Obowiązkowa fotowoltaika. Czy to się w Polsce uda? Eksperci komentują

Unijna dyrektywa budynkowa (Energy Performance of Buildings Directive, EPBD) ma wprowadzić nowy standard bezemisyjnych budynków. Przewiduje m.in. szczegółowy harmonogram wzbogacania budynków publicznych, komercyjnych i mieszkalnych w instalacje czerpiące energię ze słońca. Chodzi o fotowoltaikę (PV), kolektory słoneczne (solary) oraz hybrydowy system, łączący oba te rozwiązania, czyli PVT.

Budynki odpowiadają za ponad 1/3 emisji gazów cieplarnianych w UE. Unijne przepisy mają poprawić charakterystykę energetyczną budynków i są częścią szerszej strategii odchodzenia Europy od paliw kopalnych. Polska chce dostosować do nich krajowe prawo na podstawie nowego rozporządzenia ws. warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (WT). Jeśli nie wdrożymy dyrektywy, czekają nas najprawdopodobniej kary finansowe.

W trakcie konsultacji międzyresortowych i społecznych WT okazało się, że rozporządzenie ma kilka zapisów, które budzą kontrowersje. Chodzi m.in. o obostrzenia na montaż domowych magazynów energii - w ramach przepisów przeciwpożarowych. Projekt zakładał, że magazyny do 10 kWh można by było montować wyłącznie w nieużytkowych pomieszczeniach z czujką dymu, a większe – wyłącznie w budynkach niemieszkalnych o odpowiedniej odporności ogniowej. Branża OZE zaprotestowała, ostrzegając, że takie przepisy podniosą koszty o 30–60 proc. i w praktyce uniemożliwią instalacje magazynów w domach i małych firmach. Te zapisy, według zapowiedzi Ministerstwa Rozwoju i Technologii, miałyby zostać zmienione. Zobaczymy, bo ministerstwo przestało istnieć w ramach rekonstrukcji rządu, a jego zadania przejął superresort gospodarczy Andrzeja Domańskiego.

Inny wątek z rozporządzenia WT zbulwersował polskich producentów styropianu (oraz polityków PiS). Projekt, również w wątku PPOŻ, zakładał - w dużym skrócie - większą rolę wełny mineralnej w termomodernizacji budynków. Ta zaś jest materiałem droższym i produkowanym poza Polską. Więcej o tym przeczytasz pod tym linkiem.

Dużo emocji i pytań zrodziły też wspomniane wyżej zapisy o obowiązkowych instalacjach solarnych dla budynków. Wyjaśnijmy szerzej, o co chodzi.

- Nowy standard budynków bezemisyjnych w projektowanych warunkach technicznych praktycznie wymusi montaż instalacji OZE - tłumaczy mi Maria Niewitała-Rej, analityczka ds. polityki klimatyczno - energetycznej w Instytucie Reform. Dodaje, że instalacja fotowoltaiczna może być uzupełnieniem np. dla pompy ciepła do ogrzewania czy klimatyzacji.

- To oczekiwany, właściwy i spójny kierunek - komentuje Paweł Lachman, prezes zarządu PORT PC i jeden z przedstawicieli branży OZE, którzy protestowali przeciw regulacjom WT ws. magazynów energii. - Elektryfikacja ogrzewania i transportu, czyli powszechne zastosowanie pomp ciepła i samochodów elektrycznych, oraz lokalna produkcja energii w postaci fotowoltaiki powinny być rozwijane równolegle, najlepiej z powszechnym zastosowaniem domowych magazynów energii – dodaje Lachman i tłumaczy, że instalacja fotowoltaiczna z magazynem energii znacząco obniża koszty eksploatacji pomp ciepła, energii na potrzeby bytowe, a także odciąża sieć elektroenergetyczną.

W rozporządzeniu czytamy, że instalacja solarna ma być "technicznie, funkcjonalnie i ekonomicznie uzasadniona". Co to znaczy?

- W Polsce zaproponowano, by uzasadnienie ekonomiczne opierać na okresie zwrotu nie dłuższym niż 15 lat. Jest to wystarczający czas na osiągnięcie spodziewanych oszczędności. W praktyce jednak inwestorzy odczują korzyści znacznie szybciej - wyjaśnia Maria Niewitała-Rej.

- Ta regulacja stanowi raczej zachętę do inwestycji w fotowoltaikę lub kolektory słoneczne niż obciążenie. Taniej i efektywniej jest montować instalacje już na etapie budowy domu lub jego modernizacji, niejako "przy okazji", niż ad hoc - dodaje ekspertka Instytutu Reform.

Zauważa też, że nie ma wymogów, dotyczących wielkości instalacji. - Może to być zarówno instalacja zapewniająca samowystarczalność energetyczną budynku, jak i kolektory słoneczne wyłącznie do podgrzania wody czy nawet pojedynczy panel fotowoltaiczny - dodaje.

Projekt rozporządzenia mówi, że obowiązek umieszczenia instalacji solarnych nie będzie obejmował wszystkich budynków, a na pewno nie naraz.

