To może być jeden z największych schronów w Polsce. Ale brakuje decyzji

Najwyższa Izba Kontroli w marcu ubiegłego roku nie pozostawiła złudzeń. Według danych Państwowej Straży Pożarnej, które przytoczyła NIK, w różnego rodzaju budowlach ochronnych - schronach i ukryciach - zmieści się niecałe 4 proc. mieszkańców kraju.

Strażacy w 2023 roku zinwentaryzowali 234 tys. 735 obiektów o różnej klasie odporności i stanie technicznym. Z tego 1903 to były schrony, czyli "budowla o obudowie konstrukcyjnie zamkniętej, hermetycznej", do tego chroniąca "przed założonymi czynnikami rażenia oddziałującymi ze wszystkich stron", jak czytamy w raporcie NIK. W takich miejscach, z założenia, można się schronić nie tylko przed bombardowaniem, ale i np. trującym gazem.

Kolejnych 8719 zinwentaryzowanych obiektów to tzw. ukrycia. Według wytycznych szefa obrony cywilnej kraju, to "budowla ochronna niehermetyczna", chroniąca "przed założonymi czynnikami rażenia oddziałującymi z określonych stron". Mowa zatem o obiektach, które np. przed skutkami bombardowania ochronią, ale przed gazem już nie.

Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji planuje działania, które mają znacząco zwiększyć pojemność budowli ochronnych (o czym piszemy dalej), zwłaszcza schronów. Tymczasem wiele wskazuje na to, że taką funkcję pełnić będzie budowany tunel średnicowy w Łodzi.

Dostosowanie obiektów inżynieryjnych typu np. tunele do pełnienia funkcji schronu lub miejsca ukrycia, jest jednym z typów inwestycji proobronnych, które MSWiA finansować zamierza z Funduszu Modernizacji Bezpieczeństwa Publicznego i Ochrony Ludności. Dodajmy, że spółki z udziałem Skarbu Państwa mogą przeznaczać na niego do 0,3 proc. swoich zysków, jak podał "Puls Biznesu".

To, czy tunel może pełnić funkcję budowli ochronnej, wcale oczywiste nie jest. NIK w 2024 r. wskazała przykładowo, że pierwsza linia warszawskiego metra nie może pełnić funkcji schronu. "W dodatku wątpliwości budzi to, czy stacje metra mogą stanowić schronienie dla cywilów w przypadku konfliktu zbrojnego" - pisała Izba, bo "w 2019 r. wojewoda mazowiecki nałożył na spółkę Metro Warszawskie obowiązek realizacji zadań na rzecz obronności państwa".

Jeśli obiekty metra będą mogły być traktowane jako obiekty wojskowe, to nie będą bezpiecznym schronieniem dla mieszkańców stolicy. Włodarz Warszawy Rafał Trzaskowski, który walczy w tym roku o prezydenturę, przekonywał jednak kilka tygodni temu, że metro będzie mogło schronić ok. 300 tys. warszawiaków.

W Łodzi, gdzie, jak pisaliśmy w money.pl, powstaje sieć podziemnych połączeń, zwana też tunelem średnicowym. Techniczne to jedna dwutorowa nitka od dworca Łódź Fabryczna do al. Włókniarzy (3,5 km), które rozgałęziają się na cztery jednotorowe tunele - po dwa na Żabieniec i stację Kaliska.

Obiekty powstają według projektu, który nie zakłada funkcji schronu. Jak słyszymy jednak od wykonawcy (PBDiM Mińsk Mazowiecki), firma dysponuje analizą ekspertów Wojskowej Akademii Technicznej (WAT), że za 100-600 mln zł infrastruktura kolejowa będzie mogła w razie potrzeby być schronem. Koszt całej inwestycji to obecnie 2,3 mld zł brutto.

Specjaliści WAT analizę dotyczącą tunelu średnicowego sporządzili po wybuchu wojny w Ukrainie. Dotyczy ona głównej, dwutorowej nitki między Łodzią Fabryczką a al. Włókniarzy, która drążona jest maszyną z tarczą o średnicy 13,5 m.

