Urlop macierzyński, rodzicielski i wychowawczy – jakie są różnice

Urlop macierzyński przysługuje matce oraz ojcu dziecka, ale w takim zakresie, w jakim nie został wykorzystany przez kobietę. To niezbywalne prawo przysługujące każdej pracownicy, która urodziła potomka, bez względu na to, na podstawie jakiej umowy o pracę jest zatrudniona. Z tego rodzaju urlopu można skorzystać również przy adopcji lub przysposobieniu dziecka. 

Jeśli pracownik lub pracownica przyjmuje dziecko na wychowanie jako rodzina zastępcza lub składają wniosek do sądu opiekuńczego o przysposobienie przy przyjęciu dziecka, mają prawo do wykorzystania urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego. 

Urlop rodzicielski jest przeznaczony na sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem i na wychowywanie go. Można z niego skorzystać po urlopie macierzyńskim i po zakończeniu pobierania zasiłku macierzyńskiego. Należy wystąpić w pisemnym wnioskiem o jego udzielenie. Przyznawany jest w maksymalnie czterech częściach, po osiem tygodni każda. 

Urlop wychowawczy przysługuje pracownicom i pracownikom, którzy mają co najmniej półroczny staż zatrudnienia. Mają na niego czas ukończenia przez dziecko 6. roku życia. Dla uzyskania urlopu wychowawczego trzeba złożyć wniosek co najmniej 21 dni przed planowanym skorzystaniem z niego. W ramach urlopu wychowawczego rodzice mogą też równocześnie opiekować się dzieckiem albo na przemian i dzielić wymiar tego urlopu na maksymalnie pięć części. Pierwsza przypada po urlopie macierzyńskim, a kolejne można wykorzystać jeszcze przez pięć lat, czyli do czasu, aż dziecko ukończy 6. rok życia. 

Urlop macierzyński i rodzicielski zwykle nazywany jest rocznym urlopem dla rodzica (najczęściej dla matki dziecka). Później rodzic może skorzystać jeszcze z wychowawczego, który jest najczęściej bezpłatny, w przeciwieństwie do dwóch poprzednich.

Jaki jest wymiar urlopu macierzyńskiego? To, ile trwa, zależy od tego, kto z niego korzysta oraz ile dzieci było urodzonych przy jednym porodzie. Może wynieść:

• 20 tygodni – po urodzeniu jednego dziecka,
• 31 tygodni – po urodzeniu dwojga dzieci przy jednym porodzie,
• 33 tygodnie – po urodzeniu trojga dzieci przy jednym porodzie,
• 35 tygodni – po urodzeniu czworga dzieci przy jednym porodzie,
• 37 tygodni – po urodzeniu pięciorga i więcej dzieci przy jednym porodzie. 

Taki sam wymiar przysługuje w przypadku urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego. Przy przysposabianiu dziecka nie może trwać dłużej niż do dnia ukończenia przez nie 7. roku życia lub 10., jeśli chodzi o dziecko z odroczonym obowiązkiem szkolnym. Minimalny wymiar urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego wynosi dziewięć tygodni. 

Natomiast urlop rodzicielski jest ustalony jako maksymalny i wynosi do 32 tygodni przy urodzeniu jednego dziecka i do 34 tygodni przy jednoczesnym urodzeniu więcej niż jednego potomka. Właściwie urlop macierzyński i urlop rodzicielski są ze sobą nierozerwalnie związane, z uwagi na czas rozpoczynania oraz tego, że można pobierać w ich trakcie zasiłek macierzyński. Łącznie urlopy rodzicielskie – czyli macierzyński i rodzicielski – mogą trwać 52 tygodnie, jeśli przy porodzie urodziło się jedno dziecko. Stąd też mowa o rocznym urlopie macierzyńskim. 

W jakim wymiarze udzielany jest urlop wychowawczy? Ile trwa? Do 36 miesięcy, ale w przypadku dziecka z orzeczeniem o niepełnosprawności lub o stopniu niepełnosprawności może być udzielony niezależny, dodatkowy urlop wychowawczy. Chodzi o wymiar do 36 miesięcy, ale na okres nie dłuższy niż do ukończenia przez dziecko 18. roku życia. 

Z urlopu macierzyńskiego może skorzystać pracownica już w czasie ciąży, ale wówczas, na swój wniosek ma możliwość podjęcia maksymalnie sześć tygodni przed przewidywaną datą porodu. Po pojawieniu się dziecka przysługuje jej wówczas urlop macierzyński w niewykorzystanym dotychczas wymiarze. 

Jeśli pracownica w trakcie ciąży nie korzystała z urlopu macierzyńskiego, jego pierwszym dniem będzie dzień porodu. Co istotne, zatrudniona nie może zrzec się prawa do urlopu, ale ma prawo zrezygnować z jego części, jeśli wykorzysta 14 tygodni urlopu macierzyńskiego i wróci później do firmy. Pozostałą część może przejąć ojciec dziecka. 

Z urlopu rodzicielskiego można skorzystać po wykorzystaniu urlopu macierzyńskiego. Przysługuje on ojcu i matce dziecka, a także rodzicom adopcyjnym. Warunkiem koniecznym do spełnienia jest tutaj posiadanie umowy o pracę lub dobrowolne i opłacanie składek chorobowych. 

Z urlopu wychowawczego mają prawo korzystać oboje rodzice. W ramach 36-miesięcznego wymiaru jeden miesiąc przeznaczony jest wyłącznie dla drugiego rodzica. Jeśli więc np. matka dziecka przebywa na urlopie tego rodzaju przez 35 miesięcy, to ojciec powinien wykorzystać jeden miesiąc. Prawa tego nie można przenieść na drugiego z rodziców. 

Wniosek o urlop rodzicielski zostanie odrzucony, jeśli pracownik nie wykorzystał dotychczas urlopu macierzyńskiego lub z urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego albo nie zakończył jeszcze pobierania zasiłku macierzyńskiego. Nie mają do niego prawa osoby, które nie są zatrudnionymi na podstawie umowy o pracę lub też nie opłacają na własną rękę składek na ubezpieczenie chorobowe. Ponadto urlop rodzicielski przepadnie, jeśli nie zostanie wykorzystany do czasu ukończenia przez dziecko 6. roku życia.

Wniosek o urlop wychowawczy nie zostanie uwzględniony w przypadku pracowników, którzy nie są zatrudnieni na podstawie umowy o pracę lub mają staż pracy krótszy niż 6 miesięcy. Do czasu zatrudnienia wlicza się także poprzednie okresy pracy.