Najgorsze już za nami. Firmy w Polsce wychodzą z dołka

Do takich wniosków prowadzi najnowsza edycja "Szybkiego monitoringu NBP". To publikowany raz na kwartał raport podsumowujący wyniki szeroko zakrojonego badania kondycji przedsiębiorstw.

"Wyniki SM NBP sugerują, że w III kwartale 2024 r. sytuacja ekonomiczna przedsiębiorstw – na tle ocen historycznych – była nadal osłabiona. Firmy spodziewają się jednak jej poprawy zarówno w IV kwartale, jak i w perspektywie rocznej. Czynnikiem wspierającym poprawę sytuacji sektora będzie oczekiwane ożywienie popytu, któremu w perspektywie rocznej towarzyszyć będzie – według prognoz przedsiębiorstw – wyższa rentowność działalności" – podsumowują wyniki swoich badań ekonomiści z banku centralnego.

Choć bieżąca sytuacja w całym sektorze przedsiębiorstw jest wciąż osłabiona, to coraz bardziej widać, że problemy koncentrują się w nielicznych sektorach. To może sugerować, że w gospodarce zachodzą zmiany strukturalne, które nakładają się na zmiany typowo cykliczne. Chodzi o stopniowe przesuwanie się ciężaru aktywności ekonomicznej nad Wisłą z przemysłu (i eksportu) ku usługom.

Zmiany strukturalne mogą częściowo tłumaczyć niektóre niepokojące dane, np. te dotyczące stagnacji produkcji przemysłowej, spadku zatrudnienia czy dużej liczby upadłości przedsiębiorstw. Według danych firmy Coface w pierwszych trzech kwartałach br. niewypłacalność (skutkującą bankructwem lub postępowaniem restrukturyzacyjnym) ogłosiło 4465 firm. To już niewiele mniej niż w całym 2023 r., który był pod tym względem rekordowy.

Dobrą miarą kondycji poszczególnych sektorów jest stopień wykorzystania mocy wytwórczych. Według NBP w III kwartale wzrósł on (po oczyszczeniu z wpływu czynników sezonowych) do 82 proc. z 81,8 proc. w II kwartale. To wynik minimalnie powyżej wieloletniej średniej. Jednocześnie w handlu detalicznym i usługach wykorzystanie mocy wytwórczych jest rekordowe lub nieomal rekordowe. Tymczasem w przemyśle i handlu hurtowym wykorzystanie zdolności produkcyjnych pozostaje bardzo niskie.

Analitycy z NBP wskazują, że "przyszłemu wzrostowi wykorzystania potencjału produkcyjnego mogą sprzyjać korzystne w ocenie przedsiębiorstw perspektywy popytowe i spadek obciążenia nadmiernym poziomem zapasów wyrobów gotowych". Dalszy wzrost stopnia wykorzystania mocy wytwórczych doprowadziłby z kolei do ożywienia w inwestycjach - czego zwiastuny już w SM NBP widać -  oraz odbicia zatrudnienia, które w II kwartale zmalało o 0,2 proc. rok do roku po zniżce o 0,1 proc. w I kwartale.

Spadek zatrudnienia, choć się pogłębił, był w II kwartale bardziej skoncentrowany w kilku branżach niż w I kwartale. Świadczy o tym fakt, że trzeci raz z rzędu zmniejszyła się różnica między odsetkiem firm, które zwiększyły zatrudnienie o co najmniej 1 proc., a odsetkiem firm, które zmniejszyły zatrudnienie o co najmniej 1 proc. (tych drugich jest o 4 pkt proc. więcej niż pierwszych, ale w 2023 r. różnica dochodziła do 8 pkt proc.).

Jednocześnie więcej firm planuje zwiększać zatrudnienie – zarówno w horyzoncie kwartału, jak i w horyzoncie roku – niż je zmniejszać. W przypadku kwartalnych prognoz zatrudnienia różnica wynosi niemal 19 pkt proc. i jest wyraźnie powyżej długoterminowej średniej.

