Mają nowy pomysł na zwiększenie dzietności w Polsce. Oto koszty

Wątki dotyczące reform podatkowych i związanego z nimi stanu finansów publicznych - choć w różnym stopniu - pojawiają się w programach wyborczych wszystkich głównych kandydatów. Choć w ogólnej formie. Sławomir Menzten pisze o "najprostszym systemie podatkowym", a Rafał Trzaskowski zapowiada, że będzie chciał być gwarantem spełnienia przez rząd obietnicy podwojenia kwoty wolnej.

Nie jest wręcz wykluczone, że to Trzaskowski ogłosi, przy porozumieniu z rządem, plan na podniesienie kwoty wolnej do 60 tys.zł, a on sam będzie się jawił jako gwarant, że taka reforma wejdzie w życie, np. jeszcze w tej kadencji Sejmu.

Do tej pory najbardziej konkretne propozycje podatkowe zgłosił popierany przez PiS Karol Nawrocki. Kandydat zapewnił, że 6 sierpnia jako prezydent złoży do Sejmu projekty ustawy zawierające pięć rozwiązań. Zakładają one m.in.:

• PIT 0 proc. dla rodzin, które mają dwoje lub więcej dzieci (zwolnienie do 140 tysięcy zł dochodu rocznie dla każdego rodzica wychowującego co najmniej 2 dzieci).
• Ulgę prorodzinną dla przedsiębiorców rozliczających się podatkiem liniowym oraz ryczałtem.
• Podniesienie drugiego progu podatkowego do 140 tys. zł.
• Likwidację tzw. podatku Belki ( podatku od zysków kapitałowych) również do poziomu 140 tys. zł dochodu rocznego.
• Waloryzację emerytur minimum o 150 zł i zawsze powyżej wskaźnika inflacji.

Właśnie jego propozycje wyborcze eksperci z CenEA wzięli pod lupę. A konkretnie trzy z nich: PIT 0 proc., podwyżkę progu podatkowego oraz ulgi na dzieci dla liniowców i ryczałtowców.

Wyliczenia CenEA pokazują, że pakiet Nawrockiego byłby sporym kosztem dla finansów publicznych. Wspomniane wyżej trzy elementy to zysk dla podatników i koszt dla budżetu - wynikający z niższych dochodów - na poziomie 19,1 mld zł.

Z czego dwie propozycje skierowane do rodzin z dziećmi, czyli PIT 0 oraz ulgi na dzieci dla ryczałtowców i liniowców, kosztowałyby 15,9 mld zł. To łączny koszt zbliżający się do 0,5 proc. PKB w momencie, gdy sytuacja w finansach publicznych jest bardzo napięta. W zeszłym roku deficyt sektora finansów publicznych wyniósł 6,6 proc. i był wyższy niż prognozował resort finansów, kolejne lata wróżą, że ciężko będzie go zmniejszać. Politycy PiS, pytani o pokrycie tych kosztów, mówią, że receptą powinno być zwiększenie ściągalności podatków.

Analitycy CenEA wskazują, że najbardziej uderzająca jest "niespójność między grupą wyborców, do których Nawrocki stara się dotrzeć, a tym, do kogo skierowany jest pakiet podatkowy". Bo zarówno podwyższenie progu podatkowego, jak i obniżenie PIT dla rodzin z dziećmi koncentruje korzyści finansowe wśród najbogatszych podatników.

Z 19,1 mld zł, jakie miałoby zostać w kieszeniach podatników, ponad 12 mld zł miałoby trafić do 20 proc. Polaków o najwyższych dochodach.

Przeciętne korzyści gospodarstw należących do najbogatszych 10 proc. populacji wynoszą blisko 580 zł miesięcznie, podczas gdy najbiedniejsze 10 proc. właściwie nie odczułoby tych zmian w swoich portfelach.

Jeszcze dobitniej te różnice widać na konkretnym przykładzie.

