Tajemniczy klient w sklepie. Dane pokazują skalę kontroli skarbówki

Nabycie sprawdzające to mechanizm kontroli skarbowej wprowadzony w 2022 r. w ramach reformy Polskiego Ładu. Dał on dał urzędnikom możliwość dokonywania anonimowych zakupów towarów lub usług w celu sprawdzenia, czy sprzedawca prawidłowo rejestruje sprzedaż na kasie fiskalnej i wydaje klientowi paragon. W branży gastronomicznej w dni świąteczne przypadki ze stwierdzonymi nieprawidłowościami przekraczają 40 proc.

Nabycie sprawdzające przebiega według ustalonego schematu. Najpierw urzędnik wyposażony w kartę służbową dokonuje zakupu jak zwykły klient, nie ujawniając swojej tożsamości. Obserwuje wówczas uważnie cały proces sprzedaży. Po zakończeniu transakcji kontroler przedstawia się, okazuje legitymację służbową i informuje przedsiębiorcę o przeprowadzeniu nabycia sprawdzającego.

Dalsze postępowanie zależy od tego, czy zakupiony został towar czy usługa. Jeżeli towar - dokonuje się jego zwrotu, a przedsiębiorca ma obowiązek zwrócić otrzymaną zapłatę. Wyjątek dotyczy towarów, których nie można ponownie sprzedać ze względu na ich specyfikę, rodzaj lub szczególne właściwości. Taki towar może być pozostawiony za zgodą sprawdzanego w miejscu jego nabycia.

Może się też zdarzyć, że dojdzie do natychmiastowego zajęcia towarów z uwagi na naruszenie innych przepisów, jeśli stanowią one dowód przestępstwa. Najczęściej dotyczy to alkoholu, akcesoriów do e-papierosów czy suszu tytoniowego bez znaków akcyzy lub towarów z przemytu, podrabianych perfum czy torebek.

Jeśli nabycie sprawdzające dotyczy usługi, np. fryzjerskiej czy gastronomicznej, nie podlega ona zwrotowi. Wówczas przedsiębiorca nie zwraca również zapłaty. Nabycie sprawdzające są opłacane ze specjalnego funduszu nabyć sprawdzających. Jednorazowy wydatek nie może przekraczać 2000 zł.

Jeżeli urzędnik nie stwierdzi uchybień, procedurę kończy sporządzenie notatki służbowej. Jeśli jednak wykryte zostaną nieprawidłowości, na sprzedawcę jest nakładany mandat karny lub wszczęte postępowanie podatkowe, w zależności od przewinienia.

Warto jednak pamiętać, że karze grzywny podlega również osoba, która w toku nabycia sprawdzającego utrudnia czynności służbowe, np. nie okazuje żądanych dokumentów, odmawia przyjęcia zwracanego towaru, paragonu fiskalnego lub odmawia zwrotu otrzymanej zapłaty.

W celu dokumentowania przebiegu przeprowadzonych czynności urzędnicy mogą sporządzać szkice, filmować, fotografować, kopiować oraz dokonywać nagrań dźwiękowych.

Najczęściej stwierdzane nieprawidłowości to:

• brak rejestracji sprzedaży na kasie fiskalnej,
• niewydawanie paragonów klientom lub wydawanie dokumentów, które nie spełniają wymogów formalnych, np. nie zawierają numeru NIP czy podatku VAT; wystawianie rachunków niezgodnych z prawem,
• stosowanie podwójnej ewidencji sprzedaży (oficjalnej i nieoficjalnej).

Zgodnie z przepisami, sprzedawca zobowiązany do rejestrowania sprzedaży na kasie fiskalnej musi wystawić paragon i wydać go nabywcy bez żądania nie później niż z chwilą przyjęcia należności, bez względu na formę płatności.

Wydanie paragonu oznacza udostępnienie go klientowi w taki sposób, by mógł go odebrać. Może to być położenie na ladzie, podanie klientowi wraz z wydawaną resztą pieniędzy.

Uwaga: samo zarejestrowanie transakcji na kasie fiskalnej oraz wydrukowanie paragonu fiskalnego nie wypełnia jeszcze obowiązku wydania paragonu fiskalnego nabywcy.

Już w pierwszym roku funkcjonowania nowego narzędzia, czyli w 2022 r., przeprowadzono 56,5 tys. kontroli, nakładając mandaty o wartości 18,2 mln zł. W kolejnych latach liczba nabyć sprawdzających nieznacznie rosła.

Źródło: Dane KAS, dane Ministerstwa Finansów, obliczenia Małgorzata Samborska

Nabycia sprawdzające stosowane są najczęściej w gastronomii (w barach, knajpach, restauracjach), handlu detalicznym, usługach fryzjerskich i kosmetycznych, warsztatach samochodowych, branży hotelarskiej. Najwięcej ich odbywa się w czasie miesięcy wakacyjnych, wtedy urzędnicy kontrolują również uliczne stragany, a statystyki pokazują, że nieprawidłowości jest wówczas więcej (ponad 25 proc).

Statystyczne rekordy bite są w branży gastronomicznej. Z odpowiedzi na interpelację poselską nr 4504 z 30 sierpnia 2024 r. wiemy, że z nabyć sprawdzających zrealizowanych w I półroczu 2024 r. w całym kraju nieprawidłowości stwierdzone w branży gastronomicznej osiągnęły poziom 27 proc, przy czym dla działań prowadzonych w dni świąteczne było to nawet 46 proc.

W ubiegłym roku głośno było o tzw. aferze paragonowej. Kontrolerzy w trakcie nabycia sprawdzającego w barze kupili piwo i wódkę, nie dostali paragonu i w związku z tym wystawili mandat, po czym usiedli przy stole. Właściciel w odwecie wezwał policję, donosząc, że urzędnicy spożywają na służbie. Urzędnicy byli jednak trzeźwi. Zakupiony alkohol nie może być spożywany przez osoby dokonujące nabycia sprawdzającego ani w trakcie wykonywania czynności służbowych, ani po zakończeniu ich realizacji.

Wiadomo, ze skarbówka będzie kontynuować nabycia sprawdzające w kolejnych latach, uznając to narzędzie jako ważny element walki z szarą strefą, a dodatkowo (głównie w gastronomii) jako działania prewencyjne w zakresie legalności pochodzenia alkoholu i jego właściwego oznakowania znakami akcyzy.

W budżecie państwa zostały na to zabezpieczone środki przynajmniej do 2031 r. W latach 2022-2031 łączna kwota wydatków Krajowej Administracji Skarbowej zarezerwowana na nabycia sprawdzające wynosi 23,8 mln zł. zł. W roku 2025 r. to kwota 1,7 mln zł.

Małgorzata Samborska, doradca podatkowy