Według rozporządzenia, do 31 grudnia 2026 r. wejdą w życie zapisy dotyczące nowych budynków użyteczności publicznej, zamieszkania zbiorowego (chodzi np. o pensjonaty, hotele, internaty, domy spokojnej starości), gospodarczych (jak szopa, stodoła), o powierzchni powyżej 250 m2.

Do 31 grudnia 2029 r. wejdą w życie zapisy dotyczące nowych budynków mieszkalnych oraz przylegających do nich zadaszonych parkingów (w praktyce chodzi o budynki, dla których wniosek o pozwolenie na budowę złożono po tej dacie).

Do 31 grudnia 2030 r. przepisy obejmą natomiast istniejące budynki publiczne i komercyjne o powierzchni powyżej 250 m2, które przejdą gruntowną modernizację.

Dziennikarz Money.pl zapytał kilka dni temu, co grozi inwestorowi nowego budynku, który nie zastosuje się do rozporządzenia i nie zamontuje fotowoltaiki lub solarów. Resort informował wtedy, że nie przewiduje kar finansowych, niemniej będą z tego wynikały komplikacje prawne: "(...) budynek wzniesiony niezgodnie z postanowieniami tegoż rozporządzenia nie uzyska oświadczenia kierownika budowy, o zgodności wykonania obiektu budowlanego z projektem budowlanym lub warunkami pozwolenia na budowę oraz przepisami, co w konsekwencji uniemożliwia złożenie zawiadomienia o zakończeniu budowy obiektu budowlanego lub wniosku o udzielenie pozwolenia na użytkowanie (art. 57 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane)" - przekazało ministerstwo. Czyli możemy nie instalować, ale nie możemy wtedy legalnie użytkować.

Według Bartosza Bartosika, prokurenta, dyrektora Działu Realizacji i lidera ESG w firmie BREMER, obowiązek montażu fotowoltaiki w nowo budowanych obiektach będzie wyzwaniem zarówno dla branży budowlanej, jak i sektora energetycznego.

- Jako generalny wykonawca wielkopowierzchniowych obiektów przemysłowych obserwujemy, że proces uzgodnień dla instalacji PV powyżej 50 kWp trwa wielokrotnie dłużej niż sama budowa hali. Często to 12–18 miesięcy przy czasie realizacji obiektu na poziomie 6-10 miesięcy - mówi Bartosz Bartosik.

- Wymagane są warunki przyłączenia, projekt układu pomiarowego, telemetria oraz szereg uzgodnień z Operatorem Systemu Dystrybucyjnego (OSD). Każdy etap wiąże się z długim czasem oczekiwania i brakiem spójnych procedur. Brakuje także partnerskiej współpracy z OSD już na etapie projektowania, co utrudnia planowanie techniczne i finansowe po stronie inwestora i wykonawcy budynku. W wielu lokalizacjach OSD odmawiają przyłączenia z powodu ograniczonej przepustowości sieci, co skutecznie blokuje realizację instalacji zgodnych z wymaganiami warunków technicznych. Bez modernizacji sieci dystrybucyjnej, wdrożenia magazynów energii jako elementu standardowego przyłącza oraz uproszczenia procesów formalnych, obowiązek montażu PV pozostanie w praktyce niewykonalny - podsumowuje ekspert.

Paweł Lachman na moje pytanie odpowiada tak: - W mojej ocenie Polska nie jest jeszcze w pełni przygotowana ani organizacyjnie, ani formalnie, ani informacyjno-edukacyjnie na obowiązkowe instalowanie fotowoltaiki we wszystkich nowych i modernizowanych budynkach.

Dodaje także: - Przygotowanie krajowe musi objąć nie tylko zmiany w rozporządzeniu, ale również odpowiednie ułatwienia projektowe, jasne wytyczne techniczne, lepszy dostęp do sieci oraz wsparcie dla systemów magazynowania energii. Na pewno nie można wprowadzać w warunkach technicznych budynków wymogów, które blokowałyby rozwój fotowoltaiki pod pozorem bezpieczeństwa pożarowego.

- Polska jest gotowa na powszechne instalowanie paneli słonecznych. Mamy też regulacje, które ułatwiają montaż nawet dużych instalacji na dachach budynków. Wąskim gardłem będzie jednak stopniowe nasycanie się rynku. Problemem nie jest produkcja energii ze słońca, ale efektywne wykorzystanie tej energii. Dlatego fotowoltaikę warto od razu łączyć z magazynami energii elektrycznej lub z magazynami ciepła oraz inteligentnymi systemami zarządzania energią, a także klimatyzacją, która jest coraz częściej potrzebna w upalne dni, a zapotrzebowanie na nią pokrywa się z produkcją energii słonecznej - ocenia Maria Niewitała-Rej, ekspertka Instytutu Reform.

- Potrzebujemy też wdrożenia przepisów w zakresie premiowania elastyczności odbiorców i rezygnacji z nadmiernych wymagań dla magazynów energii, które pojawiły się w projekcie nowych warunków technicznych. Liczymy na to, że decydenci zmienią te zapisy - dodaje.

Autorką jest Aleksandra Majda, vice president ESG Impact Network