Zwolnienie rodzin z dwójką i więcej dzieci z opodatkowania przychodów do limitu 140 tys. zł rocznie oznacza korzyści dla rodzin z dziećmi wśród najbogatszych 10 proc. gospodarstw domowych, wynoszące przeciętnie 1079 zł miesięcznie. A rodziny z dziećmi, których dochody plasują je wśród najbiedniejszych 10 proc. populacji, zyskałyby przeciętnie jedynie 6 zł miesięcznie.

Poseł PiS Janusz Kowalski, który współtworzył podatkowe propozycje wyborcze Karola Nawrockiego, uważa, że analiza CenEA skupia się na kwestiach stricte podatkowych, zamiast w większym stopniu uwzględnić w swoich analizach aspekt demograficzny.

- My nie rozmawiamy tu o mechanizmie wyrównywania dochodów czy jakichś transferach, tylko o podatkowym mechanizmie zachęcającym Polaków do posiadania drugiego dziecka. Dziś dominujący model rodziny to 2+1, my chcemy, by był nim model 2+2 i więcej - przekonuje Janusz Kowalski.

- Jeśli zarzut analityków jest taki, że program podatkowy Karola Nawrockiego premiuje najbogatszych, to niech pokażą, ile w poszczególnych grupach decylowych jest dzieci. Jeśli tego nie przeanalizowano, to ta analiza jest po prostu niepełna, bo dotyczy transferów podatkowych, a nie uwzględnia kwestii demografii, która jest naszym priorytetem w tej propozycji - przekonuje poseł PiS.

Autorzy analizy uważają jednak, że z punktu widzenia wsparcia szerokiej grupy rodzin z dziećmi, także w celach prodemograficznych - włączające też te o niższych dochodach - nieefektywne jest podejście zmieniające podstawowe parametry PIT: próg i stawki.

- Jeśli celem ma być zapewnienie wsparcia dużej liczbie rodzin za pośrednictwem systemu podatkowego - włączając biedne rodziny wielodzietne - zdecydowanie lepszym rozwiązaniem jest wykorzystanie funkcjonującej w systemie ulgi na dzieci, bowiem dzięki zmianom jeszcze z 2015 r. ulgę tę można odliczyć nie tylko od PIT, ale także od składek. To oznacza, że korzystają z niej również podatnicy o najniższych i średnich dochodach - mówi Michał Myck, dyrektor CenEA.

Dlatego autorzy sugerują, że można podnieść jej wysokość, np. trzykrotnie. Dziś ulga na pierwsze i drugie dziecko wynosi 1112 zł, na trzecie 2 tys. zł, a na czwarte i kolejne 2700 zł.

Jak wyliczają, w przypadku pakietu Karola Nawrockiego skierowanego do rodzin z dziećmi, najbardziej na proponowanych rozwiązaniach korzystają rodziny z najwyższej grupy dochodowej: przeciętne korzyści najbogatszych rodzin z jednym lub dwójką dzieci wynoszą 874 zł, a tych z trójką i więcej dzieci - 1811 zł miesięcznie. Natomiast podniesienie wysokości ulgi podatkowej na dzieci przynosi znacząco wyższe korzyści rodzinom o niskich dochodach i w środku rozkładu dochodów, zwłaszcza tym z 3+ dzieci. Przeciętne korzyści tych rodzin w dochodowych grupach 3-10 wyniosłyby pomiędzy 600-700 zł miesięcznie, gdy tych z najniższej grupy dochodowej - prawie 190 zł miesięcznie.

Michał Myck podkreśla, że podniesienie wartości tej ulgi jest najbardziej efektywnym elementem systemu podatkowego w kontekście wsparcia rodzin o niskich dochodach, a jednocześnie mechanizmem, który dociera do większości rodzin rozliczających się z PIT - również tych o wysokich dochodach.

Grzegorz Osiecki i Tomasz Żółciak, dziennikarze money.pl