Planowany wzrost zatrudnienia to odzwierciedlenie oczekiwań przedsiębiorstw, że w kolejnych miesiącach popyt na ich towary i usług będzie rósł. W tych oczekiwaniach również widoczne jest jednak duże zróżnicowanie branżowe. Wskaźnik rocznych prognoz popytu (to różnica między odsetkiem firm oczekujących wzrostu popytu a odsetkiem firm oczekujących spadku popytu) najwyższy jest w budownictwie, a następnie w produkcji dóbr zaopatrzeniowych oraz w usługach konsumenckich i nierynkowych. Najniższy jest z kolei w energetyce i produkcji dóbr konsumpcyjnych trwałego użytku.

Odsetek przedsiębiorstw, które formułują negatywne prognozy – nie tylko popytu, ale też zatrudnienia, inwestycji i swojej ogólnej sytuacji ekonomicznej – nieznacznie w III kwartale wzrósł, ale utrzymał się poniżej długoterminowej średniej. Wskaźnik ten jest zaś jedną z miar ryzyka bankructwa, które – w świetle SM NBP – pozostaje niskie.

Do optymizmu przedsiębiorstwa skłaniać może to, że już w II kwartale 2024 r. ich wyniki zaczęły się poprawiać. Wskaźnik rentowności obrotu netto w sektorze przedsiębiorstw zwiększył się do 3,8 proc. w porównaniu do 3,2 proc. w I kwartale, gdy znalazł się najniżej od 2020 r. Odsetek firm z dodatnią rentownością obrotu netto wzrósł z 64 proc. do 65,9 proc. W porównaniu do II kwartału 2023 r. rentowność przedsiębiorstw pozostaje jednak niższa.

W kwestii rentowności w danych NBP widać historyczną zmianę. W III kwartale odsetek firm, które rentowność sprzedaży krajowej oceniają jako satysfakcjonującą, wynosił 47,5 proc. To nieco mniej niż w II kwartale, ale wciąż minimalnie więcej niż średnio w dłuższym okresie. Rentowność sprzedaży zagranicznej za satysfakcjonującą uważa 49,4 proc., nieco więcej niż w II kwartale, ale znacznie mniej niż średnio. W przypadku eksporterów wyspecjalizowanych firm zadowolonych z rentowności tej działalności jest już mniej niż firm zadowolonych z rentowności sprzedaży krajowej. To pierwszy taki przypadek od lat.

Główną przyczyną spadku rentowności firm w ujęciu rok do roku był szybki wzrost realnych wynagrodzeń. Koszty pracy przedsiębiorstw zwiększyły się o 10,1 proc. rok do roku po zwyżce o 13 proc. w I kwartale. Ponieważ część innych kosztów firm maleje, szybko rośnie udział kosztów pracy w całkowitych kosztach. W II kwartale zwiększył się on do 13,6 proc., wyraźnie przewyższając długoterminową średnią.

Ogółem koszty przedsiębiorstw zmalały w II kwartale o 3,3 proc. rok do roku po zniżce o 4,5 proc. w I kwartale. Wspomniany wzrost rentowności sektora przedsiębiorstw był możliwy, ponieważ w tym samym czasie wyhamował spadek przychodów ze sprzedaży firm – z 6,2 proc. rok do roku w I kwartale do 4,4 proc. w II kwartale. Co istotne, ten spadek sprzedaży też był skoncentrowany: objął 28 spośród 76 branż wyróżnionych w danych NBP.

Przedsiębiorstwa oczekują, że te tendencje będą się utrzymywały, a opłacalność ich działalności będzie się zwiększała. Odsetek firm, które oczekują wzrostu rentowności w horyzoncie roku, przewyższył odsetek firm, które liczą się ze spadkiem rentowności, o 23,3 pkt proc. w porównaniu do 20,7 pkt proc. w II kwartale.

W danych NBP widać też inny przejaw optymizmu: rosnącą powoli skłonność do inwestycji. Dotyczy to w szczególności budownictwa, co może wiązać się z oczekiwaniami na zwiększony napływ funduszy z UE, m.in. w ramach Krajowego Planu Odbudowy.

Grzegorz Siemionczyk, główny analityk money.pl