Polityka monetarna – co to takiego?
Polityka monetarna nazywana jest również pieniężną. Według powszechnie przyjętej definicji jest ona specyficznym rodzajem działalności państwa prowadzonej w dziedzinie gospodarki. Jest bardzo ważnym elementem gospodarki krajowej, ponieważ odpowiada za utrzymywanie inflacji na niskim poziomie. Powinna być kształtowana w taki sposób, by nie dopuszczać do nadmiernego wzrostu cen. Władze dysponują różnymi narzędziami, które wykorzystują do odpowiedniego prowadzenia polityki monetarnej.
Dopełnieniem polityki monetarnej jest polityka fiskalna, czyli działania podejmowane przez państwo w związku z gromadzeniem i wydatkowaniem środków publicznych.
Na czym polega polityka monetarna?
Organem powołanym w Polsce do kształtowania polityki monetarnej kraju zgodnie z art. 227 Konstytucji RP jest Rada Polityki Pieniężnej (RPP), będąca organem Narodowego Banku Polskiego. RPP tworzy podstawowe założenia polityki pieniężnej w Polsce i ponosi odpowiedzialność za realizację wcześniej przyjętych założeń. Składa ona w Sejmie sprawozdania z wykonania planów.
Założenia polityki pieniężnej są realizowane przy wykorzystaniu przez bank centralnych instrumentów:
- operacji otwartego rynku,
- operacji depozytowo-kredytowych,
- rezerw obowiązkowych.
Operacje otwartego rynku polegają na wykorzystaniu przez bank centralny kupna lub sprzedaży bankom komercyjnym różnego rodzaju aktywów. Przede wszystkim są to papiery wartościowe, dewizy i wyemitowane własne papiery dłużne. Pozwalają one na równoważenie popytu i podaży środków utrzymywanych przez banki komercyjne w banku centralnym.
Operacje kredytowo-depozytowe służą do łagodzenia wahań transakcji otwartego rynku z 7-dniowym terminem zapadalności banku centralnego. Instrumentem polityki monetarnej jest też utrzymywanie rezerw obowiązkowych na rachunku banku centralnego przez banki komercyjne, oddziały instytucji kredytowych oraz oddziały zagranicznych banków, spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe i Krajową Spółdzielczą Kasę Oszczędnościowo-Kredytową.
Rodzaje polityki pieniężnej
W zależności od prezentowanego podejścia w polityce monetarnej kraju można wyróżnić jej dwa podstawowe rodzaje:
- restrykcyjna polityka monetarna,
- ekspansywna polityka monetarna.
Restrykcyjna ma na celu zmniejszenie podaży pieniądza w gospodarce. Realizowana jest poprzez sprzedaż papierów wartościowych na otwartym rynku. Wykorzystuje również podwyższanie poziomu głównych stóp procentowych Narodowego Banku Polskiego oraz zmiany w zakresie poziomu rezerw obowiązkowych.
Natomiast ekspansywna polityka monetarna odwrotnie do restrykcyjnej stawia sobie za cel zwiększenie podaży pieniądza. Dlatego też podejmowane wówczas przez bank centralny działania są analogicznie odwrotne. Obejmują one zakup papierów wartościowych na otwartym rynku, obniżanie stóp czy zmniejszanie poziomu rezerw obowiązkowych. Skutkiem ekspansywnej polityki monetarnej jest spadek bezrobocia i wzrost cen, a restrykcyjnej polityki monetarnej zahamowanie tempa wzrostu inflacji oraz destabilizacja rynku pracy.
Cele polityki monetarnej
Nadrzędnym, strategicznym celem prowadzonej w danym kraju polityki monetarnej jest utrzymywanie niskiego poziomu cen, czyli tak zwanego celu inflacyjnego. Natomiast do celów pośrednich banku centralnego zalicza się próba ograniczenia poziomu bezrobocia, wsparcie wzrostu gospodarczego oraz utrzymywanie na określonym poziomie kursu waluty, czyli jej ochrona przed utratą siły na giełdzie.
Można wyróżnić trzy różne rodzaje celów w polityce monetarnej:
- strategiczne, inaczej finalne,
- pośrednie,
- operacyjne.
Cele strategiczne polityki pieniężnej
Głównym, nadrzędnym celem polityki pieniężnej jest cel ogólnogospodarczy, który wynika z realizowania przez państwo polityki gospodarczej. W Polsce strategicznym celem polityki monetarnej jest utrzymywanie stabilnego poziomu cen przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej.
Cele pośrednie polityki pieniężnej
Wspominane już pośrednie cele polityki monetarnej są wyznaczane na bieżąco i polegają na wskazaniu określonej kategorii ekonomicznej, pozostającej w stabilnej relacji z celem strategicznym.
Cele operacyjne polityki pieniężnej
Od celu finalnego zależne są cele operacyjne realizowane przez bank centralny w ramach polityki monetarnej. Obejmują one między innymi:
- kontrolę stóp procentowych i kształtowanie ich wysokości,
- kontrolę przyrostu podaży pieniądza na rynku,
- stabilizowanie poziomu kursu walutowego,
- kształtowanie masy pieniądza rezerwowego (rezerw obowiązkowych),
- kształtowanie poziomu stóp procentowych.
Jaka jest rola polityki monetarnej? Podstawowym celem polityki pieniężnej każdego państwa jest utrzymywanie w ryzach inflacji, czyli tempa wzrostu poziomu cen dóbr i usług konsumpcyjnych. Priorytetem w polityce monetarnej jest niski, akceptowalny poziom inflacji, rozumiany jako ograniczenie nadmiernego wzrostu cen. Powinna ona jednocześnie wspierać rządową politykę gospodarczą. Realizowana przez bank centralny, czyli w Polsce przez Narodowy Bank Polski, polityka monetarna dąży do wspierania polityki gospodarczej kraju wraz z polityką fiskalną.