Co ważne, na tym odcinku powstają trzy stacje podziemne. Od wykonawcy słyszymy, że są do nich doprowadzone m.in. instalacje wodno-kanalizacyjne. Zakres budowy można rozszerzyć np. o pomieszczenia dla szpitali tymczasowych. Dodatkowa przestrzeń dla cywilów może znaleźć się pod torowiskiem.

My, jako wykonawca, widzimy, że są możliwości dostosowania tego obiektu do funkcji schronu, ale decyzje w sprawie jego powstania nie należy do PBDiM. Na pewno zdecydowanie łatwiej i taniej byłoby wszelkie prace wykonać teraz, gdy na miejscu jest cały sprzęt i gdy budowa trwa, niż już po jej zakończeniu - mówi money.pl Piotr Grabowski z PBDiM, rzecznik prasowy budowy tunelu średnicowego w Łodzi.

Wykonawca wyjaśnia, że jeśli chodzi o prace, które należy wykonać, aby tunel średnicowy mógł być traktowany jako schron, trzeba dodatkowo wzmocnić jego górną część.

Budowa tunelu trwa, ale z problemami. Od września maszyna TBM, drążąca główny tunel pod centrum miasta czeka na ponowny start, a wynika to z problemów powstałych wskutek katastrofy budowlanej, która wtedy nastąpiła nad pracującą tarczą. Firma domaga się od inwestora PKP PLK dodatkowych pieniędzy i więcej czasu na skończenie inwestycji, ale ten odmawia. Połączenie podziemne według zapisów umowy powinny być gotowe do końca czerwca 2026 r.

"Ustawa o ochronie ludności i obronie przewiduje możliwość adaptacji istniejących obiektów do parametrów budowli. W ustawie przewidziano możliwość uzyskania dofinansowania takich inwestycji. Wykorzystanie tunelu średnicowego jako budowli ochronnej zależy od decyzji władz Łodzi, które muszą zbadać możliwość i zasadność takiego rozwiązania na potrzeby ochrony ludności" - odpowiada na pytania money.pl Jacek Dobrzyński, rzecznik prasowy MSWiA.

Aby uzyskać dofinansowanie, inwestor musi złożyć wniosek do wojewody o dofinansowanie w ramach Programu ochrony ludności i obrony cywilnej. Dotychczas inwestor nie zwracał się o wsparcie finansowe tej inwestycji - dodaje.

Prezydent Łodzi Hanna Zdanowska w czerwcu ubiegłego roku publicznie zadeklarowała, że miasto jest zainteresowane, aby tunel był też schronem. - Nam jest to bardzo potrzebne i szkoda byłoby, gdybyśmy nie wykorzystali tej infrastruktury - zaznaczyła.

Z odpowiedzi, jakie od UMŁ uzyskał money.pl wynika jednak, że decyzji w tej sprawie magistrat nie będzie mógł podjąć przed udostępnieniem infrastruktury do użytku.

"Budowa tunelu średnicowego pod Łodzią jest inwestycją prowadzoną przez Polskie Koleje Państwowe, a nie Miasto Łódź. W związku z powyższym Miasto Łódź nie ma możliwości wpływania na zakres inwestycji w trakcie jej realizacji" - odpowiada UMŁ na nasze pytania.

Jakie jest stanowisko inwestora? "W związku z rosnącymi wyzwaniami geopolitycznymi oraz potrzebą zwiększenia ochrony ludności, potencjalne warianty przystosowania tunelu do pełnienia funkcji schronu zostaną poddane analizom. Zaznaczamy, że wszelkie decyzje w tej sprawie będą podejmowane w ścisłej współpracy z odpowiednimi organami administracji rządowej i samorządowej" - odpowiada Rafał Wilgusiak z zespołu prasowego PKP PLK.

W sprawie nadania tunelowi średnicowemu znamion budowli ochronnej chęć i gotowość jest, ale brakuje jeszcze decyzji, by to zrobić.

Pracując nad tekstem, spytaliśmy MSWiA o plany budowy schronów w tym roku i do końca dekady. Nie otrzymaliśmy odpowiedzi. Aktualne informacje dotyczące rozmieszczenia i pojemności obiektów zbiorowej ochrony można znaleźć w aplikacji "Schrony" na stronie Państwowej Straży Pożarnej (schrony.straz.gov.pl).

Jacek Losik, dziennikarz i wydawca money.pl