewentualnego spadku premii za ryzyko.

Jednym z najczęściej powtarzanych argumentów za euro jest obietnica trwale niższych stóp procentowych. Zespół Andrzeja Domańskiego studzi ten entuzjazm. Po pierwsze, stopy w strefie euro nie są niskie "z definicji", lecz wynikają z uśrednionej sytuacji całej unii walutowej.

Po drugie, niższe nominalne stopy nie gwarantują niższych kosztów finansowania, jeśli gospodarka traci elastyczność i zdolność szybkiego dostosowania. Przykłady krajów, które po wejściu do strefy euro doświadczyły boomu kredytowego, a potem bolesnej korekty, pozostają pouczające.

Dziś rentowności znów odzwierciedlają realne ryzyka fiskalne, instytucjonalne i polityczne. Rynek jasno widzi, że Grecja to nie Niemcy, a Francja - mimo wspólnej waluty - ma z RFN znacznie mniej wspólnego, niż wydawało się dwie dekady temu. Owszem, sama stopa procentowa w strefie euro bywa niższa niż w krajach spoza niej, ale koszt finansowania nie jest już "jedną ceną dla wszystkich". Spready wróciły i są trwałym elementem systemu, co oznacza, że euro nie usuwa różnic w wiarygodności, a jedynie zmienia ich kanał transmisji.

Na tle innych obszarów polityki gospodarczej kwestia euro wyróżnia się ciągłością myślenia. Zarówno rządy w latach 2015-2023, jak i obecna administracja po 2024 roku podkreślają, że wspólna waluta nie może być celem samym w sobie. Jest zobowiązaniem traktatowym, ale jego realizacja musi wynikać z rachunku ekonomicznego, a nie z potrzeby symbolicznego gestu.

W Bułgarii, która przygotowuje się do przyjęcia wspólnej waluty w 2026 r., spór o euro doprowadził do gwałtownych konfliktów w parlamencie, fizycznych starć między deputowanymi i masowych protestów na ulicach.

Dla części społeczeństwa euro oznacza utratę kontroli, wzrost cen i symboliczne "oddanie suwerenności", dla innych - gwarancję stabilności i zakotwiczenie w Zachodzie. Kluczowe jest jednak to, że Bułgaria to mała, peryferyjna gospodarka, która i tak od lat funkcjonuje bez realnie niezależnej polityki monetarnej, opierając się na sztywnym powiązaniu waluty z euro. Jej doświadczenie trudno przenosić na Polskę, która ma własną walutę, aktywną politykę pieniężną i znacznie większą, bardziej złożoną gospodarkę.

To kolejny argument za tym, by nie traktować euro jako uniwersalnego rozwiązania, lecz jako decyzję zależną od skali kraju, struktury gospodarki i kosztów politycznych, jakie społeczeństwo jest gotowe ponieść.

Euro często bywa przedstawiane jako dowód europejskości i politycznej dojrzałości. Nowa publikacja Ministerstwa Finansów jasno pokazuje, że to myślenie bardziej romantyczne niż pragmatyczne. Waluta jest narzędziem polityki gospodarczej, a nie symbolem tożsamości. Jeśli narzędzie nie pasuje do etapu rozwoju gospodarki, jego użycie może przynieść więcej szkód niż pożytku.

Polska stoi dziś przed innymi wyzwaniami: zwiększeniem produktywności, podniesieniem innowacyjności, przyspieszeniem inwestycji prywatnych i publicznych oraz budową odporności finansowej. Dopiero gdy te fundamenty będą trwale zbliżone do rdzenia strefy euro, dyskusja o wspólnej walucie stanie się realna.

Do tego czasu decyzja o pozostaniu przy złotym nie jest wyrazem eurosceptycyzmu, lecz przejawem dojrzałego realizmu gospodarczego. Dokładnie tego, którego dziś najbardziej potrzebujemy.

Piotr Arak, główny ekonomista VeloBanku, senior fellow Atlantic Council